اخرین به روز رسانی:

نوامبر ۲۴, ۲۰۲۴

مشروبات الکلی دست ساز و ترس مسمومان از مراجعه به مراکز درمانی‌؛ گفتگو با دکتر مژگان مختاری/ پگاه حمزه ئی

پگاه حمزه ئی

مشروبات الکلی دست ساز سال هاست که در دنیا خبرساز هستند؛ نوشیدنی هایی که به دلیل محدودیت های مذهبی یا قانونی، یا حتی قیمت کم تر از نمونه کارخانه ای، در بسیاری از کشورها، به صورت غیرقانونی تولید و مصرف می شوند. در نتیجه تقاضا برای الکل ارزان و یا تقاضا برای الکل در جاهایی که دسترسی به آن دشوار است، باعث تولید غیرقانونی، بدون نظارت و زیر زمینی آن می شود که در این میان عده ای آن را برای مصرف خود و برخی دیگر برای فروش تولید می کنند. سازمان پزشکی قانونی ایران، آماری از تعداد مصرف کنندگان و نوع نوشیدنی الکلی ارائه نمی دهد، اما بازار مشروبا‌ت الکلی دست ساز در ایران به دلیل ممنوعیت فروش قانونی آن ها و علی رغم مجازات های قانونی پیش‌بینی شده، پر­رونق است. در این میان، تنها آمار تکان دهنده قربانیان است که گاه گزارش می شود. یسنا به منش، دبیر ستاد مرکزی اطلاع رسانی داروها و سموم در گفتگو با ایسنا گفته است که حداقل ۲ تا ۴ درصد از مسمومیت های مراجعان به مراکز درمانی به مسمومیت با الکل مرتبط است.

تولید الکل در ایران

محمد­رضا قدیرزاده، مدیرکل حوزه ریاست سازمان پزشکی قانونی، پیش از این به روزنامه جهان صنعت درباره چرخش مالی و صنعت مشروبات الکلی در ایران گفته است: مجموع چرخش مالی و خرید و فروش مشروبات الکلی در کشور ۶۵۸ میلیارد تومان است و ۲۳ کارخانه تولید الکل در کشور وجود دارد. استان های تهران، البرز، اصفهان، لرستان و کرمانشاه بیش ترین مصرف الکل را به خود اختصاص داده و در مقابل بوشهر، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری و مرکزی نیز براساس آمارها کم ترین مصرف را در حوزه الکل دارند. به گزارش این روزنامه، به علت پایین و مشخص بودن غلظت الکل در کشورهای خارجی، خطرات احتمالی ناشی از مصرف مشروبات الکلی در آن کشورها کم است؛ اما در ایران غلظت الکل در مشروبات الکلی اصلاً مشخص نیست، ضمن این که مصرف مشروبات الکلی در کشور از استاندارد هم برخوردار نیست. فرد مصرف‌کننده این نوشیدنی در کشور تنها الکل مصرف نمی کند، بلکه مخدرهایی چون ترامادول و متادون را همزمان با مصرف این مواد دریافت می کند؛ به همین دلیل مسئله مصرف الکل در ایران دچار پیچیدگی شده است.

الکل انواع مختلفی دارد که نوع شرب آن معمولاً جز عوارض مستی و عوارض طولانی مدت، مشکل حادی ایجاد نمی کند. اما یکی از مسائل مطرح در این روزها، استفاده از الکل های تقلبی است. تولید مشروبات الکلی در کشورهای غربی روند خاصی دارد. در نهایت الکل تولید شده توسط کارخانه مورد نظر آزمایش می شود تا کیفیت آن تایید شود. از آن جایی که این فعالیت ها در ایران ممنوع هستند، الکل به صورت غیرقانونی از منابع غیرقابل ‌اطمینان تهیه می شود و به دست مصرف کنندگان می رسد. آلودگی های احتمالی در روند تهیه این مشروبات ممکن است باعث تولید الکلی غیر از الکل شرب در مشروب شود. سردسته این الکل های ناخواسته، الکل چوب است که از مواد سلولزی موجود در مواد اولیه مشروبات الکلی مثل چوب متصل به انگور و کشمش یا هسته آن ها ایجاد می شود که آن را نمی توان از روی طعم و مزه نسبت به الکل شرب تشخیص داد. بسیاری از الکل های شربی که در بازار غیرقانونی ایران به شکل پلمپ شده عرضه می شوند، تقلبی هستند.

به گزارش ایرنا، در روزهای اخیر در حالی مسمومیت الکل دست ساز به بستری شدن ۲۴۷ نفر در بندرعباس منجر شده است که خبرهایی از مسمومیت ۴۵ نفر در کرج و ۲۵ نفر در دو شهر بجنورد و شیروان نیز به گوش می رسید. در ماه های گذشته، مصرف مشروبات الکلی دست ساز در استان های بندرعباس، فارس، هرمزگان، خراسان‌جنوبی و البرز و مازندران جان ده ها نفر را گرفت. تعدادی از مسموم شدگان فوت کردند و بخش دیگری دیالیز می شوند یا در بخش مراقبت های ویژه بستری شده اند. خبرگزاری ایسنا به نقل از پیرحسین کولیوند، سرپرست سازمان اورژانس نوشت که حداقل۲۹۰ نفر بر اثر مصرف مشروبات الکلی در چهار استان در ماه اخیر مسموم شده اند. حتی در فرودین ماه سال جاری نیز دو توریست بر اثر مصرف مشروبات الکلی دست ساز دچار مرگ مغزی شدند. هر چند در این نمونه عنوان شده بود که این افراد مشروبات را از خارج کشور تهیه کرده و با خود به ایران آورده بودند. در همان زمان‌ خبر مشابه دیگر این بار اما در اندونزی رسانه‌ای شد؛ خبری که حکایت از مرگ ۴۵ نفر در این کشور بر اثر استفاده از مشروبات خانگی دست ساز داشت در ایران نیز نمونه های دیگری از سال های گذشته را هم می توان مطرح کرد؛ از جمله در سال ۸۷، در بندرعباس، ۸۵ نفر بر اثر مسمومیت با مشروبات الکلی دست ساز بستری شدند و۱۰ نفر از آن ها جان خود را از دست دادند و در همان سال و باز هم در بندرعباس، ۳۳ نفر در یک مراسم عروسی با مشروبات الکلی دست ساز مسموم شدند.

مسمومیت مشروبات الکلی دست ساز

مسمومیت الکی اغلب  به دلیل مصرف متانول است که به عنوان الکل چوب هم شناخته می شود. از نشانه های مصرف متانول می توان به سرگیجه، تاری دید یا نابینایی، درد معده و نفس تنگی اشاره کرد. شدت مسمومیت به دوز متانول مصرف شده بستگی دارد که در بدن به ترکیبی کشنده تبدیل می شود. مسمومیت با متانول در مرحله اولیه به صورت گیجی و خواب آلودگی، تهوع، استفراغ، درد شکم، سر درد و تضعیف دستگاه اعصاب مرکزی خود را نشان می دهد. این نشانه های اولیه شبیه به مستی با الکل شرب است و جدی گرفته نمی شوند. پس از این علایم یک دوره نهفته وجود دارد که تقریباً شش تا بیست و چهار ساعت، بسته به دوز مصرف متانول، به طول می انجامد و بعد از آن باعث اختلال در کارکرد بینایی و نهایتاً مرگ مغزی می شود. دکتر مژگان مختاری، متخصص پاتولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در گفتگو با خط صلح این مسمومیت با الکل دست ساز را ناشی از متانول موجود در مشروبات الکلی دست ساز عنوان می کند و علائم این نوع مسمومیت را نابینایی، نارسایی کلیه، کاهش سطح هوشیاری و کما می داند. به گفته او به جز عوارض حاد ذکر شده، تمام عوارض کبدی که بقیه مشروب های شرب دارند مثل هپاتیت و نارسایی کبدی را هم شامل می شوند. و این که، چون این نوشیدنی ها را با داروهایی مثل ترامادول، دیازپام و متادون هم مخلوط می کنند، اعتیاد به آن داروها هم ممکن است از دیگر عوارض باشد.

الکل سفید یا اتانول: درمان اصلی

دکتر مختاری درباره مراقبت هایی که باید برای فرد مسموم شده با مشروب، انجام داد می­گوید که الکل سفید یا اتانول درمان اصلی است. به طور کلی اتانول، مراقبت تنفسی، علایم حیاتی و البته استفاده از پادزهر مناسب، راهکارهای درمانی مفید هستند. او تاکید می کند که درمان این مسمومیت، به میزان مصرف و درصد ناخالصی متانول و داروهایی که ذکر شد بستگی دارد. مثلاً در صورت مصرف دوز بالا، درمان بی تاثیر است. او بر این باور است که بخش بزرگی از خطر مشروبات الکلی دست ساز به دلیل ناخالصی های دارویی همزمانش هستند که بسته به این که چه دارویی داخل آن ریخته باشند، علایم خاص همان داروها را به همراه علایم اختصاصی اتانول و متانول به همراه دارد. دکتر مختاری می گوید: «حتی در این صورت هم، علایم دسته دارویی مشخص است و بر اساس آن علایم می توان درمان آن مسمومیت ها را شروع کرد».

مرگ یا اعتراف به قانون شکنی

این پزشک درباره سیستم درمانی ایران و این که چقدر این نوع مسمومیت و علایم و راه های درمانی آن برای این سیستم شناخته شده است، می گوید: «مسمومیت با مشروبات دست ساز در ایران هم کاملاً شبیه پانل درمانی در کشورهای دیگر است و فقط امکانات مراقبتی ویژه آن قدر مجهز و کامل نیست».

وی تاکید می کند که با علایم این نوع مسمومیت هم پزشکان عمومی و هم متخصصان مسمومیت آشنا هستند. ولی مشکل اصلی درمان در ایران، ترس از مراجعه و یا ترس از دادن اطلاعات دقیق به درمان گر است. در حقیقت بسیاری از مسمومان به دلیل ترس از پیامدهای مصرف الکل، زمانی اعتراف به نوشیدن مشروب الکلی می کنند که شرایط حاد و غیر­قابل برگشت می شود.

این موضوع حائز اهمیت است که بسیاری از افرادی که دچار مسمومیت شده اند اغلب به دلیل ترس از پیامدهای مصرف یک نوشیدنی ممنوعه، حاضر به همکاری با درمان گران نیستند و زمان بسیار محدودی که برای درمان وجود دارد، از دست می دهند. آن ها زمانی که اذعان به نوشیدن الکل می کنند، دچار عوارض حادی شده اند و راه های درمانی دیگر جوابگو نخواهند بود. شستشوی معده تنها در ساعات اولیه مصرف متانول موثر است. به همین علت، در این شرایط جدی گرفتن علایم مسمومیت که به اشتباه به مستی ناشی از نوشیدن تعبیر می شوند، مراجعه سریع به مراکز درمانی و مطلع کردن تیم پزشکی از مصرف نوشیدنی دست ساز، سرنوشت ساز است. به علاوه، با این نوع همکاری و اطلاع رسانی می توان جلوی مصرف دیگران از همان مشروب الکلی دست ساز مسموم را گرفت. این در حالی است که ممنوعیت مصرف مشروبات الکلی و ترس از مجازات، می تواند منجر به مرگ فرد شود.

حسین حسنیان مقدم، متخصص سم شناسی بالینی و مسمومیت ها و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز چندی پیش در گفتگو با هفته نامه سلامت از اهمیت همکاری با پزشکان گفته و تاکید کرده بود که در صورت بروز مسمومیت به دنبال مصرف الکل باید هرچه سریع تر به مراکز درمانی مراجعه کرد یا با اورژانس تماس گرفت. متاسفانه خیلی از افراد به دلیل ترس از بازداشت یا بازخواست شدن توسط پلیس، خیلی دیر به مراکز درمانی مراجعه می کنند و جان خود را در معرض خطر قرار می دهند؛ در حالی که باید بدانند هدف کادر پزشکی فقط کمک به بیمار و نجات جان او است. این افراد در مراکز درمانی به چشم بیمار دیده می شوند، نه یک مجرم. هرچقدر فرد زودتر به مرکز درمانی مراجعه کند، احتمال بروز عوارض نیز کم تر می شود.

اگرچه در ایران پیش از انقلاب هم “عرق سگی” از کشمش تهیه می شد و ۶۵ درصد الکل داشت، ولی مشروبات الکلی دست ساز بعد از انقلاب و با وجود منع قانونی و مجازات کیفری و نقدی، تولید انبوه دارند. از سوی دیگر، تعداد قربانیان اخیر ناشی از مسمومیت الکلی در چند استان کشور نشان از رشد سریع تعداد مصرف کنندگان و کاهش متوسط سنی آن ها دارد. میانگین سنی مسموم شدگان  اخیر که ۱۷ تا ۵۰ سال بوده است لزوم آموزش های  مصرف مشروبات الکلی در ایران را گوشزد می کند؛ مسئله ای که به دلیل ممنوعیت مصرف این نوشیدنی ها در کشور مورد غفلت قرار گرفته­ است و تبعات ناشی از آن را دو چندان می کند.

توسط: پگاه حمزه ئی
اکتبر 23, 2018

برچسب ها

الکل سفید پگاه حمزه ئی خط صلح دکتر مژگان مختاری شرب خمر ماهنامه خط صلح متانول مشروبات الکلی