تاریخ معاصر کشور ما سرشار از اعتراضات خشونت‌پرهیز برای تغییر ساختار سیاسی قدرت است؛ به‌طوری‌که شاید بتوان نخستین مقاومت مدنی در قرن بیستم را متعلق به ایرانیان دانست؛ چراکه در لیست کارزارهای قرن بیستم از انقلاب مشروطه‌ی ایران در سال ۶-۱۹۰۵، به‌عنوان نخستین کارزار انقلابی خشونت‌پرهیز نام برده می‌شود. در طول یک و نیم‌قرن کنشگری […]

سیاست دنیاهای متفاوتی دارد، یکی از آن‌ها دنیای «وعده‌ها» است. امروزه سیاست‌مداران در تمام اَشکال حکومت‌ها –از دمکراتیک گرفته تا نیمه‌دمکراتیک و حتی استبدادی—، ناچارند به مردم وعده بدهند و مردم نیز معمولاً چاره‌ای جز این ندارند که بر اساس وعده‌هایی که از نامزدها می‌شنوند، «انتخاب» کنند. پس از انتخاب اگر به وعده‌های خود عمل […]

طبق گزارش‌هایی که طی هفته‌های گذشته در فضای مجازی منتشر شده، مأموران امنیتی، با تعرض ‌به حریم خصوصی مردم در ایستگاه‌های مترو و در ادامه‌‌ی خشونت علیه زنان در موضوع حجاب اجباری، شکل ‌دیگری از خشونت عریان خود را به‌نمایش گذاشته‌اند. طبق این ‌گزارش‌ها، مسافران، هنگام تردد در ایستگاه‌های مترو، با مأمورانی مواجه‌می‌شوند که بدون […]

تشکل‌های صنفی معلمان ایران، بعد از انقلاب، از اواخر دهه‌ی هفتاد اعلام موجودیت کردند. پنج تشکل مستقل و غیردولتی با نام «کانون صنفی معلمان» در پنج استان، به‌عنوان پیشگامان پیگیری حقوق معلمان و دانش‌آموزان پا به عرصه‌ی مطالبه‌گری صنفی نهادند. از ابتدای دهه‌ی هشتاد، تعداد بیش‌تری از معلمان درصدد راه‌اندازی تشکل‌های صنفی برآمدند، تا جایی‌که […]

همزمان با هر چالشی علیه نهاد وکالت، این موضوع مطرح می‌شود که از مصادیق حقوق مردم، حضور وکیل مستقل در دادرسی است. اما منظور از این ادعا چیست؟ عده‌ای می‌گویند با توجه به این‌که وکلا در عوض کاری که می‌کنند حق‌الوکاله می‌گیرند، پس نباید ادعا کنند که مدافع حقوق مردم هستند. آیا وکلا برای این […]

نزدیک به بیست و سه سال از تشکیل تشکل‌های صنفی معلمان می‌گذرد؛ بیست و سه سال همراه با سرکوب، بازداشت و اخراج. فعالیت‌های صنفی که از همان بدو آغاز با نگاه امنیتی حاکمیت گره خورد و هم‌چنان زیر فشار و ضرب سرکوب قرار دارد. با این همه نه تنها در همه‌ی این سال‌ها، فعالیت این […]

خبرگزاری‌های داخلی از ابلاغ شیوه‌نامه‌ی «احراز توبه» توسط رئیس قوه‌ی قضاییه خبر داده‌اند. هرچند علت این ابلاغیه تأسیس شرعی و قانونی توبه در مراجع قضایی عنوان شده و به نقش بسزای آن در اصلاح و تربیت مرتکبان جرم و پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم اشاره شده است، اما در زمینه‌ی آزادی ادیان و مذاهب، می‌تواند […]

سال ۲۰۲۳ میلادی نیز با تمام فراز و نشیبش گذشت. سالی که در ایران تحت تأثیر جنبش اعتراضی روی داده در سال میلادی پیشش بود و البته در آن برخورد قهری با معترضان ادامه داشت. سالی که بسیاری از معترضان جنبش اعتراضی سال۱۴۰۱ هم‌چنان در بند بودند و با احکام سنگینی توسط دادگاه‌های انقلاب مواجه […]

«هر شخصی حق دارد از آزادی انديشه، وجدان و دين بهره‌مند شود. اين حق مستلزم آزادی تغيير دين يا اعتقاد و همچنين آزادی اظهار دين يا اعتقاد، در قالب آموزش دينی، عبادت‌ها و اجرای آيين‌ها و مراسم دينی به تنهايی يا به صورت جمعی، به طور خصوصی يا عمومی است.» ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق […]

من از افسون آن نگاه‌ها رها نمی‌شوم و نمی‌توانم بفهمم آن فروغ روشن دیدگان کودکانی که در حمله‌ی موشکی پاکستان به روستایی در سراوان، واقع در سیستان و بلوچستان ایران برای همیشه فروبسته شد، از گردش خون کدام نژاد و کدام ملیت و کدام قوم حاصل شده بود که هرگز نتوانستند رخت تابعیت ایران را […]

سال ۲۰۲۳ میلادی نیز با تمام فراز و نشیبش گذشت. سالی که در ایران تحت تأثیر جنبش اعتراضی روی داده در سال میلادی پیشش بود و البته در آن برخورد قهری با معترضان ادامه داشت. سالی که بسیاری از معترضان جنبش اعتراضی سال۱۴۰۱ هم‌چنان در بند بودند و با احکام سنگینی توسط دادگاه‌های انقلاب مواجه […]

در مفهوم جامعه‌شناختي، قومیت یکی از مؤلفه‌هاي بنيادين در فهم مفهوم ملیت در بستر معاصر محسوب مي‌گردد. بنابراين گروه قومی عبارت است از مردمی که در نتیجه‌ی میراث فرهنگی مشترک خود، از نظر اجتماعی متمایز محسوب می‌شوند. فرهنگ و میراث فرهنگی را می‌توان یکی از مهم‌ترين منابع هویت انسان‌ها دانست. افراد و گروه‌ها با توسل […]

وقتی رمان «قطار چهارشنبه‌ها» (۱) نوشته‌ی انیسا دهقانی را می‌خواندم به سوالی غریب برخوردم: «تحمل دردی که منحصر به تو باشد ممکن است، اما دردی را که باید با دیگری شریک باشی چطور می‌شود تحمل کرد؟» «قطار چهارشنبه‌ها» به زندگی بهاییان ایران در سال‌های پس از انقلاب می‌پردازد اما سوالی که طرح می‌کند به درک […]

ادبیات داستانی در ایران با نگاه اکثریت و تعریف آن از صداها و روایت‌های مورد توجه عموم جامعه گره خورده است. به این ترتیب جامعه یا جوامعی که جزئی از این اکثریت محسوب نمی‌شوند، جایی در صحنه‌ی ادبی آن نیز ندارند. جوامع به حاشیه رانده شده در هر کشوری علاوه بر آن‌که از دایره‌ی قدرت، […]

چهار دهه قربانی خشونت دین‌سواران نقض حقوق اقلیت‌های مذهبی و دینی و خشونت‌ورزی علیه آنان داستانی تنها در ایران یا حتی خاورمیانه نیست. تاریخ بشر مشحون از این‌گونه خشونت‌ها علیه انسان‌ها با عقاید و اندیشه‌های گوناگون است. گرچه پس از جنگ دوم بین‌الملل در اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر و در اصول متعدد آن چون اصول […]

سلامت روان امروزه تعریفی مبنی بر بهزیستی روانی، اجتماعی و جسمانی دارد و به این معناست که فرد با توجه به پیوستگی روانشناختی با تمام ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ارتباط است و هرگونه نابسامانی و آشفتگی در این ساختارها فرد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. افزایش آمار خودکشی در سطح یک […]

اول اپریل (۱۲ فروردین) روز جهانی بهداشت نام‌گذاری شده است. بهداشت به مجموعه برنامه‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که رعایت آن موجب سلامت روحی، روانی و جسمانی بشر  و اجرای درست آن در نهایت موجب سلامت یک جامعه می‌شود. در کشورهای پیشرفته، بهداشت یکی از ارکان و حقوق نخستین و بنیادین افراد جامعه است که […]

دهه‌ها است که خیلی‌ها روز جهانی آب، در نخستین هفته‌ی سال را گرامی می‌دارند و سعی می‌کنند در این روز، خفتگان را بیدار کنند. اما من بیش‌تر یاد روز مردگان در مکزیک (Día de los Muertos) می‌افتم که به یاد مردگان، می‌نوشند و می‌رقصند و می‌خندند. گرچه از نمک ریختن در زخم کهنه‌ای به ‌نام […]

در آستانه‌ی دومین سالگرد اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱ و جنبش مهسا، احکام اعدامی که در دادگاه‌های جمهوری اسلامی علیه زنان صادر شده، همه را غافلگیر کرد. «شریفه محمدی»، فعال کارگری، یکی از زنانی است که به‌اتهام «بغی» به‌اعدام محکوم شده است. خانم محمدی عضو پیشین تشکل کارگری «کمیته‌ی هماهنگی برای کمک به ایجاد تشکل‌های کارگری» […]

در آستانه‌ی سالگرد اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷ هستیم. تابستان سیاهی که هزاران فعال سیاسی، سبعانه و برخلاف قوانین، اعدام شدند. دربین این‌زنان و مردان، بسیاری بودند که دوره‌ی محکومیتشان پایان یافته و چشم به‌راه آزادی بودند. اما اعدامشان کردند، به‌صورت دسته‌جمعی و بی‌نام و نشان، به‌خاک سپرده شدند و خبر اعدام آن‌ها را با تحویل ساک […]

صدور حکم اعدام برای «شریفه محمدی»، فعال کارگری و «پخشان عزیزی»، مددکار اجتماعی، به باور بسیاری از فعالان حقوق بشر در امتداد جنگی است با زنان که جمهوری اسلامی به‌روشنی هرچه بیش‌تر در دو سال اخیر در پیش گرفته است؛ واکنشی به جنبش فراگیر زنان در ایران؛ تهدیدی برای وادارکردن زنان به سکوت؛ زنانی که […]

موضوع حجاب یکی از موضوعات اصلی در حوزه‌ی اجتماعی است که پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ به یکی از موضوعات یا بهتر می‌توان گفت، معضلات بین ملت و حاکمیت تبدیل شده است. اجباری بودن یا نبودن حجاب برای زنان از همان روزهای نخست انقلاب محل اختلاف نظر بین بسیاری از مراجع، عالمان و […]

این یادداشت را با نقل‌ قولی از سوفی شول، دانشجویی که جلوی هیتلر ایستاد و اعدام شد، شروع می‌کنیم: «نمی‌توانم بفهمم چطور برخی از مردم دائماً جان دیگران را به خطر می‌اندازند. من هرگز نمی‌فهمم و فکر می‌کنم وحشتناک است. به من نگو که به ‌خاطر سرزمین پدری‌ست.» در سراسر تاریخ همواره دانشجویان دنبال دلیل […]

دانشجویان و مردم در روزگار فعلی بسیار به هم نزدیک شده‌اند و گویی به خواستی واحد رسیده‌اند. سیاست‌هایی که تا امروز چیده شده بود، مانع بزرگ ملت‌شدن ما بود. ما جزیره‌های منفردی شده بودیم که در لحظاتی برای یک خواست مقطعی دور هم جمع می‌شدیم و پس از رفع آن خواست یا ناکامی در تحققش […]

آیا موسیقی می‌تواند در ایجاد همبستگی در جوامع و تقویت جامعه‌ی مدنی نقش‌آفرین باشد؟ این سوالی است که برخی «موسسات برخاسته از جامعه» (Community – Based Institutions) در زمینه‌ی آموزش موسیقی سعی دارند تجربه‌هایی برای آن خلق کنند. یک نمونه از این موسسات «موسسه‌ی موسیقی جامعه» (Community Music Work-CMW) واقع در شهر پراویدنس(Providence) در ایالت […]

نقد فرهنگ یک امر ضروری در راستای پویایی اجتماعی است. بیش از یک قرن است که جامعه‌ی ایران با انواع کوشش‌ها هم‌چنان بر ساخت‌های دیرینه‌ی استبدادی استوار است و گستردگی آن به گونه‌ای است که شرایط را به مراحل بحرانی کشانده است. در چنین وضعیتی است که خواه و ناخواه مسئله‌ی واکاوی فرهنگی ضرورت پیدا […]

سال‌های ۵۴-۱۳۵۳ که سپاه دانش چند سالی بود به روستایمان آمده بود و ما بچه‌های روستا به تازگی خواندن و نوشتن را فرا گرفته بودیم، هرازچندگاهی خودروی سواری لندروری را مشاهده می‌کردیم که از شهر به روستا می‌آمد و برایمان کتاب می‌آورد. سرنشینان خودرو، آقا و خانم جوان و مهربانی بودند که با روی گشاده […]

ادبیات داستانی در ایران با نگاه اکثریت و تعریف آن از صداها و روایت‌های مورد توجه عموم جامعه گره خورده است. به این ترتیب جامعه یا جوامعی که جزئی از این اکثریت محسوب نمی‌شوند، جایی در صحنه‌ی ادبی آن نیز ندارند. جوامع به حاشیه رانده شده در هر کشوری علاوه بر آن‌که از دایره‌ی قدرت، […]

آزار جنسی در محیط کار خطری است که باعث کاهش کیفیت زندگی شخصی و کاری می‌شود، رفاه زنان و مردان را به خطر می‌اندازد، برابری جنسیتی را تضعیف می‌کند و هزینه‌هایی را بر شرکت‌ها و سازمان‌ها تحمیل می‌کند. در سال‌های اخیر جنبش‌هایی در جهان شکل گرفته است که باعث توجه بیش‌تر به این واقعیت شده […]

مهاجرت پدیده‌ای است که در فرهنگ و تاریخ بشر و البته ایرانیان سابقه‌ای به درازنای تاریخ دارد (پرچم‌دار ادبیات مهاجرت در ایران، نویسندگان شهیر و نامی چون بزرگ علوی و صادق هدایت بودند). با بررسی تمام جوانب آن، آشکار است که انگیزه‌های مهاجرت [اجباری] در سال‌های اخیر از میهنمان بیش از هر مطلب دیگری وابسته […]

آذر تشکر جامعه‌شناس، محقق فعال (Activist researcher) است که دغدغه‌ی تغییرات اجتماعی دارد و پروژه‌های مختلف تحقیقاتی و تسهیل‌گری را در سراسر ایران –عموماً  درحوزه‌ی شهر و زنان— پیش برده است. این ‌محقق علاوه بر مشاهده‌گری و نوشتن و ارائه‌ی تحلیل‌های جامعه‌شناسانه، لایف کوچ (life coaching) نیز، هست. آذر تشکر توضیح می‌دهد که کوچینگ، نوعی […]

یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی و سیاسی در سال‌های اخیر در ایران، جنبش «زن زندگی ‌آزادی»، موسوم به جنبش «مهسا» است که از اواخر تابستان ۱۴۰۱، هم‌زمان با کشته شدن مهسا امینی توسط پلیس ایران (گشت ارشاد) آغاز شد و تاکنون به اشکال مختلف ادامه یافته و بروز داشته است. خواسته‌‌های معترضان در این جنبش، […]

طی مدت کوتاهی که از صدور حکم «اعدام» برای شریفه محمدی و پخشان عزیزی می‌گذرد، بیانیه‌های متعددی در اعتراض به صدور این ‌احکام و خطر صدور احکام مشابه برای وریشه مرادی و نسیم غلامی سیمیاری منتشر شده است. توجه به نامه‌ها و تحلیل‌های که زنان زندانی، درخصوص وضعیت نابه‌سامان کشور منتشر کرده‌اند، در شرایطی که […]

من نه حقوق‌دانم، نه قاضی و نه متخصص فقه اسلامی. بلکه در این یادداشت کوتاه کوشش می‌کنم برداشت خود را درباره‌‌ی شیوه‌نامه‌ی احراز توبه (ابلاغیه‌ی رئیس قوه‌ی قضاییه‌ی جمهوری اسلامی در تیرماه ۱۴۰۳) با شما در میان بگذارم؛ اگرچه لازم است به علت عدم تخصص لازم و ورود به این بحث، پیشاپیش از شما خوانندگان […]

در نیمه‌ی اول تیرماه ۱۴۰۳ و در بحبوحه‌ی دوران پس از سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی و آماده‌سازی‌ها برای انتخاب رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، رئیس قوه‌ی قضاییه شیوه‌نامه‌ای را ابلاغ کرد که به نظر می‌آید اگر در فضای دیگری بود، محل بحث‌ها و نظرهای بسیاری می‌شد. نام شیوه‌نامه‌ی ابلاغی، «شیوه‌نامه‌ی احراز توبه» است و با […]

اگر پایِ خواندن روایت‌های زندانیان سیاسی دهه‌ی ۶۰ در زندان‌های جمهوری اسلامی بنشینیم، امکان ندارد که از سیاست تواب‌سازی در این دوران چیزی به گوشمان نخورد؛ فرایندی که زندانیان سیاسی توسط بازجویان و مقامات زندان، تواب می‌شدند و باوجود ندامت و اعلام انزجار از گذشته‌ی مبارزاتی خود، در زندان محبوس می‌ماندند و از وجودشان در […]

در آستانه‌ی دومین سالگرد اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱ و جنبش مهسا، احکام اعدامی که در دادگاه‌های جمهوری اسلامی علیه زنان صادر شده، همه را غافلگیر کرد. «شریفه محمدی»، فعال کارگری، یکی از زنانی است که به‌اتهام «بغی» به‌اعدام محکوم شده است. خانم محمدی عضو پیشین تشکل کارگری «کمیته‌ی هماهنگی برای کمک به ایجاد تشکل‌های کارگری» […]

خبری از معاون اول منتشر می‌شود که می‌گوید بازنشستگان سربار دولت هستند و بار مالی؛ به‌سرعت تکذیب می‌شود و منتشرکننده‌ی خبر هم بازداشت. این سخنان نماینده همان نگاهی است که می‌شناسیم: کارگر سربار کارفرما است، بیمار سربار جامعه است، هزینه‌ی مدرسه سربار بودجه است، خلاصه «ما» منفعتی برای آن‌ها نداریم. تا می‌توانیم کار کنیم و […]

شاخص‌های اقتصادی فقر را به مثابه «کاهش کیفیت زندگی» و یا «محرومیت» یعنی کاهش دسترسی به منابع مادی می‌فهمند. سنجش میزان افول درآمدها نسبت به خط فقر (شاخص خط فقر) یا کاهش قدرت خرید روش‌های عمده برای محاسبه‌ی میزان فقر هستند. در مطالعات جامعه‌شناختی نیز تأثیرات اجتماعی فقر معمولاً تعمیق نابرابری، تبعیض، افزایش جرایم، محرومیت […]

زنان اقلیتی از زندانیان در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند که تخمین زده می‌شود شامل دو تا نه درصد از جمعیت زندان‌های جهان باشد. این در حالیست که، تعداد زنان زندانی در برخی کشور‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته و حتی در مقایسه با تعداد زندانیان مرد، افزایش تعداد زندانیان زن چشمگیر است. با این […]

وقتی از زنان زندانی به عنوان گروه خاصی از زندانیان صحبت می‌کنیم، از تبعیض‌های متقاطعی حرف می‌زنیم که زنان را به شکل متفاوتی از زندانیان مرد تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته این را هم در نظر داریم که ستم مضاعف، افراد دارای هویت‌های جنسیتی متفاوت را هم متأثر می‌کند. این یادداشت، بر گروه خاصی از […]

دوران کودکی، سرنوشت‌سازترین دوران زندگی انسان است و چگونگی سپری شدن آن، تا اندازه‌ی زیادی، تعیین‌کننده‌ی سرنوشت انسان‌ها خواهد بود. سپری کردن این دوران در محیط خانه و در کنار اعضای خانواده –به‌ویژه مادر— از بایسته‌های اولیه‌ی یک کودکی سالم برای گذار به دوران بزرگسالی است. اهمیت فراوان این دوران، بخش قابل توجهی از پژوهش‌های […]

یکی از مهم‌ترین مسائلی که این‌روزها در سطح جامعه مطرح است، مشخص نمودن مرز «نافرمانی مدنی» با قانون شکنی، قانون‌گریزی و اصطلاح فقهی «بغی» است. توجه به این‌موضوع، سبب طرح این‌مسئله است که: نسبت اخلاق با حقوق، یا عدالت با اخلاق و یا در نگاهی مذهبی، تعامل یا تقابل مذهب با حقوق چیست که آن‌را […]

هنوز مدرسه نمی‌رفتم، اوایل دهه‌ی ۱۳۷۰ شمسی، روزی به منزل یکی از اقوام رفته بودیم و من با پسر فامیل در کوچه مشغول بازی بودم. دعوایی کودکانه شکل گرفت و طرفین دعوا از لفظ افغانی به‌عنوان فحش به یکدیگر استفاده می‌کردند. نمی‌فهمیدم چرا باید افغانی فحش باشد؛ راستش را بخواهید، هنوز هم نمی‌فهمم. این روزها […]

مهاجرت به‌معنای جابه‌جایی افراد از یک ‌کشور یا منطقه به‌ کشور یا منطقه‌ی دیگر، به‌منظور اقامت دائم یا موقت است. این‌ پدیده، یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رویدادهای جهانی در طول تاریخ بشر بوده و هم‌چنان نقش مهمی در شکل‌دهی جوامع و اقتصادهای مدرن ایفا می‌کند. درک دلایل و انگیزه‌هایی که افراد را به ‌مهاجرت […]