v    برای شروع شاید بهتر باشد اول تعریفی از همجنسگرایی داشته باشیم؛ به چه فردی همجنسگرا گفته می‌شود؟ آیا ترنس سکسوال‌ها نیز همجنسگرا محسوب می‌شوند؟

همجنسگرا به زنان و مردانی گفته می شود که کشش جنسی و عاطفی به همجنس خود داشته باشند. یعنی اگر زن هستند، تمایل جنسی و عاطفی به یک زن دیگر داشته باشند، و نه به یک مرد. یا اگر مرد هستند، کشش جنسی و عاطفی به یک مرد دیگر داشته باشند، نه به یک زن. این کشش، گرایش جنسی است، مثل کششی که دگرجنسگرایان به غیرهمجنس خود دارند و مایل اند، اگر مرد هستند، با یک زن رابطه جنسی و عاطفی داشته باشند و اگر زن هستند، با یک مرد.  عبارت ترانسکسوالیته، به گرایش جنسی اشاره ندارد، بلکه به هویت جنسیتی اشاره دارد. معنای ترانسکسوال و ترانس-جندر این است که فردی که در واقع یک مرد است، در بدن زن به دنیا آمده و یا فردی که در واقع زن است، در بدن یک مرد به دنیا آمده و اعضای جنسی اش، با هویت جنسیتی اش همخوانی ندارد. در فرهنگ‌هایی که مرزهای جنسیتی با قطعیت مشخص می شود و لباس و رفتار افراد بر اساس کدهای جنسیتی تعیین می شود، این عدم همخوانی اعضای جنسی، و شکل ظاهری بدن، با هویت جنسیتی فرد، که یک آگاهی درونی است، باعث آزار روحی فرد و دشواری های زیاد در زندگی روزمره می شود.

همجنسگرایی، و دگرجنسگرایی، و دوجنسگرایی، گرایش جنسی فرد را تعریف می کنند.  ترانسکسوال و ترانس جندر، به هویت جنسیتی فرد اشاره می کند. باید اضافه کنم که یک ترانسکسوال ممکن است دگرجنسگرا باشد، یعنی به جنس مخالف خودش کشش داشته باشد، و یا همجنسگرا باشد و به همجنس خود علاقه داشته بود.

v     شما گرایشات جنسی را متاثر از چه می‌دانید؟ در واقع هر یک از عوامل فیزیولوژیک، روانی و یا اجتماعی در بروز گرایش جنسی فرد، چه نقشی را بازی می‌کند؟

من به عنوان فعال حقوق بشری و شهروندی دگرباشان جنسی، قاعدتن نباید نظر تخصصی در عوامل فیزیولوژیک، و روانی داشته باشم، اما بر اساس خوانده های من از مطالعات انجام شده، گرایش جنسی فرد در نتیجه ی مجموعه ای از عوامل بیولوژیک، ژنتیک، و محیط (محیط رشد نوزاد پیش از زایمان) و محیط رشد نوزاد در سالهای اولیه، شکل می گیرد. توجه داشته باشیم که گرایش جنسی، و شناخت فرد از گرایش جنسی خود، دو مساله ی جدا از هم هستند. تاثیر عوامل اجتماعی ممکن است به شناخت فرد از گرایش جنسی خود، و یا ترس فرد از تشخیص گرایش جنسی خود، و رضایت از گرایش جنسی خود، کمک کند، اما این عوامل اجتماعی بوجود آورنده ی گرایش جنسی نیستند. با علم به گرایش جنسی خود، فرد ممکن است با توجه به خشونت موجود در محیط، احساسات و افکار خود را پنهان کند و یا تصمیم بگیرد که با محیط وارد یک مبارزه ی انسانی بشود و از بودن و چگونه بودن خود دفاع کند. اما این عوامل اجتماعی قادر نخواهند بود فردی را تبدیل به همجنسگرا یا دگرجنسگرا بکنند، و یا فردی را از همجنسگرا و یا دگرجنسگرا بودن بازدارند.

تا الان یافته های علمی معتقد است عوامل بیولوژیک، و ژنتیک، و محیطی(محیط رشد نوزاد پیش از زایمان) در شکل دادن گرایش جنسی فرد موثر است. یعنی همجنسگرایی و دگرجنسگرایی پیش از زایمان شکل می گیرد.

v     آیا این گرایش جنسی، وضعیتی پایدار است؟ برای مثال امکان این هست که فردی در بخشی از زندگی‌اش تمایلات همجنسگرایانه و یا دوجنسگرایانه داشته باشد و پس از مدتی این تمایلات به طور کل محو شود و فرد، دگرجنسگرا شود؟

بر اساس داده های علمی، گرایش جنسی یک وضعیت پایدار و بنیادین است و پیوند عمیق با کی-بودگی و کرامت انسانی شخص دارد، و در طول مدت زندگی وی تغییر نمی کند، نه با شکنجه و نه با تشویق. تمایلات جنسی فرد، تغییر نمی کنند، اما فرد ممکن است به دلایل بسیار شخصی و اجتماعی، رفتار جنسی و روش زندگی اجتماعی خود را تغییر دهد. این تغییر در جوامعی که فرهنگ آزاد و روادار دارند با انتخاب خود انجام می شود. در جوامعی که آزادی های فردی به شکلی غیرانسانی محدود و نقض می شوند، و حرمت فرد به نفع ایدئولوژی های رایج زیر پا گذاشته می شود، مثل ایران، تغییر در رفتار جنسی و روش زندگی اجتماعی، از روی نهایت ناچاری و با اجبار شکنجه های روحی و جسمی انجام می شود و در نهایت به بیماری عمومی اجتماعی و انفجار فردیت در جامعه منتهی می شود.

v     همجنسگرایی در بسیاری از کشور‌ها نظیر ایالات متحده، دیگر یکی از اختلالات جنسی تلقی نمی‌شود، این کشور‌ها چه روندی را پشت سر گذاشتند تا به این مرحله رسیدند که بتوانند همجنسگرایی را بپذیرند؟

با تجربه ی روش هایی نظیر توهین و تحقیر و منزوی کردن همجسنگراها، با استفاده از توبه، با شوک الکتریکی، با سلب تمام حقوق بشری پایه مثل حس تعلق، حق زندگی، برخورداری از امنیت و آرامش، تحصیل، مسکن، اشتغال، روابط جنسی و عاطفی، بالاخره در جامعه ی پزشکان و روانپزشکان، و خانواده ها و سیستم حاکم بر جامعه به این نتیجه رسید که راهی دیگری به جز تسلیم شدن به قوانین طبیعت و پیشرفته ترین داده های علمی وجود ندارد. این کشورها، تاریخچه ای از آزار و حذف همجنسگرایان را پشت سر گذاشته اند تا به اینجا رسیده اند. به نتیجه رسیده اند که خفه کردن یک بخش از جامعه امری ممکن نیست و پیگرد همین تجربه ی عملی، به تدریج و یکی یکی حقوق همجنسگرایان را در قوانین اجتماعی خود در نظر گرفتند. حذف همجنسگرایی از لیست بیماری های روانی به دنبال یافته های پژوهشگران معتبری که دهه ها را صرف آزمایش های گوناگون بر روی همجنسگرایان و عوامل ژنتیک، و رفتار اجتماعی، انجام شد. در متنی که انجمن روانپزشکی امریکا روی وبسایتشان منتشر کرده اند نوشته است:

این انجمن نظری را که انجمن روانپزشکی امریکا در سال 1973 اتخاذ و منتشر کرد را تایید می کند. بر اساس این نظریه، همجنسگرایی از لیست رسمی بیماریها/اختلالات روانی این انجمن خارج شده است. در نتیجه، انجمن روانپزشکان امریکا به این داوری رسیده است که: همجنسگرایی به خودی  خود، هیچ ارتباطی با عدم توانایی تشخیص و قضاوت، تعادل، قابلیت اطمینان، و دیگر توانایی ها و قابلیت های عمومی اجتماعی و حرفه ای ندارد. در همین راستا، انجمن روانشناسی امریکا، به تمام متخصصان سلامت روانی توصیه می کند که قدم لازم برای حذف انگ بیماری روانی که همجنسگرایی زده شده است، را بردارند.

در خصوص تبعیض علیه همجنسگرایان، انجمن روانشناسی امریکا داوری های زیر اتخاذ کرده است: انجمن روانشناسی امریکا از تمام تبعیض های اجتماعی و حریم خصوصی که در رابطه با اشتغال، مسکن، دسترسی به خدمات اجتماعی، ابراز تاسف می کند، و علیه تمام این تبعیض ها علیه کسانی که عملکرد همجنسگرایانه می کنند یا کرده اند، می ایستد، و اعلام می کند که همجنسگرایان نمی بایست ناچار به اثبات هیچ گونه قابلیت و شایستگی در حوزه های تشخیص و قضاوت، ظرفیت و قابلیت، و قابلیت اطمینان باشند که به عنوان آزمون، در برابر دگرجنسگرایان نهاده نمی شود. و نیز، انجمن رواشناسان امریکا به تمام نهادهای محلی، دولتی و فدرال توصیه می کند که به کسانی که عملکرد همجنسگرایانه دارد همان اندازه ای از حمایت و مراقبت قانونی داده شود که  به دیگر افراد جامعه، از هر نژاد، رنگ، عقیده، و …. . و نیز انجمن روانشناسان امریکا توصیه می کند تمام تبعیض های قانونی که عملکرد همجنسگرایانه را به طور ویژه زیر ذره بین قرار می دهند، از میان برداشته شوند.

v     حال به ایران بیاییم، مختصات اجتماعی و اعتقادی جامعه ایرانی در مواجهه با همجنسگرایی چگونه تعریف شده است؟

تا سال 1357، بر اساس قانون، کسی در ایران به دلیل همجنسگرایی مجازات نمی شد. گرچه از اوایل قرنی که ما عادت داشتیم و دوست داشتیم قرن بیستم بدانیمش، همجنسگراها و تراجنسی ها منزوی شدند و به همان سرعتی که خانه های بزرگ و اندرونی و بیرونی های تو در تو و خانواده های چندنسلی جای خود را به خانه های کوچک و یکی دو اتاقه و خانواده های در نهایت سه‌نسلی دادند، همجنسگراها و تراجنسی هم به انزوا رانده شدند، یا توی سایه رفتند و پنهان شدند، اما کسی هم دست به تعقیب و آزار و قتل همجنسگراها و تراجنسی ها نمی زد. (تمایز میان همجنسگرایی و تراجنسیتی تازه چند سالی است که، حتی در میان جامعه ی دگرباش جنسی ایرانی، جا افتاده و درک شده است). همجنسگراها، بین قشرهای عادی مردم، بسته به امکاناتی که خود برای خود فراهم می کردند، زندگی می کردند و به خواسته های خود پاسخ می دادند. آن دسته از همجنسگراها که متعلق یه جامعه ی روشنفکر، ادبی، هنری بودند، همجنسگرایی خود را به عنوان ویژگی روشنفکری، ادبی و یا هنری خود به شمار می آوردند و بفهمی نفهمی هم خودشان و هم مردم این را به حساب نوعی رفتار هنرمندانه یا روشنفکرانه می گذاشتند. فاجعه، کابوس وحشت، وقتی شروع شد که انقلاب 57 شد انقلاب اسلامی. البته، در آن زمان، انقلاب هر چیزی که می شد، تبدیل به دیکتاتوری می شد چون در ایران هیچ کدام از گروه های فکری و سیاسی با چیزی به عنوان دموکراسی آشنایی نداشتند، با چیزی به عنوان حقوق بشر آشنایی نداشتند؛ هر چه بود دیکتاتوری بود. و عشق به دیکتاتوری. مذهبی ها انقلاب را زدند، اما اگر چپ ها هم انقلاب را می زدند، باز چیزی به حکومت کردن و “دیکته کردن” “اعتقادات خود” به “مردم” روش دیگری را بلد نبودند. اما چون ما تجربه‌ی انقلاب سوسیالیستی را خوشبختانه در 57 نداشتیم، فقط می توانم فاجعه را از ابعادی که انقلاب اسلامی ایجاد کرد به خاطر بیاورم. از فردای انقلاب مردها و زن هایی که “همجنسگرا” شناخته می شدند، با هر اسمی که آن موقع به همجنسگراها و تراجنسی ها داده می شد، مورد حمله ی حاکمیت، و به تبع و با دستور آن، مورد حمله مردم، و خانواده های خودشان قرار گرفتند. دلیلی برای این حمله نبود. یک جور ایجاد ترس و دلهره در مردم در مورد همجنسگراها، از طرف دگرجنسگراها، و خیلی عجیب، چون همیشه این دگرجنسگراها بوده اند که به همجنسگراها حمله کرده اند، توهین کرده اند، تجاوز کرده اند. حالا چرا باید از همجنسگراها ترسید، من هیچ وقت نفهمیدم. منظورم این است که جامعه ی ایران شناختی از همجنسگرایی، دوجنسگرایی، تراجنسی، ندارد تا اعتقادش در  مورد دگرباشان جنسی به چیزی بیرزد. اما در چند جمله، جامعه ی دگرجنسگرا، در کل، و بدون در نظر گرفتن آنهایی که الان روشن-فکر و آگاه به حقوق به بشر، و قایل به حقوق فردی هستند، و جدای از خانواده هایی که عاشق بچه هاشان هستند، همجنسگراها و تراجنسی ها را فرودست به شمار می آورد. از نظر دگرجنسگراها، یعنی آنطور که وانمود می شود همه ی جامعه ی ایران هست، (و به همان اندازه غلط که تصور کنیم همه ی مردم ایران فارس و فارسی زبان اند، و همه شیعه اند، و همه مرد اند)، همجنسگراها کونی هستند. در تصور جامعه ی دگرجنسگرای ایران، کونی، یک عیب بسیار بزرگ است، و قاعدتن باید آدمی که کونی است باید بسیار شرمنده باشد. اما جامعه ی دگرجنسگرا هیچ وقت توضیح نمی دهند که چرا یک کونی باید شرمنده باشد، و اشکال کونی بودن چیست. از نظر جامعه ی دگرجنسگرای ایران، تراجنسی بودن، یعنی عجیب و غریب و نامتعادل و زن نما/مردنما است. اما توضیح نمی دهند به چه دلیل تراجنسی بودن عجیب و غریب است، و یا نشان عدم تعادل است، و یا چرا زن‌نما یا مردنما بودن بد است. برای همین ناتوانی جامعه ی دگرجنسگرای ایران از توضیح نظر خود در مورد همجنسگراها و دگرجنسگراها و بیان یک دلیل روشن در توجیه فرودست دانستن دگرباشان جنسی است که ما می گوییم نظر جامعه ی دگرجنسگرای ایران در مورد دگرباشان جنسی، اعتبار ندارد. جواب سوال شما این است: جامعه ی دگرجنسگرا خیال می کند مردان و زنانی که با همجنس خود رابطه ی عاطفی و جنسی برقرار می کنند و گرایش جنسی خود به همجنس را محترم می شمارند، کونی و بارونی هستند و کونی و بارونی یک ویژگی تحقیرآمیز و شرم آور است، اما از توضیح دلایل این شرم آوری، عاجر است.

v     قوانین حقوقی در مناسبات پذیرش همجنسگرایی نزد مردم جامعه چه نقشی را ایفا می‌کند؟

مردم، بناچار، و طبق قوانین هر کشوری، به همان اندازه که (مثلن) در تعیین و تصویب قوانین دخیل اند، به همان ناچارند از این قوانین پیروی کنند. به همان اندازه ای که در حال حاضر، خانواده هایی که ذهنیتی شبیه به ذهنیت رژیم و اسلام افراطی دارند، و یا دچار بیماری هموفوبیا هستند، با استفاده از قوانین، فرزند همجنسگرای خود را می کشند، و اطمینان خاطر دارند که مجازات نخواهند شد، بلکه مورد تشویق دولت و سیستم هم قرار خواهند گرفت، اگر قوانین ایران تغییر کند، و خانواده هایی که فرزندان همجنسگرای خود را می کشند، یا مورد آسیب قرار می دهند را مجازات کند، مثل همه ی شهروندانی که در صورت مجازات شهروند دیگر، مورد بازخواست، و پیگرد قرار می گیرند و مجازات می شوند، این خانواده ها، و این افراد دیگر به آسانی دست به آزار همجنسگراها نخواهند زد. قانون مجازات ایران برای رابطه ی همجنسگرایانه مجازات اعدام تعیین کرده. مجازات اعدام برای رابطه ی همجنسگرایانه، و تعیین پدر به عنوان صاحب دم فرزندان خود، تمام جامعه را تبدیل به دشمن و شکنجه گر و قاتل همجسنگراها کرده است. حالا اگر همین قوانین عوض شوند، و قانون از حقوق بشری و شهروندی همجنسگرایان دفاع کند، نه تنها همجنسگرایان می توانند از قانون برای حمایت از خود کمک بگیرند، بلکه مردم هم با خیال راحت به آزار همجسنگراها نخواهند پرداخت. الان، در ایران، شما هر جرمی که مرتکب شوید می توانید از خود دفاع کنید. حتی اگر برانداز باشید، می توانید اعلام کنید که برانداز هستید، و بعد یک وکیل از شما دفاع کند. یا اگر زنا کرده باشید، در همان حالی که به سنسگار محکوم می شوید می توانید یک وکیل داشته باشید تا از شما دفاع کند، طبق قانون، و در همین قانون کجی که حتی به وکیل اجازه ی وکالت موکلش را نمی دهد، و به جرم وکالت، زندانی اش می کند.

اما اگر شما همجنسگرا باشید نمی توانید وکیل داشته باشید تا از شما به عنوان یک همجنسگرا دفاع کند. در جامعه ی دگرباشان جنسی ایرانی، ما معتقدیم که همجنسگرایی باید از مصداق جرم، خارج شود. رابطه ی همجنسگرایانه، با توافق دوجانبه، باید به همان اندازه ای مورد احترام باشد که رابطه ی دگرجنسگرایانه ای که با توافق زن و مرد صورت می گیرد. یک همجسنگرا باید در صورتی که مرتکب جرم شود، مثلن دزدی کند، یا آدم بکشد، مجازات شود، نه به دلیل همجنسگرا بودن. گرچه قوانین ایران، با وجود رژیم فعلی، تضمین اجرایی ندارند، اما تغییر قوانین فعلی همجنسگراستیز به قوانین انسانی و روادار که از همجنسگرایی جرم زدایی می کند، سایه ی وحشت را از روی جامعه ی دگرباش بر می دارد، و امکان امنیت روانی و جانی را برای بچه های ما در خانه، در مدارس، در محل کار، در خیابان، ایجاد می کند. فاجعه این است که جامعه ی همجسنگرا و تراجنسی، زیر فشار آزار جنسی، جسمی، و روانی دگرجنسگراها است و قوانین کشور نیز هیچ حمایتی از بچه های ما، و از بزرگ های ما، در برابر این آزار نمی کنند چون خود منبع نقض حقوق و آزارند. بارها، در مدرسه ها، اتفاق می افتد که بچه ها از سوی معلم، معاون، مدیر مدرسه مورد آزار جنسی قرار می گیرند. به کی باید شکایت کرد؟ یا تصور کنید که مادری یا پدری بخواهد از فرزند همجنسگرایش حمایت کند و به فرزند همجنسگرای خود، با تمام همین همجنسگرایی فرزندش، افتخار کند. آیا قانون اجازه می دهد؟ رفتار مردم، از پیام قانون، و از فشار قانون، و ترسی که قانون تزریق می کند، تاثیر می گیرد. به همین نسبت، یک جامعه ی سالم و امن و شاد جامعه ای است که قوانین‌اش مطابق اصول انسانی پذیرفته شده‌ی روز، تعیین شده باشند و خلاف معیارهای عدالت زمان نباشد.

v     با توجه به اینکه قوانین حقوقی و قضایی ایران مبتنی بر قوانین اسلامی تدوین شده است، فکر می‌کنید آیا امکان خوانشی متفاوت از این قوانین برای پذیرش همجنسگرایی در جامعه وجود دارد؟

بله، وجود دارد. قوانین حقوقی و قضایی ایران نباید مبتنی بر قوانین اسلامی باشند. اول باید این اشکال را اصلاح کرد. دلیلی ندارد که ما قوانین اسلامی را اصلاح کنیم. ما باید قوانین حقوقی و قضایی ایران را مطابق اصول حقوقی و قضایی پذیرفته شده ی جهانی تدوین کنیم. اسلام هر کاری که دلش می خواهد در خارج از فضای قوانین کشوری، برای خودش باید بکند. اشکال بزرگ این است که اسلام، منبع قانون گذاری شده است. چرا؟

v     یک فرد همجنسگرا در ایران، هویت خود را چگونه تعریف می‌کند؟ در واقع همجنسگرایی چقدر در هویت فردی و هویت اجتماعی وی در جامعه ایران تاثیر دارد؟

در ایران یک فرد همجنسگرا هویت خود را تعریف نمی کند. چون اجازه ندارد. برای پیشگیری از آزار محیط اطراف خودش، و ماموران پلیس، هویت خود را پنهان می کند. اما به طور کلی، یک فرد همجنسگرا، یا یک همجنسگرای ایرانی، خود را با همجنسگرایی خودش تعریف می کند. همجنسگرایی، به همان اندازه که شباهت شدید به دگرجنسگرایی دارد، به همان اندازه با دگرجنسگرایی متفاوت است. از سوی دیگر، همجنسگرایی با پدرسالاری هم در تقابل شدید است. یعنی هویت یک همجنسگرا، با همجنسگرایی‌اش تعریف می شود، معیاری که برای ویژگی‌های شخصیتی مرد و زن به مرز قاطع و مانع، قائل نیست، و نقش‌های جنسیتی را به هم می ریزد، و جهان بینی را از سیاه و سفید پدرسالاری به رنگین کمان دگرباشی جنسی تبدیل می کند. این یک شعار نیست. این یک تجربه ی اجتماعی است که در جهان واقع شده، تا الان. یعنی شما، اگر دگرجنسگرا باشید، به همان اندازه که سکس شما با پارتنر غیر همجنس‌تان، که در مورد شما، اگر شما هم دگرجنسگرا باشید، باید یک زن باشد، در تعیین هویت شما دخیل است، به همان اندازه علاقه ی شما به رفتار اجتماعی مردانه هم دخیل است. یک همجنسگرای مرد در ایران، اگر آزادی بیان داشته باشد، به قلدر بودن و صدای کلفت داشتن و شق و رق ایستادن، آقا بودن، علاقه ی زیادی ندارد. اگر زن باشد، به لوس و ناز بودن، مفعول بودن، معشوقه بودن، خانم بودن، علاقه ی زیادی ندارد. مردان همجنسگرا در ایران معمولن به ظرافت های خود و با عشق سیری ناپذیر به زیبایی خودشان را لو می دهند، و زن های همجنسگرا با استقلال شخصیت، عدم نیاز به پسندیده شدن خودشان را لو می دهند. همجنسگرایی، نه تنها یک گرایش جنسی است، یکی از سویه‌های یک جهان‌بینی، جهان بینی کوییر هم هست، و به این دو دلیل نه تنها تمام هویت فردی یک آدم، بلکه تمام هویت اجتماعی او را هم می سازد. اما به این معنا نیست که یک همجنسگرا وقتی تصمیم می گیرد از چراغ قرمز عبور کند، با یک دگرجنسگرا که تصمیم گرفته از چراغ قرمز عبور کند، تفاوت دارد. شاید باید اینطور گفت: همجنسگرایی یک همجسنگرا به همان اندازه تمام هویت اوست که دگرجنسگرایی یک دگرجنسگرا. اگر شما هم دگرجنسگرا هستید، خودتان را چطور معرفی می کنید؟ مثلن، می گویید: 1- من دوست دارم با یک زن سکس داشته باشم. 2- من دوست دارم روزنامه نگاری بخوانم و روزنامه نگار باشم. 3- من دوست دارم در انتخابات آینده به … رای بدهم. 4- … .

v     نقش عرف و فرهنگ را در تابو ماندن همجنسگرایی چگونه می‌بینید؟

عرف و فرهنگ، گرچه مانا و سخت جان‌اند، اما در برابر روشنگری و آگاهی‌رسانی و تجربه‌های روزمره‌ زیاد قدرت مقاومت ندارند. عوض می‌شوند. عرف و فرهنگ، باعث می‌شوند که همجنسگرایی تابو باشد، اما چون خودشان با کار اجتماعی و فرهنگی کمرنگ می‌شوند، تاثیرشان بر تابوانگاری همجنسگرایی می‌تواند کمرنگ بشود. منظورم این است که شما جوری حرف می‌زنید انگار همه چیز از سنگ ساخته شده. حتی اگر از سنگ ساخته شده باشد، پس ما چه کار می کنیم اگر سنگ‌تراشی نکنیم به سود شکستن این تابو؟ جامعه‌ی ایران در یک قرن گذشته مثل بید در باد، تاب خورده و شکل عوض کرده. باز هم می‌کند.

v     نظریه کوییر چیست؟

کوییر تئوری، بر اساس یک شیوه ی مطالعه/بررسی انتقادی شکل گرفته، پله پله روی نظریه های دیگری که هر کدام یک قدم به انتقاد از سیستم و فرهنگ موجود نزدیک شدند و یک قدم از قطعیت دور شدند. ریشه های نظریه ی کوییر در ساختارگرایی و پساساختارگرایی، ساختارشکنی، و بعد مطالعات زنان و فمینیسم پیدا می‌شود. در اوایل سال‌های 1990 شکل گرفت و اسمگذاری شد. کوییر، به روشن‌ترین شکلی، در مقایسه با بسترهای فکری دیگر تا همان زمان، عدم قطعیت را مطرح کرد و موفق شد چندگانگی را به عنوان یک ارزش جا بیندازد. نظریه‌ی کوییر، گرچه اساس پژوهش و یافته‌های خود را روی آموزش و بیان همجنسگرایی و تراجنسی گذاشت، اما در زمینه‌های دیگر اجتماعی و فرهنگی، برای نگاه به جهان، حیاتی بود. به سادگی، با بیان نظریه‌ی کوییر، برای اولین بار، گالیله موفق شد بگوید: زمین گرد است.

v     اساس این نظریه بر چیست؟

نظریه‌ی کوییر، چون اساس خود را روی توضیح دگرباشی جنسی، وجود گرایش‌های جنسی گوناگون و هویت‌های جنسی گوناگون در جامعه‌ گذاشت، از زبان کسانی که خود را همجنسگرا تعریف کردند مطرح شد، یک بار به عدم قطعیت، و وجود چندگانگی گرایش‌های جنسی و هویت‌های جنسیتی تاکید کرد، در سطح علمی، و یک بار حضور همجنسگراها (و دوجنسگراها، و دگرجنسگراها به عنوان یکی از شاخه‌های گرایش‌های جنسی و نه به عنوان تنها شکل ممکن گرایش جنسی ممکن و آشکار در زیر سلطه‌ی پدرسالاری) و تراجنسی‌ها را در جامعه به صورت آشکار، و به صورت قانونی و به عنوان شهروند صاحب حقوق ممکن کرد.

v     آیا این نظریه برای همجنسگرایان داخل ایران، می‌تواند راهگشا باشد؟

البته، من فکر نمی‌کنم در ایران، ما با اتکا به تئوری کوییر توانسته باشیم، یا بتوانیم، به حقوق بشری و شهروندی همجنسگراها برسیم. در کشور ما، اول باید درک و قدرت تحمل حقوق بشر بوجود بیاید. متاسفانه، دانش و آگاهی در فرهنگ ما، مثل اشیای تزیینی هستند. می‌بینیم که به همان راحتی که آدم وقتی خانه می‌رود و بلوز و شلوار و کفش‌اش را در می آورد، و کیف‌اش را زمین می‌گذارد، آگاهی‌های علمی و تئوریک‌اش را در می‌آورد و روی طاقچه می‌گذارد. ما تا بحال از نسل جوانی که به طور وسیع، عضو قشر “دانشجو” و معتقد به داشتن آگاهی و علم پیشرو هم هست، ندیده ایم که نظریه‌ی کوییر را، یا در همان مسیر، حقوق زنان را، یا مثلن حقوق اقلیت‌ها را فارغ از مصرف کدآوردن و بحث کردن، درک کرده باشد و درونی کرده باشد. من هنوز با آدم‌هایی روبرو می‌شوم که درک‌شان از همجنسگرایی، دلسوزاندن و غصه خوردن برای همجنسگراهاست، و خود را در موضع قدرت می‌بینند، قدرتی که به آنها امکان می‌دهد کمی جا باز کنند برای همجنسگراها. نه به این دلیل که این جا، حق همجنسگراهاست، به این دلیل که آنها آدم‌های خوبی هستند که کونی‌ها و بارونی‌ها را، مثل فاحشه‌ها، نیازمند به مراقبت جامعه و آدم‌های “آگاه‌اش” می‌دانند. درک، باید از این سطح‌ها و لایه‌ها، از کد آوردن از فوکو و باتلر، بیشتر و عمیق‌تر برود، اگر می‌رود.

در هر حال، نظریه‌ی کوییر به ما کمک کرد که لایه‌ای از جامعه که خود را روشن می‌داند، و فعال حقوق بشر می‌داند، برای پذیرش و درک همجنسگرایی و تراجنسیتی جا باز کند. من اینجا بیشتر از همان دو سه جمله، از کوییر نمی‌گویم. به فارسی، مقاله‌های زیادی تالیف و ترجمه شده و صاحب‌نظرها، نویسنده و هنرمندهای کوییر را و آثار و نظریه‌هاشان را معرفی کرده، که هر کس می تواند جستجو کند و بخواند. مشکل اینجاست که نظریه ی کوییر نباید نوشته و خوانده باشد، باید خورده شود، به هر کدام از شکل‌های خورده شدن.

v     علاوه بر مجازات‌های قضایی و اسلامی، اکثر مردم جامعه ایران در صورت هویدا شدن هویت جنسی افراد همجنسگرا، به دیده تحقیر و تمسخر به آن‌ها نگاه می‌کنند که این مسئله در مورد مردان همجنس خواه بیشتر روی می‌دهد؛ ریشه این امر را در چه عواملی می‌دانید؟

ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی، که خیال می کند ارزش مرد و ارزش زن، بستگی به باورهایی مثل اخلاق و نجابت، و وفاداری به آموزه‌هایی که نقش‌پذیری جنسیتی را واجب‌الاجرا می دانند دارد. وفاداری به قوانین، مثلن. تداخل نقش های اجتماعی، مثل زن بودن و مرد بودن، و هر کدام نقش خودشان را اجرا کردن، مثل بحث طبقات اجتماعی ست که هنوز مردم ایران با عشق به آن نگاه می کنند. طبقه‌ی اشراف، و طبقه‌ی صاحب قدرت، هنوز برای مردم ایران وزن و ارزش دارد. پیامبر، چوپان، کسی که رهبری می کند، و کسی مشت آهنین دارد، هنوز برای مردم ما ارزش دارد. ما هنوز نتوانسته ایم با این ارزش ها حساب و کتاب خود را واکنیم. مرد بودن، یک قصه است که همیشه در فرو کردن آلت جنسی مرد در حفره‌ی مشخصی در مرکز تن یک زن، تعریف می شود. آدم ها از مرد نبودن می ترسند. فریدون فرخزاد، در یکی از مصاحبه‌هایش با خبرنگار مجله ی بانوان، در عکسی که برای اولین بار یک مرد را با بالاتنه‌ی لخت روی جلد مجله نشان می داد، گفت: “من مرد هستم، اما رستم نیستم.” خبرنگار پرسیده بود، می گویند تو مرد نیستی. خب وقتی خبرنگار دارد می بیند که آدمی که جلوش ایستاده ظاهرش شبیه به مردهاست. سبیل دارد، ریش‌اش را دوتیغه زده است. اسمش هم فریدون است، که اسم پسرانه است. شلوار و کفش و پیراهن‌اش لباس مردانه است. چرا باید تصور کند که این آدم، با این همه نشانه های “مرد بودن” مرد نیست؟ به دلیل رفتار و گرایش و گزینه های جنسی. یک مرد، وقتی که عضو جنسی اش را در یک زن فرو نبرد، دیگر مرد نیست. ریشه ی این امر، ترس مردم از خلاف قانون ها و مقررات فرهنگی عمل کردن است.

v     برای رهایی از آن چه کارهایی باید صورت گیرد؟

باید کمک کنیم مردها، و زن‌ها، ارزش ها، و نشانه های بودن شان را گسترش بدهند. فرهنگ سازی، و آموزش راه های بیشمار انسان بودن، و لذت بردن از هویتی که معنایش برای فرد روشن تر از یک قصه است، راهی ست که می تواند زودتر به رهایی برسد. قصه ای که در آن آدم ها با سبیل و آلت فرورونده، پستان و حفره های فروکشنده تعریف می شوند، جایی که مردها به عنوان همسر، حتی در بین همسرهای روشن فکر و فعال سیاسی/اجتماعی، الگو و زن‌هاشان شیفته‌ی این الگو هستند، قصه ای است که باید مشخص بشود در زندگی واقعی کارکرد ندارد، و اگر دارد، دردناک است. فرهنگ سازی از جایی باید شروع بشود. ما برای فرهنگسازی دسترسی به تمام جامعه نداریم. تمام جامعه را هم نمی شود یک روزه تغییر داد. اما می شود یک اندیشه، یک راه و روش زندگی روزمره را میان جمعیتی جاری کرد تا جا باز کند. دسترسی ما به طبقه ی متوسطی که الان در ایران طبقه ی متوسط شناخته می شوند، نه فقط به دلایل اقتصادی، بلکه به خاطر دستاویزهای فرهنگی‌شان، دسترسی داریم. جامعه ی ایران، از همین جا متحول خواهد شد. این کار شروع شده. در جنبش سبز، روزهایی که مردم در خیابان ها بودند، در راه پیمایی ها، تجمع ها، در زد و خوردهایی که توی کوچه ها اتفاق میفتاد، “مردم” با “همجنسگراها” و “تراجنسی ها” کنار هم بودند و به هم به چشم “خیلی مرد” و “یه خورده مرد” و “کلن نمرد” نگاه نکردند. هم را قبول کردند. الان، فعالان اجتماعی، اگر فعال همجنسگرا را تحمل نکنند یا نپذیرند، روشن فکر شناخته نمی شوند. این یک قدم است که جامعه ی گی، و جامعه ی مردان و زنان دگرجنسگرا، با هم برداشتند، و با هم به این پیشرفت رسیدند. فرهنگسازی، تجربه ی قدم های تازه در زندگی روزمره، امکان ایجاد کردن برای مردم که مرد بودن یک مرد همجنسگرا را ببینند و اضافات و حشوهای مرد به زعم فرهنگ را بشناسند، راه رهایی از این زندان فرهنگی جامعه ی دگرجنسگرا و همجنسگرا است.

v     آیا الگوی سیاسی- اجتماعی مشخصی برای آماده سازی جامعه ایرانی جهت تابوزدایی از همجنسگرایی و پذیرش آن وجود دارد؟

من به خاطر ارتباط با جامعه ی دگرباش، با خانواده های دگرباشان هم در ارتباط هستم، طبیتعن. با شمار زیادی از مردم هم به خاطر نگاه و دیدگاه مشترک، در ارتباط هستم. مردم، یعنی مردمی که مارک ندارند، و پول نمی گیرند که بیعدالتی کنند، با چیزی حدود چند جلسه گفتگوی ساده و توضیحی به راحتی تابوهایی که علیه همجنسگرایی در ذهن شان و در دور و برشان هست را کنار می گذارند. تنها تغییر قوانین، که نه تنها مجازات اعدام و اجازه قتل فرزند را جاری می کند، بلکه به ما امکان می دهد از بلندگوهای عمومی حرف بزنیم و نظر خودمان را اعلام کنیم و مقاله هامان را منتشر کنیم و در تلویزیون برنامه های روشنگر علمی و اجتماعی داشته باشیم، کمک خواهد کرد که در مدت زمانی کم، خیل کم، همجنسگرایی تابو نباشد. به همان سرعتی که قانون حمایت خانواده در ایران جا افتاد، با حمایت قانون، در زمان حکومت شاه، و به همان سرعتی که تمام حقوقی شهروندی زنان سلب شد، با حمایت قوانین جمهوری اسلامی. غریبگی‌زدایی از همجنسگرایی مثل ترویج اسلام و مارکسیسم، که با طبیعیت انسانی لزومن همخوانی ندارند، نیست که نیاز به الگوی پیچیده ای داشته باشد. اگر اجازه بدهند ما زندگی کنیم، به سادگی، و همراه بقیه ی مردم، به خودی خود از ما تابوزدایی می شود.

v     آیا می‌توان مطالبات همجنسگرایان را در حال حاضر در جنبش اجتماعی-سیاسی داخل ایران گنجاند؟

به نظر من، همین الان، مطالبات همجنسگرایان در جنبش اجتماعی-سیاسی ایران گنجانده شده. مطالبات جنبش اجتماعی-سیاسی داخل ایران چیست؟ به جز اصلاح قانون اساسی؟ تامین دموکراسی؟ تامین حقوق اقلیت های قومی، زبانی، مذهبی، جنسیتی، جنسی؟ آزادی بیان و آزادی اجتماعات؟ تامین کار و مسکن و رفاه اجتماعی برای همه اقشار جامعه؟ تغییر حکومت از جمهوری اسلامی به جمهوری، نه یک کلمه کم نه یک کلمه زیاد؟ در جنبشی که در ایران آغاز شد، هم دو دهه ی پیش، و هم دو سال پیش، همجنسگراها از فعالان جنبش بودند و به همین دلیل است که الان مطالبات همجنسگراها در تمام بیانیه ها و مطالبه های فعالان حقوق بشر لحاظ می شود. نامه ی دانشجویان همجنسگرای دانشگاه های ایران را خوانده اید؟ می گوید: “در سال‌هایی که گذشت، ما در کنار شما بوده‌ایم. هم‌چنان در کنار شما هستیم. اگر نام ما را نمی‌دانید به خاطر پرده‌پوشی ما بر تنگ‌نظری‌ها و تعصبات و پیش‌داوری‌های حاکم در حلقه‌های درون جنبش دانشجویی است که همجنسگرایی را برنمی‌تابیده است.