پرونده قتل های کهریزک، یکی از مرموزترین پرونده های تاریخ جمهوری اسلامی است. این پرنده، شش قربانی مشخص دارد. محسن روح الامینی، محمد کامرانی، امیر جوادی فر، رامین قهرمانی، احمد نجاتی کارگر، و پزشک وظیفه آن زندان یعنی رامین پوراندرجانی، که بعدها به طرز مشکوکی، جان باخت.

کهریزک نام یک بازداشتگاه در حومه تهران است که در زمان فرماندهی محمدباقر قالیباف بر نیروی انتظامی، محل نگهداری متهمین و مجرمین خطرناک بود؛ تا این که در جریان یکی از تجمعات اعتراضی در سال 1388 و در اواسط تیرماه آن سال، چند نفر از دستگیرشدگان، به این بازداشتگاه، منتقل شدند. نقل‌ها، شواهد و قرائن زیادی مبنی بر وجود شکنجه های مختلف در این بازداشتگاه در آن برهه وجود دارد که جای هیچ گونه شک و شبهه ای مبنی بر قتل قربانیان کهریزک وجود ندارد. خلاصه این که در این بازداشتگاه، دست کم 5 نفر به قتل رسیدند، و پزشک وظیفه آن نیز بعدها به طرز مشکوک، جان خود را از دست داد.

برای این قتل ها، پرونده کیفری تشکیل شد، قضاتی که دستور اعزام این قربانیان به بازداشتگاه کهریزک را صادر کرده بودند، از جمله قاضی حیدری فر و قاضی مرتضوی، احضار شدند، چندین جلسه محاکمه با حضور متهمین و وکلای مدافع شاکیان و اولیای دم برگزار شد و در آبان ماه سال 1389، دادگاه رای به غیرعمد بودن قتل های کهریزک داد.

اما چند هفته پیش، یک رای دادگاه درباره قاضی مرتضوی، ابهام بزرگی در این پرونده ایجاد کرد، ابهام عمد بودن یا غیرعمد بودن قتل، مگر ممکن است که یک پرونده قتل معاون داشته باشد، اما مباشر نداشته باشد!؟ در جریان پرونده قتل های کهریزک، اعلام شد که این قتل ها، قتل غیرعمد بوده است. اما اخیراً اعلام شده است که قاضی سعید مرتضوی به اتهام “معاونت در قتل” به دو سال حبس محکوم شده است. در حالی که در قتل غیرعمد اساساً “معاونت” معنایی ندارد. راست می گویند که دروغ گو کم حافظه است و یا شاید اصلاً حافظه ندارد.

اکنون سوال اصلی این جاست که اگر سعید مرتضوی معاونت در قتل های کهریزک داشته است، پس مباشر یا مباشرین این قتل ها چه کس یا کسانی هستند؟

معاونت جرم در حقوق ایران و تحلیل وضعیت مرتضوی با آن

معاونت در جرم در حقوق کیفری، امری استعاری و وابسته به رفتار مباشر است. یعنی اگر رفتار مباشر، در قانون جرم باشد، کس یا کسانی که معاونت در آن رفتار را دارند، مجازات می‌شوند. مثلاً اگر کسی به یک نفر برای خودکشی کمک کند، جرمی مرتکب نشده است. چون اصل عمل “خودکشی” در حقوق ایران جرم نیست، لذا جرمی به نام “معاونت در خودکشی” هم در ایران وجود ندارد. ماده 126 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392)، مصادیق معاونت در جرم را بطور دقیق مشخص کرده است:

“اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند: الف- هرکس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوئاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد. ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد. پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.

تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنان چه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیفتر محکوم می شود”.

همان طوری که از مفهوم و منطوق ماده فوق الذکر می توان برداشت کرد، مصادیق معاونت در جرم، جنبه حصری دارد و هرگز تمثیلی نیست و جرم در مصادیق تعیین شده در ماده 43 قانون مجازات اسلامی، مجازات معاونت در جرم شامل آن نمی شود و بر طبق مصادیقی که قانون تعیین کرده است عنوان معاونت شامل: تحریک، ترغیب- تهدید، تطمیع، دسیسه و فریب و نیرنگ، تهیه وسایل ارتکاب جرم، ارائه طریق ارتکاب جرم، تسهیل وقوع جرم همین موارد شش گانه می شود. حال آن که شرکت در جرم با توجه به ماهیت هر جرمی فرق می کند، و به هر نحوی از انحائ که در تحقق جرم موثر باشد، تحقق می پذیرد.

یعنی مرتضوی به عنوان، معاون قتل های کهریزک، یکی از موارد شش گانه فوق را مرتکب شده است و اگر مرتکب نمی شد، قطعاً به عنوان “معاونت در قتل عمد” محکوم نمی شد.

به عبارت بهتر، مباشر جرم کسی است که عملیات اجرایی یا رکن مادی جرم را انجام می دهد و معاون آن این فرآیند را تسهیل می کند. رکن مادی جرم قتل عمد عبارت است از “سلب عمدی حیات مستقر از انسان زنده دیگری”. همان طور که در تبصره ماده فوق الذکر آمده است “وحدت قصد” در معاونت شرط است. یعنی قصد مباشر قتل های کهریزک، قتل عمد بوده و سعید مرتضوی هم که به جرم معاونت در این قتل ها محکوم شده است، دقیقاً با مباشرین “وحدت قصد” داشته است و برای تحقق قتل عمد، فرآیند آن را تسهیل کرده است. یعنی سعید مرتضوی، منطقاً، خودش قصد “قتل عمد” زندانیان کهریزک را داشته است و بدون تردید، مباشرین قتل عمد را می شناسد. و از طریق موارد شش گانه ای که در بالا ذکر شد، با مباشرین قتل ها، همکاری داشته است. ای کاش وکلای مدافع خانواده های قربانیان قتل‌های کهریزک، مطالبه جدی شفافیت در این پرونده را مطرح نمایند و خواهان معرفی و محاکمه و مجازات مباشرین، مسببین، آمرین و خلاصه همه عوامل این پرونده شوند.