بعد از اتمام جنگ بین ایران و عراق در سال ١٣٦٧ خورشیدی، مین های زیادی در مناطق مرزی و عمدتاً استان‌های کردنشین در غرب کشور به جای مانده‌اند که روزانه ما شاهد تلفات انسانی و جانی مردم ساکن در آن خطه و به‌ ویژه کولبران می‌باشیم. اما به رغم ادعاهای مسئولان کشوری در این مورد، کماکان این دور و تسلسل کشتار خاموش توسط مین‌ها ادامه دارد و گویی هیچ‌ وقت سر آن ندارد که به پایانی برسد.

بر اساس تحقیقات انجام شده، نزدیک به ١٦ میلیون مین و مواد منفجره از سوی نیروهای عراقی در طول جنگ در مناطق مرزی کاشته شده است که حدود دو سوم آن در استان‌های کردنشین است.

جدای از این‌ها، مسئله‌ی مهم دیگر، تلاش سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشری بر این است که دولت ایران را پایبند و متعهد از معاهده‌های بین المللی ممنوعیت از استفاده از مین بکنند؛ موضوعی که هنوز تحقق نیافته است.

بر اساس آمار تفکیکی از مجروحان و قربانیان در مناطق مین گذاری شده در استان‌های غرب کشور و استان خوزستان از سال ١٣٦٧ تا سال ١٣٩٢، در کل ٢٤٣٣ نفر کشته و ٥٦٠١ نفر مجروح شده‌اند. علاوه بر این باید آسیب دیدگان و قربانیان کولبر را هم به این لیست اضافه کرد.(1)

یکی از اعضای انجمن‌های محلی کردستان که نخواست نامش فاش بشود در ارتباط با مین‌های موجود در مناطق و شهرهای مرزی ایران گفت: “در استان‌های مرزی و حتی در شهرهای مرکزی این استان‌ها هم با پدیده‌ی مین گذاری روبه‌رو هستیم. در مناطق سنندج و کرمانشاه، نیروهای سپاه خانه‌های مسکونی یا مراکز دولتی را به مقر خود تبدیل می‌کنند و برای جلوگیری از نفود دشمن اقدام به مین گذاری در این مناطق کرده‌اند و می‌کنند. بعد از عقب راندن نیروهای عراقی نیز، این مناطق بدون پاکسازی و حتی نشانه گذاری، رها شده‌اند. این موضوع در هر دو دقیقه یک‌بار، به یکی از ساکنان محلی صدمه و آسیب وارد می‌کند.”

این در حالیست که “علیرضا آشناگر”، معاون سیاسی-امنیتی استاندار کردستان، عنوان می‌کند: “١٤٠٠ هکتار منطقه‌ی آلوده به مین در کردستان وجود دارد که برای پاکسازی کامل این مناطق حدود ٣ تا ٥ سال زمان و ١٠٠ میلیارد اعتبار نیاز است.”و همزمان رئیس مرکز “مین زدایی” کشور بیان می‌دارد: “کردستان منطقه‌ی آلوده به مین ندارد”!(2)

وزیر دفاع دولت نهم هم در این خصوص گفته بود که تا پایان سال ١٣٩١ کار پاکسازی میادین مین تمام می‌شود.

در این راستا چندی پیش مسئولان امنیتی و حکومتی استان کرمانشاه جشن پاکسازی مین را گرفته بودند و اعلام داشتند که این استان به طور کامل مین روبی شده است؛ حال آن‌که مدتی بعد از این جشن سلسله‌ای از انفجار مین و گرفتن قربانی در رسانه‌ها انعکاس پیدا کرد و خلاف اظهارات مدیران استان را ثابت نمود.(3)

در سال ١٣٨٣، رئیس وقت مبارزه با کالای قاچاق ایران صراحتاً به موضوع مین‌های زمینی پرداخت و اظهار داشت که کاشت مین به عنوان یک راهبرد دفاعی در دستور کار مرزبانی و دیگر نهادهای امنیتی که وظیفه‌ی حفاظت  از مرزها را دارند، قرار خواهد گرفت. در همین ارتباط وزارت امور خارجه‌ی ایران، در بهمن ماه سال ١٣٨٥ در واکنش به انتقادات گسترده‌ی سازمان‌های جهانی منع بکارگیری مین‌های زمینی، طی نامه‌ای وجود مین در مرزهای ایران را ضروری اعلام کرد. در بیانیه‌ی وزارت امور خارجه آمده است: “مرزهای  ایران گسترده هستند و گذرگاهی برای عبور قاچاقچیان و تروریست‌ها است. بنابراین نهادهای دفاعی ایران استفاده از مین های زمینی را به عنوان یک ساز و کار دفاعی پذیرفته‌اند.”(4)

در موضعی متناقض و توجیه گرانه، سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران، در مواردی مین گذاری را به اپوزیسیون کرد و نسبت داده‌اند؛ اتهامی که نتوانسته‌اند آن ‌را اثبات نمایند.(5)

تلاش‌های بین المللی برای منع کاربرد مین، به ‌ویژه مین‌های ضد نفر در قالب پیمان”اتاوا” در سال ١٩٩٧ تحت نام “کنوانسیون ممنوعیت” استفاده، تولید، انبار و نقل و انتقال‌های مین ضد نفر و نابودی آن‌ها متبلور شده است. تاکنون ١٥٦ کشور با امضای این پیمان بین المللی پذیرفته‌اند که از تولید، استفاده، طراحی، ذخیره و تجارت مین‌های ضد نفر خودداری کنند. در بین کشورهایی که به این پیمان نپیوسته‌اند، سه عضو دائم شورای امنیت، یعنی چین، روسیه و امریکا هم قرار دارند. بر اساس گزارش سال ٢٠١٠ کمپین نظارت بر مین‌های زمینی، ١٢ کشور چین، کوبا، هند، ایران، میانمار، کره‌ی شمالی، کره‌ی جنوبی، پاکستان، روسیه، سنگاپور، امریکا و ویتنام، هم‌چنان تولیدکننده‌ی مین ضد نفر هستند. البته چین، امریکا، ویتنام و ایران اعلام کرده‌اند که هم اکنون در حال تولید مین ضد نفر نیستند.(6)

گستردگی و استفاده و کاربرد وسیع از سلاحی آرام و خاموش اما مخرب و مرگبار به نام”مین های زمینی” موجب شده که فاجعه انگیزترین تراژدی در کشتار و نقض عضو انسان‌های بیگناه و کولبران شکل بگیرد.

در این میان به خاطر خلائ قانونی و نیز توجیه گری‌های دستگاه امنیتی در مقابله و کشتار کولبرانی که تنها راه معاش و ارتزاقشان از طریق کار سخت و جانکاه کولبری می‌باشد، روزانه ما شاهد قتل عام و کشتار خاموش این قشر محروم و تهیدست در جامعه هستیم.

منابع:

١- جنگ همچنان با مین های خنثی نشده در مناطق مرزی ایران ادامه دارد، کمپین بین المللی حقوق بشر ایران، آبان ماه سال ١٣٩٣

٢- روزنامه‌ی همشهری، استان ها، سال ١٣٩٣

٣- جام جم آنلاین، اسفند ماه سال ١٣٩٣

٤- وبلاگ “آنوبانینی” در استان کرمانشاه

٥- پایگاه خبری آکام نیوز

٦- ویکی پدیای فارسی