بیماری ایدز از آن دست بیماری‌هایی است که اگر برای کنترل آن، دستگاه‌های مختلف دست به اقدامی جدی نزنند، به شکلی پنهان شیوع پیدا می‌کند و نتیجه آن چیزی نیست جز، جامعه‌ای بیمار با هراس از هر گونه ارتباط. چرا که در چنین جامعه‌ای حتی آموزش‌های صحیح برای روابط اجتماعی با بیماران مبتلا به ایدز وجود ندارد. در ایران به دلایل مختلف، پرداختن به ریشه‌های ابتلا به ایدز و آموزش‌های پیشگیرانه در ارتباط با این بیماری، با تابو‌ها و محدودیت‌های بسیاری از سوی جامعه و حاکمیت روبرو است.

برای بررسی بیشتر وضعیت ایدز در ایران و اقدامات صورت گرفته، گفتگویی با دکتر آرش علایی و دکتر کامیار علایی داشتیم تا برخی از مشکلات مرتبط با ایدز و مبتلایان به آن در ایران را واکاوی کنیم.

 برادران علایی پایه‌گذار برنامه کلینیک‌های مثلثی در جلوگیری از گسترش ایدز در ایران هستند که سال ۱۳۸۷ در رابطه با فعالیت‌هایشان برای پیشگیری از ایدز، دستگیر و زندانی شدند. این دو برادر پس از آزادی از ایران خارج شدند و در حال حاضر در آمریکا فعالیت‌های خود را دنبال می‌کنند.

سازمان جهانی بهداشت، به مناسبت روز جهانی حقوق بشر، جایزه ویژه «رهبری حق سالم زیستن» را به دکتر آرش علایی و دکتر کامیار علایی اهدا کرد.

v      برای شروع گفتگو، اگر امکان داشته باشد کمی در مورد بیماری ایدز و مکانیسم اثرگذاری آن بر بدن انسان توضیح دهید.

 عامل بیماری ایدز، ویروس نقص ایمنی انسانی است و این ویروس باعث کاهش سطح دفاع بدن و ایجاد فرصت برای عفونت های فرصت طلب و بعضی از سرطانها و همچنین بیماری هایی مانند سل می شود که این بیماری های ثانویه باعث تحلیل قوای جسمانی فرد شده و منجر به مرگ وی می شود.

v      راه های انتقال این بیماری چگونه است؟

راه های انتقال این بیماری از طریق خون آلوده به ویروس، تماس با ترشحات جنسی از طریق ارتباط جنسی و نیز از طریق انتقال ویروس از مادر مبتلا به نوزاد در زمان حاملگی است ضمن اینکه شیر مادر آلوده به ویروس نیز می تواند نوزاد را مبتلا سازد.

v      کدام عامل در حال حاضر عامل اول انتقال ایدز محسوب می شود؟

مهمترین راه انتقال بیماری در جهان از طریق انتقال از راه تماس جنسی است؛ اما در ایران عامل اول انتقال این بیماری، اعتیاد تزریقی به دلیل استفاده از سرنگ مشترک است.

v      اولین مورد ابتلا به این بیماری در ایران چه زمانی شناسایی شد؟

اولین مورد ابتلا به ویروس HIV در ایران در دهه 60 شمسی گزارش شد که کودکی هموفیلی از طریق خون و فراورده های آلوده به ویروس مبتلا شده بود.

v      از آن زمان تا به حال، آیا آمار دقیقی از تعداد مبتلایان به این بیماری در ایران وجود دارد؟

طبق گزارش وزارت بهداشت ایران تعداد موارد شناسایی شده مبتلا به ویروس HIV حدود 24 هزار نفر است ولی بر اساس تخمین ها، تعداد مبتلایان حدود 100 هزار نفر پیش بینی می­شود.

v      از نظر پراکندگی جغرافیایی چطور؟ آیا اطلاعاتی مبنی بر اینکه در کدام نقاط ایران تعداد مبتلایان به ایدز بیشتر هستند، وجود دارد؟

گزارش وزارت بهداشت نشان دهنده این است که در مناطقی که میزان شیوع اعتیاد تزریقی بیشتر است، تعداد مبتلایان هم بیشتر می­شود؛ مثلا تهران، کرمانشاه و فارس از جمله استان هایی بوده­اند که تعداد مبتلایان در آن مناطق بیشتر بوده است.

v      نرخ رشد ابتلا به ایدز در ایران نسبت به میانگین جهانی آن به چه صورت است؟

از آنجا که گزارشهای ماهیانه و سالیانه که در ایران توسط وزارت بهداشت اعلام می­شود، فقط نشان دهنده مبتلایان مراجعه کننده به مراکز بهداشت است نه کل مبتلایان در جامعه، بنابراین دقیقا نمی­توان نرخ رشد مبتلایان در ایران را نسبت به میانگین جهانی بررسی کرد.

v      الگوی اصلی شیوع ایدز در ایران به چه سمتی پیش می رود؟

الگوی اصلی شیوع ایدز در ایران از طریق انتقال خون و فراورده های خونی در دهه اول (میانه دهه 60 تا میانه 70 شمسی) و شیوع از طریق استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی در دهه دوم (میانه دهه 70 تا 80 شمسی) و برای دهه سوم انتقال از طریق رابطه جنسی بدون کاندوم پیش­بینی می شود (میانه دهه 80 تا میانه دهه 90).

v      همواره این اعتقاد وجود دارد، که پیشگیری بهتر از درمان است، راه های پیشگیری از ابتلا به این بیماری  چیست؟

استفاده از کاندوم در هر گونه تماس جنسی، استفاده از وسایل یکبار مصرف در تزریق و یا وسایلی مثل تیغ ریش­تراش و یا ابزارهای تاتو کردن، درمان مادر حامله و نوزاد وی و نیز استفاده از شیرخشک به جای شیر مادر مبتلا.

v      جایگاه آموزش در کنترل این بیماری را چگونه می بینید؟

مهمترین رکن کنترل بیماری ایدز آموزش در تمام سطوح سنی و اجتماعی، و آموزش شفاف در زمینه بیماری ایدز، ارتباط جنسی بهداشتی و نیز کاهش آسیب مواد مخدر است. بدون آموزش هیچ کشور و یا گروهی در کنترل ایدز موفق نخواهد بود.

v      در ایران چه نهادهایی متولی کنترل این بیماری هستند؟

در ایران نهاد مسئول در زمینه کنترل این بیماری، اداره ایدز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

v      فکر می کنید تا چه اندازه این نهاد موفق بوده است؟

این اداره در زمینه بعضی از فعالیت­ها موفق بوده ولی در زمینه برخی دیگر از برنامه­ها ناموفق بوده است. مثلا در زمینه کمی گسترش کلینیک های مرتبط با این بیماری موفق عمل کرده است ولی در زمینه ارتقا کیفیت برنامه ها و همچنین گسترش برنامه های کشوری در زمینه آموزش و پیشگیری عملکرد قابل قبولی نداشته است.

v      شما سالها در زمینه ایدز و پیشگیری از آن و آموزش برای کنترل این بیماری فعالیت داشته اید، عمده فعالیت های شما زمانی که در ایران زندگی می کردید، بر چه مواردی تمرکز داشت؟

عمده برنامه های ما در ایران در زمینه مداوای بیماران و کمک به آموزش مرتبط با بیماری ایدز در سطوح مختلف و همچنین ایجاد ساختاری برای ارتقا کیفی برنامه ها از طریق تبادل نظر با اساتید بین المللی بود.

v      فکر می کنید علت مخالفت دولت ایران با فعالیت های شما چه بود؟

به نظر می رسد دولت فعلی تمایلی به گسترش برنامه های مرتبط با کنترل بیماری ایدز و نیز برنامه های مرتبط با پیشگیری از اعتیاد و آموزش های مرتبط با این بیماری و در کنار آن آموزش های در ارتباط با سلامت در ارتباط جنسی ندارد و می پندارد که توجه به این مسئله مورد نیاز نیست؛ به همین دلیل در سیاست های کلی خود، روش فعالیت حداقلی را در این رابطه پیشه کرده است و در سیاست جزئ نیز مانع فعالیت های سازمانهای غیردولتی و اساتید دانشگاهی و همچنین ما شد.

v      دکتر عباس صداقت رییس اداره پیشگیری از ایدز وزارت بهداشت به تازگی خطر بازگشت موج دوم و افزایش مجدد شیوع  ایدز در میان زندانیان و معتادان تزریقی را هشدار داده است؛ با توجه به اینکه شما خودتان مدتی را در ایران محکوم به زندان بودید و دوره ای را در زندان گذراندید، وضعیت بهداشت و شرایط پیشگیری از ابتلا به ایدز را در زندانهای ایران چگونه می دانید؟

وضعیت بهداشت و درمان در زندانهای ایران بسته به اینکه در ارتباط با کدام زندان صحبت می کنیم، متفاوت است ولی اگر در مورد زندان اوین بخواهیم صحبت کنیم، می توانیم بگوییم که سطح خدمات بهداشتی که در زندان اوین ارایه می شود بسیار پایین است و به همت خود زندانیان است که در وضعیت سلامت نسبی به سر می­برند، در غیر این صورت نحوه درمان و نیز ارایه برنامه های پیشگیری و نیز آموزشی، در حد بسیار پایینی قرار دارد.

v      به عنوان فردی که سالها در زمینه بیماری ایدز فعالیت داشتید و با مبتلایان بسیاری در ارتباط بودید، فکر می کنید مبتلایان به این بیماری در ایران با چه مشکلاتی روبرو هستند؟

بزرگترین مشکلاتی که مبتلایان به بیماری ایدز با آن در ارتباط هستند، برخورد نامناسب اجتماع با آنها است، بنابراین مهمترین کاری که می بایست انجام شود، آموزش به جامعه در زمینه این بیماری و نحوه برخورد با مبتلایان است؛ مسئله دیگر، ضرورت ارتقا کیفی برنامه های درمانی و مراقبتی و حمایتی از مبتلایان، که وظیفه وزارت بهداشت و سازمانهای مرتبط است.

v      برای حمایت از این بیماران چه باید کرد و چه نهادهایی مسئولیت این امر را بر عهده دارند؟

حمایت از بیماران وظیفه یک سازمان یا نهاد نیست، وظیفه تک تک افراد جامعه است بنابراین همه باید در این زمینه فعالیت کنیم.

در پایان از اینکه ماهنامه خط صلح به این موضوع پرداخته است، تشکر می کنیم.