طی یک سال اخیر کاهش تولید و واردات دارو در ایران، به مرحله ی نگران کننده ای رسیده است؛ به گونه ای که بنا بر اظهارات رسمی اعضای اتحادیه ی واردکنندگان دارو، کمبود دارو در کشور بیش از 100 قلم را در بر گرفته است.

وضعیت آشفته ی دارو در ایران به گفته ی کارشناسان این حوزه، متاثر از تحریم های بین المللی و البته اجرای سیاست های اقتصادی ناکارآمد دولت دهم و در پی آن بروز بحران اقتصادی در داخل کشور است.

تحریم اقتصادی ایران علاوه بر ابعاد نظامی و هسته ای و تاثیر شدید بر اقتصاد ایران، به صورت غیر مستقیم خواسته یا ناخواسته حوزه ی دارو و درمان را نیز درنوردیده و این مشکل، سلامت بیماران در کشور، به خصوص بیماران مبتلا به بیماری ‌های خاص، هم چون سرطان را تحت ‌الشعاع قرار داده و حتی منجر به فوت تعدادی از این بیماران شده است.

با وجود اینکه از سوی کشورهای غربی بارها عنوان شده که “دارو در فهرست تحریم ها نیست”، اما ابزار و ادوات کاری حوزه ی دارو برای خرید مواد اولیه و واردات دارو از کشورهای خارجی دچار تحریم شده است.

اتحادیه ی اروپا و امریکا تحریم ‌های سخت گیرانه‌ ای بر سیستم بانکی، داد و ستدهای مالی و فروش نفت ایران که بخش اعظم صادرات کشور را تشکیل می ‌دهد، اعمال کرده‌ اند، و این سبب بروز موانع بسیار سخت برای واردکنندگان دارو و مواد غذایی به خاطر مشکل حمل و انتقالات بانکی شده است.

بنا بر ادعای مقامات وزارت بهداشت جمهوری اسلامی، هم ‌اکنون 96 درصد داروهای مصرفی مردم ساخت داخل هستند، اما از آنجا که در حال حاضر فقط حدود 40 درصد از مواد اولیه ی این داروها در داخل کشور تولید می شود، بنابراین داروسازان برای واردات مواد اولیه ی مورد نیاز خود از خارج از کشور، با مشکل مواجه اند.

واردکنندگان دارو می گویند که با وجود استفاده از راه‌ های مالی گران‌ تر مانند تغییر (حساب بانکی) از یک بانک اروپایی به یک بانک دیگر، یا متوسل شدن به واسطه ‌ها و معاملات غیررسمی، محموله‌ های دارو به‌ موقع، یا به اندازه ی کافی وارد ایران نمی ‌شود.

سیامک افاضلی، مدیر شرکت داروسازی “سهای هلال‌ احمر” در گفتگو با خبرگزاری فارس در این مورد می گوید: “درست است که دارو را تحریم نکرده ‌اند ولی ما وابستگی نفتی داریم پس باید دلاری باشد که بدهیم و مواد اولیه دارویی بگیریم. از طرفی جا به ‌جایی پول پرهزینه است و سبب می‌ شود که هزینه ی مواد اولیه ی دارویی گران تمام شود که در نهایت یا شرکت دارویی باید زیان بدهد یا قیمت را افزایش دهد که در هر دو حالت به ضرر بیماری است که، باید دارو را مصرف کند.”

روزنامه ی “گاردین” نیز با اشاره به رابطه ی تحریم های غرب و بحران دارو در ایران می نویسد که “ایران به دلیل تحریم های ایالات متحده ی امریکا و کشورهای غربی دیگر، از دریافت داروهای حیاتی محروم شد. با توجه به داده های نشریه، حجم تحویل داروهای مبارزه با بیماری سرطان و هموفیلی -بیماری های صدها هزار ایرانی- به شدت کاهش یافته است.”

مدیر کل شرکت “دارو پخش”، بزرگترین شرکت دارویی ایران نیز در مصاحبه با گاردین گفته است: “گاهی اوقات شرکت ها با فروش داروها به ما موافقت می کنند، اما ما از امکان پرداخت به آن ها محروم هستیم. زمانی بود که پول ما در بانک به مدت چهار ماه ماند و در آن مدت به ما چند بار به درخواست به انتقال پول جواب رد داده شد.”

خبرگزاری رویترز  نیز در این باره طی گزارشی با عنوان “مشکل واردات، از پوشاک بچه تا دارو” با پرداختن به معضل نقل و انتقالات مالی و تسویه حساب اقلام وارداتی بازرگانان ایرانی، به کالاهایی اشاره کرده بود که با وجود اجازه ی وزارت خزانه‌ داری امریکا برای صادرات به ایران، با توجه به تحریم‌های بانکی، عملاً فروش این اقلام عمدتا بهداشتی و دارویی با مشکل روبرو شده است.

مشکل کمبود دارو در ایران به حدی بحرانی شده است که در 5 اکتبر 2012، بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، نیز به آن واکنش نشان داد و گفت: “تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران، آثار و عوارض قابل توجهی بر مردم ایران داشته است که باعث بالا رفتن قیمت کالاهای مصرفی و مخارج انرژی، افزایش نرخ بیکاری و کمبود مایحتاج عمومی نظیر دارو، شده است.”

به گفته ی بان کی مون، “حتی شرکت ‌هایی که مجوز لازم برای صادرات غذا و دارو به ایران را دریافت کرده ‌اند، برای یافتن بانک ‌های واسطه به منظور انجام نقل و انتقالات مالی با مشکل مواجه هستند. و به همین دلیل دارو‌ها برای درمان بیماری ‌های مختلف کمیاب شده ‌اند؛ از جمله داروهایی مانند داروهای ضد سرطان، ناراحتی قلبی و تنفسی.”

همان گونه که دبیرکل سازمان ملل متحد بدان اشاره کرده است، کمبود داروی بیماری هایی هم چون سرطان، آسم و تالاسمی که از آن ها به عنوان بیماری های خاص نام برده می شود، وضعیت این بیماران را با نگرانی شدیدی همراه کرده و جان آن ها را به خطر انداخته است.

مطابق آمار ارائه شده در ایران شمار بیماران سرطانی در هر سال به رقمی حدود 200 هزار نفر می رسد.

نکته ی حائز اهمیت آن که بسیار پیش از آغاز تحریم ‌های اقتصادی غرب علیه ایران، سال های متمادی است که بیماران سرطانی درایران با مشکلات و مصائب زیادی دست و پنجه نرم می کردند و اکنون با شدت یافتن تحریم ‌ها و بحران اقتصادی ناشی از آن، فشار فزاینده ای به خانواده های این بیماران وارد شده و زندگی بیماران خاص را در معرض خطر جدی قرار داده است.

مجید آراسته، رئیس انجمن تالاسمی ایران نیز در گفتگو با روزنامه ی تهران امروز، با غیرانسانی خواندن تاثیر تحریم‌ ها روی دارو، گفته است: “همه ی جوامع بین ‌المللی می‌دانند که تحریم ‌ها نباید شامل دارو و غذا شود اما وقتی بانک تامین‌کننده ی ارز را تحریم می‌ کنند، چطور می‌شود دارو وارد کرد؟”

البته این تنها تامین دارو نیست که به دغدغه ی خانواده ی بیماران خاص بدل شده است، بلکه اعمال تحریم های شدید و سخت گیرانه برای واردات دستگاه های رادیولوژی و شیمی درمانی که شامل فن آوری هسته ای هستند، دیگر معضل موجود بر سر راه درمان این بیماران است.

پر واضح است، افرادی که به سرطان مبتلا هستند باید در شرایط روانی مطلوب و از تغذیه ی مناسب برخوردار باشند تا شاید دوره ی شیمی درمانی آنان مفید و کارساز قرار گیرد، اما در ایران، هزینه ی درمانی به اندازه ‌ای بالاست و تهیه ی دارو به قدری دشوار است که برخی از آن ها یا خانواده هایشان، بیش تر انرژی خود را صرف تهیه ی پول برای دوره‌ های بعدی شیمی درمانی می‌ کنند.

در کنار مشکلات بیماران خاص برای تهیه دارو، وضعیت کودکان بیمار نیز به مرز هشدار رسیده است.

چندی پیش به دنبال درگذشت کودکی هموفیلی در شهر دزفول به دلیل عدم تامین داروی مورد نیاز، هیات مدیره ی کانون هموفیلی ایران طی نامه ‌ای سرگشاده به رئیس فدارسیون جهانی هموفیلی و رئیس سازمان بهداشت جهانی در رابطه با مخاطرات تحریم اقتصادی ایران و اثر این تحریم‌ ها در به خطر افتادن سلامت بیماران و کودکان هموفیلی، هشدار داد.

خبرگزاری رویترز در فروردین ۹۱ در گزارشی نوشته بود که شرکت ‌های امریکایی از شرکت عظیم داروسازی “مرک‌ اند کو” تا شرکت‌های کوچک تولید پوشک بچه، برای دریافت بدهی خود از بازرگانان ایرانی از بابت فروش اقلام دارویی و دیگر کالاهای ضروری بشر دوستانه با مشکل مواجه شده ‌اند.

از سوی دیگر گزارش ‌هایی نیز از کمیاب‌ شدن شیر خشک برای نوزادان در بازار ایران حکایت می‌ کنند. کمبود شیر خشک به‌ خصوص سبب بروز مشکلاتی برای نوزادانی شده که بیماری هایی از جمله اسهال دارند و باعث شده در مواردی این نوزادان در بیمارستان بستری شوند؛ زیرا این کودکان اگر غذایی غیر از شیرخشک رژیمی بخورند، دچار اسهال و استفراغ می ‌شوند.

همه ی این ها در شرایطی است که مقامات سیاسی ایران و غرب هم چنان به رایزنی‌ ها و چانه‌ زنی ‌های نامعلوم دیپلماتیک خود  با روندی کُند، مشغول اند و جا به جایی دولت ایران طی ماه های اخیر نیز، تاکنون گره ای از مناقشه ی هسته ای ایران و غرب باز نکرده است و بیماران و خانواده های آنان که این روزها درد و رنج طاقت فرسایی را متحمل هستند کماکان چشم انتظار فرجام این مناقشه و حل معضلات ناشی از آن نشسته اند.