هستی و جوهره‌ی قصاص از گذشته‌های دور بر یک قانون طبیعی بنا شده است: «بکشی کشته می‌شوی، چشم در برابر چشم و دندان در برابر دندان». این قانون مشهور پیش از ظهور ادیان ابراهیمی نیز وجود داشته؛ در سنگ‌نگاره‌های تاریخی –از جمله لوح حمورابی که امروزه در موزه‌ی لوور فرانسه نگهداری می‌شود (مربوط به ۱۸۰۰ […]...

در طی سال‌های اخیر کمپین‌های مختلفی در راستای مخالفت با اعدام تشکیل شده‌اند که هر یک به‌ نوعی احکام اعدام و قصاص را بیش‌ترین جلوه‌ی خطرآفرین برای اجتماع برشمرده‌اند که آثار زیان‌بار آن، گریبان واقعیت و زیست جمعی ما در این دوره از تاریخ رها نمی‌کند. با این حال، سیاست کیفری ما در قبال این […]...

چند روزی است که انتشار خبر صدور حکم محکومیت «شریفه محمدی» به اعدام، جامعه‌ی ایران را در بهت و اندوه و خشم فرو برده است. این حکم از سوی شعبه‌ی اول دادگاه انقلاب اسلامی رشت، با انتساب اتهام «بغی» صادر شده است. بررسی حقوقی این حکم برای هر حقوقدان پایبند به مبانی حقوق بشر دشوار […]...

یکی از مهم‌ترین مسائلی که این‌روزها در سطح جامعه مطرح است، مشخص نمودن مرز «نافرمانی مدنی» با قانون شکنی، قانون‌گریزی و اصطلاح فقهی «بغی» است. توجه به این‌موضوع، سبب طرح این‌مسئله است که: نسبت اخلاق با حقوق، یا عدالت با اخلاق و یا در نگاهی مذهبی، تعامل یا تقابل مذهب با حقوق چیست که آن‌را […]...

در نیمه‌ی اول تیرماه ۱۴۰۳ و در بحبوحه‌ی دوران پس از سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی و آماده‌سازی‌ها برای انتخاب رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، رئیس قوه‌ی قضاییه شیوه‌نامه‌ای را ابلاغ کرد که به نظر می‌آید اگر در فضای دیگری بود، محل بحث‌ها و نظرهای بسیاری می‌شد. نام شیوه‌نامه‌ی ابلاغی، «شیوه‌نامه‌ی احراز توبه» است و با […]...

اگر پایِ خواندن روایت‌های زندانیان سیاسی دهه‌ی ۶۰ در زندان‌های جمهوری اسلامی بنشینیم، امکان ندارد که از سیاست تواب‌سازی در این دوران چیزی به گوشمان نخورد؛ فرایندی که زندانیان سیاسی توسط بازجویان و مقامات زندان، تواب می‌شدند و باوجود ندامت و اعلام انزجار از گذشته‌ی مبارزاتی خود، در زندان محبوس می‌ماندند و از وجودشان در […]...

خبرگزاری‌های داخلی از ابلاغ شیوه‌نامه‌ی «احراز توبه» توسط رئیس قوه‌ی قضاییه خبر داده‌اند. هرچند علت این ابلاغیه تاسیس شرعی و قانونی توبه در مراجع قضایی عنوان شده و به نقش بسزای آن در اصلاح و تربیت مرتکبان جرم و پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم اشاره شده است، اما در زمینه‌ی آزادی ادیان و مذاهب، می‌تواند […]...

بنا به قوانین فقهی-حقوقی حاکم بر محاکم جمهوری اسلامی، توبه کردن مجرمان می‌تواند در میزان حکم صادره علیه آن‌ها موثر باشد. ماده‌ی ۱۱۴ تا ۱۱۹ قانون مجازات اسلامی مربوط به توبه و شیوه‌های احراز آن است. ‌لازم به ذکر است که بیش‌تر این مواد معطوف به جرایم عادی چون سرقت، اعتیاد و غیره است، اما […]...

توبه، یک اصطلاح دینی در ادیان مختلف، هم‌چنین اسلام است که هدف آن «بازاجتماعی» کردن شخص مجرم و جلوگیری از «انگ‌زنی» جامعه به فرد مجرم است. این‌ دستور دینی مبتنی بر بازسازی شخصیت «گناهگار» با اظهار ندامت و پشیمانی پنهانی است اما در نظام‌های ایدئولوژیک عموماً از این دستورالعمل، نه با هدف «بزه‌پوشی»، بلکه در […]...

حدود سیصد سال پیش، فرانسوا ولتر، از فیلسوفان نامدار عصر روشنگری، اعتقاد داشت: «باید بین گناه و جرم تفاوت قائل شد». کافی است به مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسید و شیوه‌نامه‌ی احراز توبه که اخیراً از سوی رئیس قوه‌ی قضاییه ابلاغ شده، نگاه کنیم و آن‌ها […]...

شیوه‌نامه، توبه را حالتی نفسانی از توجه و بازگشت انسان به سوی خدا پس از ارتکاب جرم تعریف می‌کند که پیامد آن ندامت، اصلاح و ترک رفتار و سعی در جبران خسارت است. این تعاریف البته بار حقوقی مشخصی ندارد. توبه می‌تواند در مورد گناهانی باشد که جنبه‌ی مجرمانه ندارد، مانند ترک نماز یا قطع […]...

قانون یکی از مهم‌ترین بایسته‌های تشکیل و دستیابی به جامعه‌ی مدنی است. ابتنای امور بر قانون و پاسداری از حریم قانون به عنوان تبلور اراده‌ی عموم مردم، ضامن بقائ و مایه ثبات این‌چنین جامعه‌ای است. مجموعه‌ی این ویژگی‌ها –به ‌علاوه‌ی برخی ویژگی‌های دیگر— که از آن به «حاکمیت قانون» تعبیر می‌شود، ذات و جوهر تغییرناپذیر […]...