“احمد شهید”، وزیر امور خارجه ی اسبق کشور مالدیو، از 21 خردادماه سال 1390(11 ژوئن 2011)، از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، به عنوان چهارمین گزارشگر ویژه ی این سازمان در مورد امور ایران انتخاب شد.

“آندرس آگوئیلار” اولین گزارشگر ویژه ی شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی وضعیت نقض حقوق بشر در ایران بود که، در مهرماه سال ۱۳۶۳ از سوی رئیس شورا، به این سمت برگزیده شد. وی سرانجام به علت عدم همکاری دولت جمهوری اسلامی ایران و ناممکن بودن انجام ماموریتی که عهده دارش بود، از سمت خود کناره گیری کرد و پس از او “رینالدو گالیندوپل”، در اسفند ماه ۱۳۶۵ به عنوان دومین گزارشگر ویژه انتخاب شد. آقای گالیندوپل نیز در حالی که حتی امکان سفر به ایران را کسب کرده بود، به علت عدم همکاری دولت جمهوری اسلامی و خواست این دولت مبنی بر تغییر او، استعفا داد و “موریس دنبی کاپیتورن” به عنوان سومین گزارشگر جایگزین او شد. ماموریت او، با گذشت 7 سال و پس از آنکه قطعنامه ی نقض حقوق بشر ایران در شورای حقوق بشر رای لازم را کسب نکرد، پایان یافت.

گزارشگر، منصوبی از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد جهت بررسی وضعیت یک کشور یا منطقه است که، وضعیت حقوق بشر در آن وخیم ارزیابی می شود و بصورت سالانه ماموریت آن تمدید خواهد شد؛ به جز گزارشگر سرزمین های اشغالی که تا زمان پایان اشغال، گزارشگر ویژه خواهد داشت.

احمد شهید که ماموریت او در سال جاری  و برای سومین سال پیاپی توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با ۲۶ رای موافق در برابر ۲ رای مخالف، برای یک سال دیگر تمدید شده است، به دلیل عدم محیا شدن امکان سفرش به ایران، طی سه سال گذشته به برخی مناطق جهان سفر کرده تا بتواند با ایرانیانی که به نحوی شاهد نقض حقوق بشر در کشورشان بودند، ملاقات نماید. آقای شهید را در مرداد ماه، و طی سفرش به شهر تورنتو در ایالت انتاریوی کانادا، ملاقات کرده و با وی مصاحبه ای اختصاصی برای ماهنامه ی خط صلح، انجام دادیم.

آقای شهید ضمن اینکه معتقد است نقض حقوق بشر در ایران به شکلی سیستماتیک انجام می شود، امیدوار است که با توجه به تغییر دولت در ایران، بتواند به کشورمان سفر کند…

آقای شهید، به عنوان اولین سوال؛ نقض حقوق بشر چیست و تفاوت آن را در ایران نسبت به سایر کشورها چطور ارزیابی می کنید؟

به هر حال و بر اساس قوانین بین المللی حقوق بشر، کلیات و استانداردهایی وجود دارد که اگر دولتی به آن پایبند نباشد، حقوق شهروندانش را نقض می کند. باید گفت که وقتی دولتی از شهروندانش حمایت نمی کند و شان انسانی آن ها را در نظر نمی گیرد، چنین اتفاقی می افتد. البته نقض حقوق بشر در بسیاری از کشورها وجود دارد، اما تفاوت آن در ایران با بسیاری از نقاط جهان در این است که دولت ایران به طور سیستماتیک حقوق شهروندانش را نقض می کند و این را همه ی مردم ایران هم می دانند.

شما به عنوان گزارشگر ویژه ی سازمان ملل متحد، به غیر از تهیه ی گزارش های دوره ای، از چه توانمندی های دیگری بر خوردار هستید؟

من در واقع از چهار طریق می توانم اقدام کنم.

-یکی از امکاناتی که برای من وجود دارد، این است که نامه ای در خصوص اشخاصی‌که مدعی هستند به هر شکلی حقوقی از ایشان در ایران نقض شده است، به دولت ایران بنویسم و در آن نامه به دولت ایران می گویم که چنین ادعا‌هایی علیه شما صورت گرفته و هم چنین از دولت ایران می پرسم که آیا این ادعا‌ها حقیقی است یا خیر؟ اگر حقیقت دارد شما باید اقدمات مربوطه را، (که مطرح می کنم) انجام بدهید.

اما دولت ایران حسب سابقه و به سادگی می تواند چنین ادعا‌هایی را رد کند…

البته که می تواند رد کند و این کار را هم می کند، ولی در ضمن ‌متوجه می شوند که من و سازمان ملل نیز از چنین اتفاقاتی مطلع هستیم و به علت همین آگاهیِ ما، افراد بیش تری در خصوص چنین موضوعاتی صحبت خواهند کرد[حساسیت به خرج می دهند.]

-دومین اقدامی که می‌توانم داشته باشم، درخواست رسیدگی و تجدید نظر در خصوص موارد و پرونده های اضطراری است. به عنوان مثال در مورد اشخاصی که حکم اعدام گرفته اند و یا افرادی که وضعیت بهداشتی و یا سلامتی وخیمی دارند.

-امکان سوم من این هست که در رسانه ها حضور پیدا کنم و در مقابل روزنامه نگاران بیانیه‌ای را بخوانم و اذهان جهانی ‌را از وقایعی که در ایران اتفاق می افتاد، مطلع سازم. ( این مورد را معمولاً زمانی انجام می دهم که امکان رابطه ی مستقیم با دولت ایران نداشته باشیم یعنی نتوانم موارد ۱ یا ۲ را اعمال کنم.)

-و امکان چهارم و آخرم، سفر به ایران است.

برنامه ی سفرتان به ایران به کجا رسید؟

من با نوشتن نامه ای به آقای روحانی ضمن ابراز تمایل نسبت به همکاری با ایشان، تقاضا کردم که پس از آنکه رسماً تصدی دولت را به دست گرفت، بنده را به ایران دعوت کند و در حال حاضر منتظر پاسخ ایشان هستم.

… و اگر هم چنان با سفر شما مخالفت شد؟

اگر هم چنان، جمهوری اسلامی با سفر من به ایران مخالفت کند، من به کشورهای مختلف، سفر می کنم(مثل همین جلسه) چون به جوامع ایرانی نیاز دارم که با آن ها صحبت کنم؛ هم چنین با رسانه ها صحبت می کنم و دنیا را در جریان مشکلات ایران قرار می دهم.

به نظر خودتان گزارش هایی که تا به حال تهیه کرده اید، چقدر تاثیر گذار بوده اند؟

سخت است که بر آورد شود چه مقدار تاثیر گذار بوده است؛ مثلاً نمره ی ۱ تا ۱۰ دادن مشکل است. اما فکر می کنم،  هنگامی که دولت ایران متوجه شود که تمام کشورها درباره ی وضعیت ایران در حال صحبت کردن هستند، موضوع برایش حساس شده و تا حدودی عقب نشینی می‌کند. موثر بودن هم به میزان توجه سایر کشور‌های دنیا به صحبت های من در مورد ایران، بستگی دارد.

وقتی شما به گذشته می نگرید، زمانی که فریاد دنیا در مورد مسائل ایران بلند شد، می بینید که ایران عقب نشینی کرد. به طور مثال موضوع سنگسار خانم آشتیانی که البته اندکی به قبل از شروع کار من باز می گردد و یا تعدادی از اعدام ها که به دلیل اعتراضات جامعه ی بین المللی، لغو شدند و همین طور پرونده ی کشیش یوسف ندرخانی که ایران به خاطر اعتراضات، در این مورد هم عقب نشینی کرد. خب اگر کارهای این چنینی انجام ندهیم، در همین موارد هم موثر  نخواهیم بود. اما اگر توجه دنیا جلب شود، متعاقب آن کشورها معمولاً -به غیر از کره ی شمالی-، به دلیل عدم تمایل به ترد شدن از سوی جامعه ی بین المللی، عقب نشینی می کنند.

حال که به موضوع زندانیان محکوم به اعدام اشاره کردید، اجازه بدهید بپرسم چرا از بسیاری از قربانیان نقض حقوق بشر و اعدامیان در گزارشگات شما نامی برده نشده؛ به عنوان مثال جایگاه چهار شهروند عرب اهوازی به نام های عبدالرضا امیر خنافره، غازی عباسی، عبدالامیر مجدمی و شهاب عباسی که چهارشنبه ی گذشته حکم آنان در سایه ی سکوت رسانه ها و برخی گروه های مدافق حقوق بشر از سوی دیوان عالی کشور تایید شد، در گزارش شما کجاست؟ هم چنین افراد زیاد دیگری نیز وجود دارند که با حکم مرگ مواجه شده اند و نه تنها در گزارشات شما، که در بسیاری از رسانه ها نیز تاکنون اسمی از آن ها برده نشده.

در اینجا هم چنین بد نیست به اجرای حکم اعدام آقای حسین خضری، فعال سیاسی، در دی ماه سال 1389 در ارومیه اشاره کنم که متاسفانه علی رغم تلاش های برخی مدافعان حقوق بشر، حتی پس از اعدام شدن نیز، در واقع به نوعی دچار بایکوت خبری شد. البته این اتفاق، همان طور که اشاره کردم، مربوط به گذشته و حدود دو و نیم سال قبل است…

احتمالاً مواردی هستند که هیچ کس در موردشان صحبت نکرده و علت این است که اطلاعات دقیق و چندانی از آن ها بیرون نیامده است اما در حال حاضر، من در مورد اهوازیانی که محکوم به اعدام شدند زیاد صحبت کرده ام. شاید در گزارشاتم اسمی از آن ها نیامده باشد، اما در تمامی سخنرانی های اخیرم در سازمان ملل متحد در این خصوص صحبت کردم و بحث هایی هم در این زمینه صورت گرفت و نماینده ی دولت ایران هم پاسخگو بود. شاید اگر اطلاعات کافی وجود داشت، اقدامات موثر تری می توانست صورت بگیرد.

شهروندان ایرانی، مدافعان حقوق بشر و گروه ها چگونه می توانند با شما تماس بگیرند یا همکاری کنند آیا شما دستیارانی برای این موضوع دارید که به جامعه ی ایرانی معرفی کنید؟

بهترین راه ارتباط با من، از طریق وبسایت من است و در وبسایت من آدرس ایمیل و شماره تلفن من وجود دارد و از این طریق می توان با دفتر کاری من مستقیماً ارتباط برقرار کرد، البته من همیشه در دفترم حضور ندارم ولی خب اشخاص دیگری هستند. هم چنین از طریق دانشگاه اس اکس  (University Of ESSEX) که من در آنجا تدریس می کنم نیز می شود با من در ارتباط بود.

من هم فقط یک دستیار در سازمان ملل به نام “نوید احمد” دارم که از طریق او هم می شود با ارتباط داشت و هم چنین چند نفری برای من در دو دانشگاه خارج از ایران، کار تحقیقی انجام می دهند. هم چنین بعضی از گزارشگران آزاد هم هستند که به صورت داوطلبانه برای من گزارش می فرستند.

ممنون از فرصتی که در اختیار ما و ماهنامه ی خط صلح قرار دادید.

گفتگو از سیمین روزگرد و سیاوش بهمن