پروژه‌ی “توشه” که به تازگی راه‌اندازی شده، این امکان را برای کاربران فراهم کرده است که فایل‌های ویدئویی، متنی و سایر محتوای دیجیتالِ اکثراً موجود در اینترنت را، از طریق یک کانال ماهواره‌ای به همین نام، دریافت کرده و به کامپیوترهایشان منتقل کنند. این روش ارسال و دریافت اطلاعات، برای نخستین بار در جهان توسط تیم پروژه‌ی توشه راه‌اندازی و در اختیار کاربران فارسی زبان قرار گرفته است.

در این رابطه، ماهنامه‌ی خط صلح، با مهدی یحیی‌نژاد، مدیر پروژه‌ی توشه، گفتگویی ترتیب داده است و سعی شده که به سوالات بسیاری که در این خصوص برای مخاطبان مطرح می‌شود، پاسخ داده شود. مهدی یحیی‌نژاد، دکترای خود را در رشته‌ی فیزیک از دانشگاه ام.آی.تی دریافت کرده و سال‌هاست که به کار پژوهش در این زمینه در دانشگاه‌ها و مراکز علمی معتبر، مشغول است. آقای یحیی‌نژاد، هم‌چنین بنیانگذار وبسایت بالاترین است.

اگر بخواهید برای خوانندگان ما، توشه را در چند جمله خلاصه کنید، آن را چطور تعریف می‌کنید؟

توشه یک بستر تکنولوژیکی جدید است که در حال حاضر به‌طور مشخص برای مخاطبان در داخل ایران است؛ ولی قابلیت این را دارد که به کشورهای دیگر هم گسترش پیدا کند. توشه این امکان را فراهم می‌کند که افراد و کاربران، محتوای وب را از طریق رسیورهای ماهواره‌شان دریافت کنند؛ یک سیستم یک ‌طرفه برای دریافت محتوایی که به ‌صورت عادی به دلایلی اعم از سرعت پایین، هزینه‌ی بالا و سانسور، کانکشن اینترنت کاربران اجازه‌ی دریافت آن را نمی‌دهد.

بر این اساس توشه آمده و با یک تیر این چند هدف را نشانه گرفته است که نیازهای کاربران -فعلاً فارسی زبان- را برطرف یا دستکم به برطرف شدن آن کمک کند.

شما چطور اطلاعات را ارسال می‌کنید و گیرندگان چطور آن را دریافت می‌کنند؟

ما روی ماهواره‌ی یاه‌ست، یک شبکه‌ی تلویزیونی داریم و اگر کسی به این شبکه مراجعه کند، تنها تصویر لوگوی توشه به همراه راهنمایی‌های کوتاهی در مورد این‌که چطور این برنامه را ضبط کنند و فایل‌ها را بگیرند، می‌بیند. اما پشت آن تصویر، تمام محتوایمان -بدون این‌که بیننده آن را ببیند-، در حال ارسال شدن است.

برای دریافت و استفاده از آن هم تنها چیزی که لازم است، این است که یک یو.اس.بی فلش(USB Flash) را از طریق ریسیورشان به کانال ما وصل کنند و بعد از حدود یک ساعت ضبط برنامه‌ی این کانال، یو.اس.بی را به کامپیوترشان وصل می‌کنند تا توسط نرم‌افزار توشه، این فایلی که از رسیور ضبط کردند، به تمامِ آن محتوایی که ما فرستادیم تبدیل شود و به عبارتی آن‌زیپ و آن‌پَک می‌شود. در واقع، تا زمانی که این فلش را به کامپیوترشان وصل نکنند و فایل‌ها را تبدیل و باز نکنند، محتوای فایل‌ها را نخواهند دید.

آیا توشه یک پروژه‌ی ایرانی یا مستقل است؟ منظور این است که وابسته به سازمان یا دولت دیگری است یا صرفاً حاصل تلاش جمعی از فعالان مدنی با تمرکز بر ایران است؟

توشه یک پروژه‌ی مستقل است و تعداد زیادی از افراد با پیش‌زمینه‌های مختلف اعم از مهندسی و کسانی که در زمینه‌ی آزادی اطلاعات و اینترنت فعال هستند، به این پروژه کمک کردند. هم‌چنین توشه وابسته به دولت و کشور خاصی نیست.

آیا توشه فقط برای شهروندان داخل ایران قابل استفاده است یا هر فردی که ماهواره‌ دارد و خصوصاً فارسی زبانان، در هر کجای دنیا می‌توانند از توشه استفاده کنند؟

در حال حاضر افرادی که در کشورهایی مثل افغانستان، تاجیکستان یا کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس زندگی می‌کنند هم، می‌توانند این محتوا را دریافت کنند ولی در آینده برای کشورهای دیگری هم کانال ویژه‌ی خودشان، به همراه محتوای دیجیتال مختص آن کشورها را فراهم خواهیم کرد. برنامه‌ریزی‌ ما این است که با قوی‌تر شدن پروژه‌مان شبکه‌مان را در کشورهایی مثل سوریه و مناطقی که از نظر روستایی بودن، امکان دسترسی به اینترنت هزینه‌اش بالاست -مثل هند و یا حتی کشورهای شمال افریقا-، توسعه دهیم.

البته در حال حاضر زمینه‌ی فعالیت ما فارسی است و برای فارسی زبان‌ها طراحی شده و اگر تصمیم بگیریم محتوای عربی، برای کشورهای عربی و با شهروندان عرب زبان بفرستیم، احتمالاً باید از یک ماهواره‌ی دیگر استفاده کنیم؛ ولی به هر حال تکنولوژی‌اش تقریباً ثابت خواهد ماند و می‌تواند یک سری مشخصات به آن زیاد یا کم شود، اما اساس کار با ماهواره و از طریق ریسیور، با محتوایی دیجیتال است.

در واقع به علت این‌که پایه و اساس این پروژه ماهواره است، در هر جا که ماهواره‌ی یاه‌ست یا ماهواره‌های دیگر پوشش و گیرنده داشته باشد، محتوای ما قابل دریافت است.

آیا توشه همان اینترنت چمدانی است؟ اگر نه، این نوع نحوه‌ی ارسال اطلاعات، برای نخستین بار است که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

توشه نه اینترنت است و نه چمدانی و به آن پروژه هیچ ارتباطی ندارد و آن یک پروژه‌ی دیگر است. توشه یک راه توزیع اطلاعات دیجیتال است؛ همان‌طور که به فرض سی.دی و دی.وی.دی یک روش توزیع اطلاعات‌اند یا اینترنت یک روش توزیع اطلاعات دیجیتال است. توشه یک روش کاملاً جدید است و می‌توان گفت برای اولین بار است که این تکنولوژی درست شده و از طریق ماهواره و رسیورهایی که در خانه‌ها وجود دارد، این کار را انجام می‌دهد. هم‌چنین محتوا هم لزومی ندارد که اینترنتی باشد و می‌تواند محتوایی باشد که از جاهای دیگر آمده است. به طور خلاصه، روش توزیع، محتوای دیجیتالی است که تکنولوژی آن جای دیگری هم وجود ندارد.

شاید لازم به اشاره باشد که تکنولوژی‌های مشابهی که وجود دارد، همگی به یک سخت افزار دیگری نیاز دارند و با رسیورهای عادی و خانگی قابل دریافت نیستند.

آیا گیرندگان قبل از دانلود می‌توانند فایل‌هایی را که می‌خواهند یا نمی‌خواهند ضبط کنند، انتخاب کرده و به همین میزان سرعت و حجم دانلودشان را کم و زیاد نمایند؟

در حال حاضر این امکان وجود ندارد، هرچند که پژوهشگران ما در حال کار روی این مسئله هستند. توشه فعلاً یک سیستم یک‌طرفه است که محتوایی را که از این طرف انتخاب شده، کاربر می‌تواند عیناًً دریافت کند. البته بدیهی است که بعد از این‌که محتوا را دریافت کرد و روی کامپیوترش آورد، اختیار با خودش است که کدام را بخواهد استفاده کند ولی در مرحله‌ی ضبط فعلاً قدرت انتخابی فراهم نیست و کاربر باید همه چیز را در همان طول یک ساعت-یک ساعت و نیم ضبط کند.

ما در حال پیش بینی امکانی هستیم که مثلاً فایل‌های با حجم بالاتر و پایین‌تر را دو دسته کنیم که اگر آن اتفاق رخ دهد، احتمالاً کاربر این امکان را خواهد داشت که در همان مدت زمان، تعداد فایل‌های بیش‌تری را دریافت کند.

شما بر چه اساس فایل‌ها و محتواهای ارسالی را انتخاب می‌کنید؟

فضا و حجم اطلاعاتی که می‌توانیم بفرستیم، آن‌قدر زیاد است که تقریباً می‌توانیم تمام محتوای فارسی که به‌ صورت نوشته و تصویری به طور روزانه منتشر می‌شود، برای مخاطب ارسال کنیم.

بنابراین تیمی که محتوای ما را جمع‌آوری می‌کند همان‌طور که گفته شد به لحاظ حجمی محدودیت چندانی ندارد اما به دلیل این‌که ما برای یک سری مخاطب خاص محتوا فراهم می‌کنیم، سعی داریم با تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌دهیم -اعم از پرسش‌نامه-، از کاربرانمان بخواهیم که به ما پیشنهاد دهند چه چیزهایی را دوست دارند ببیند. در واقع مجموعه‌ای از روش‌ها را به کار می‌گیریم تا محتوایی که فرستاده می‌شود، برای مخاطبانمان جذابیت داشته باشد. البته مخاطبان فارسی زبان علایق مختلفی دارند؛ یکی شاید مسائل سیاسی و حقوق بشری برایش مهم‌تر باشد که خوشبختانه چنین منابعی بر روی اینترنت وجود دارد و ما برایش ارسال می‌کنیم و یکی دیگر هم شاید دنبال منابع سرگرمی و آموزشی باشد. در نتیجه تیم ما روی تمامی این موضوعاتی که تا امروز مطرح شده، تمرکز می‌کند و سعی دارد محتوای این بانک اطلاعاتی را روز به روز غنی‌تر کند.

هر چند مدت یکبار بسته‌ی قابل دریافت را به‌روز رسانی می‌کنید؟ آیا فایل‌ها مدت مشخصی بعد از آپلود حذف می‌شوند، یا همواره امکان ضبط آن‌ها وجود دارد؟

در حال حاضر روزی یک بار است منتها چون از طرف کاربران درخواست شده بود، ما هر روز بسته‌ی روز قبل را هم همراه با بسته‌ی روز جدید می‌فرستیم که اگر کسی نتوانسته بود آن را ضبط کند -به صورت بازپخش-، روز بعد امکان دریافت برایش فراهم شود. این مدلِ فعلی است اما شاید در آینده مقداری تغییر کند که آن هم به نظر کاربران و حجم محتوایی که ارائه می‌دهیم، بستگی دارد.

بسته‌ای که فرستاده می‌شود، حدود یک تا دو ساعت است و در طول روز هم در حال تکرار است و مثلاً اگر یک فرد صبح نتوانست این بسته را ضبط کند، شب می‌تواند آن را ضبط بکند و فعلاً مکانیسمی وجود ندارد که اگر کاربر در این دو روز(که توضیح دادم به صورت پخش و بازپخش ارائه می‌شود) موفق به ضبط نشد، آن محتوا را بعداً دریافت کند؛ مگر این‌که ما کاری کنیم که فرضاً به صورت ماهانه یا هفتگی، یک بار این‌ها را تکرار کنیم که فعلاً این کار انجام نشده چرا که اساساً حدود یک ماه است که این پروژه را اعلام عمومی کردیم و بیش‌تر می‌خواهیم از مخاطبانمان بشنویم که چه چیزی نیاز دارند و در واقع در حال انجام نظر سنجی هستیم.

آیا پارازیت‌های ماهواره‌ای بر کیفیت و امکان دریافت سیگنال‌های توشه تاثیر می‌گذارد و امکان دارد دریافت فایل‌ها را ناممکن کند؟

مزیتی که ماهواره‌ی یاه‌ست دارد، این است که عمود بر ایران است و به همین خاطر پارازیت نمی‌تواند -بر خلاف ماهواره‌های دیگری که شاید قبلاً پرکاربرد بودند- بر روی خودِ این ماهواره تاثیری بگذارد؛ اما اگر در مواقعی ماشین‌های پارازیت انداز، دیش ماهواره‌های مردم را هدف قرار بگیرند، قاعدتاً کانال ما هم مصون از پارازیت نخواهد بود. با این حال تفاوت عمده‌ای که کانال ما در این مورد خاص دارد، این است که کاربر تصویری بر روی تلوزیونش نمی‌بیند که اگر پارازیت رویش افتاد، اذیتش کند و بخواهد کانال را عوض کند. کاربر در همان حالت احتمالی وجود پارازیت هم می‌تواند یو.اس.بی اش را به رسیور وصل کند و ضبط را شروع کند؛ البته ممکن است در این حالت لازم شود که مثلاً به جای یک ساعت، سه ساعت زمان برای ضبط صرف کند تا بتواند کل آن محتوا را بدون خدشه‌ای دریافت کند، اما در نهایت بسته را دریافت می‌کند و این تفاوت عمده‌اش با کانال‌هایی است که تصویر دارند و اساساً بر مبنای تصویر واقع شدند.

از آن‌جایی که ما بارها در حال تکرار محتوا در طول روز هستیم، در صورت وجود پارازیت زیاد هم، همان طور که اشاره شد صرفاً زمان ضبط طولانی‌تر می‌شود و این تکنولوژی طوری طراحی شده که قسمت‌هایی که به دلیل پارازیت ناقص دریافت شدند، با تداوم ضبط قابل ترمیم است و همین مسئله می‌تواند کمک کند که اگر پارازیت در چندین ساعت از روز بود، بتواند حداقل آن فایل‌ها را ترمیم کند و محتوای سالم به کاربر برساند.

به طور کلی هدف شما از این تلاش چیست و چه چیز را دنبال می‌کنید؟

هدف اصلی ما رساندن و آسان کردن دسترسی به اطلاعات برای مردم است چرا که در این خصوص به هر حال موانعی در ایران و حتی کشورهای دیگر وجود دارد. این موانع به مسائلی اعم از سرعت پایین اینترنت و یا ساختار عمرانی آن و هم‌چنین سانسور دولتی مربوط می‌شود و سیستمی مثل توشه این امکان را فراهم می‌کند که به‌ صورت رایگان و بدون هزینه و فارق از سانسور و مشکلات دیگر، اطلاعاتی که برای مخاطب جذابیت دارد، در دسترس او قرار گیرد. فکر می‌کنم این هدف و بنای اصلی پروژه‌ای است که ما روی آن کار می‌کنیم.

متاسفانه ایران به دلایل عدم سرمایه‌گذاری کافی در زمینه‌ی اینترنت و سانسور شدید، علی‌رغم داشتن جمعیت تحصیل کرده‌ای که تشنه‌ی اطلاعات جدید است، فاصله‌ی زیادی با بسیاری از کشورهای دنیا در زمینه‌ی دسترسی به اینترنت دارد. ما اغلب با کسانی از تهران و شهرهای بزرگ در تماس هستیم و به راحتی فراموش می‌کنیم که بسیاری از ایرانیان دسترسی به اینترنت پر سرعت ندارند و یا اگر هم دارند، با مشکلاتی مثل سانسور روبه‌رو هستند؛ همه‌ی این مسائل در حالی‌ست که خیلی از ایرانیان به ماهواره و شبکه‌های ماهواره‌ای دسترسی دارند. از این رو، سیستمی که ما ارائه کردیم، دسترسی به این محتوای دیجیتال را برای بسیاری از افرادی که در حال حاضر با این مشکلات دست به گریبان هستند، فراهم می‌کند. همین‌طور وابستگی به اینترنت را کم‌تر می‌کند که اگر روزی احیاناً حکومت تصمیم بگیرد -به هر دلیلی-،  اینترنت را قطع کند، یا سرعت آن را پایین بیاورد، امکان دیگری فراهم باشد که اطلاعات به مردم رسانده شود.

عمده‌ی دارندگان ماهواره در ایران از خدمات افرادی تحت عنوان “نصاب” برای تنظیم ماهواره و کانال‌های آن استفاده می‌کنند. آیا شما برنامه‌ای آموزشی دارید که اضافه کردن رایگان یک کانال جدید را به یک کاریر خانگی آموزش دهد؟ اگر دارید علاقمندان چطور می‌توانند به این برنامه دسترسی داشته باشند؟

خوشبختانه تیم ما راهنمایی‌هایی در خصوص این‌که کاربر بداند مرحله به مرحله چه باید کند، طراحی کرده است؛ هم در قالب فایل ویدئویی که با حجم پایین در کانال تلگرام ما هر چند وقت یک بار قرار داده می‌شود و هم یک فایل پی.دی.اف راهنمای تصویری، به علاوه‌ی سوال‌های متداول که در وبسایت ما هم موجود است. هم‌چنین در صورت خطر فیلترینگ وبسایت (که اخیراً هم این اتفاق افتاده است)، برای دسترسی آسان‌تر، کاربر کافی ست یک ایمیل خالی به نشانی: [email protected] بفرستد تا این فایل‌ها و هر آن‌چه که لازم دارد، برایش ارسال شود.

نکته‌ی دیگر این است که، بیش‌تر کسانی که در ایران ماهواره دارند، به ماهواره‌ی یاه‌ست هم دسترسی دارند چرا که در حال حاضر بیش‌تر کانال‌های پر طرفدار فارسی زبان -چه خبری و چه سرگرمی-، روی این ماهواره که پارازیت کم‌تری هم رویش می‌افتد، هستند. مثلاً کانال‌های بی.بی.سی فارسی، من و تو، جِم و فارسی وان، همه بر روی یاه‌ست هستند و هر کسی که بخواهد این کانا‌ل‌ها را تماشا کند، به معنی این است که یاه‌ست را دارد و در واقع ما هم روی همان ماهواره هستیم و کاربر فقط باید از طریق رسیورش، فرکانس کانال ما را پیدا کند و سپس شروع به ضبط کردن نماید.

آیا استفاده از توشه -چه نرم افزار طراحی شده و چه دریافت سیگنال و دانلود فایل‌ها-، می‌تواند خطرات امنیتی برای کاریران به همراه داشته باشد؟

خطر امنیتی، به هیچ وجه وجود ندارد؛ چرا که سیستم ما طوری طراحی شده که فرستادن اطلاعات، یک‌طرفه است و کاربر همان‌طور که هر گونه محتوا یا ویدئوی کانال دیگری را می‌تواند روی یو.اس.بی اش دخیره کند، با همان مکانیسم ویدئویی را که ما بر رویش فایل مخفی کردیم، ضبط و سپس به کامپیوترش منتقل می‌کند.

هم‌چنین ما هم متخصصان امنیت شبکه داریم و هم با متخصصان نرم افزار قابلی کار می‌کنیم که امنیت دیجیتال کاربران برایشان اهمیت بسیاری دارد؛ بر این اساس مشکل امنیتی ندارد اما به هر حال یک بخشی از مسئله هم اعتماد کاربر به این سیستم است. تا امروز هم، بیش از 25 هزار نفر نرم افزار ما را دانلود کردند و هیچ گونه مورد شکایت یا گزارشی مبنی بر این‌که سیستم من خراب شده، دریافت نکردیم. ضمن این‌که ما به زودی نسخه‌ی امضا شده‌ی نرم افزار دسکتاپ‌مان را هم برای کاربران ارسال می‌کنیم و آن امضا، مهر تاییدی بر این امنیت است؛ به این معنی که این نرم افزار از منبع معتبری -که در واقع تیم توشه باشد- می‌آید. بنابراین، اگر در طی چند ماه آینده نسخه‌ی دیگر و عجیبی که رویش کارهای دیگری انجام شده باشد، از طرف افراد دیگری منتشر شود، کاربران می‌توانند این مسئله را جهت مقایسه در نظر بگیرند و نسخه‌ی معتبر را دریافت و از آن استفاده کنند.

استقبال از توشه تاکنون چطور بوده؟ آیا آماری از میزان استفاده از توشه دارید؟

واقعیت این است که استقبالی که صورت گرفته، خود ما را هم به تعجب وا‌داشت؛ فکرش را نمی‌کردیم و شاید برایش هم آمادگی نداشتیم. ما تا به حال حدود هزار ایمیل در بخش پشتیبانی(ساپورت) دریافت کردیم که محتوای این ایمیل‌ها اعم از سوال و پیشنهادات مختلف است و خوب ما باید تک تک این‌ها را جواب بدهیم که واقعاً کار زیادی را می‌طلبد.

همین‌طور تاکنون بیش از 5 هزار نفر عضو کانال تلگرام توشه شدند و با توجه به این‌که این کانال صرفاً برنامه‌های روزانه را می‌فرستد و هیچ استفاده‌ی دیگری جز این ندارد، نشان دهنده‌ی این است که حداقل 5 هزار نفری، دنبال این هستند که ببینند برنامه‌های روزانه‌ی ما چه هست تا سعی کنند آن‌ها را دانلود کنند.

بر اساس این شواهد، تا این‌جا استقبال خیلی خوبی صورت گرفته و ما هدفمان این است که اطلاع رسانی در این خصوص را بیش‌تر کنیم تا همه‌ی کسانی که ماهواره دارند و چنین محتوایی برایشان جالب است، در موردش بشنوند و شروع به استفاده از آن کنند.

همین‌طور توشه از طرف موسسات زیاد و مختلفی مورد استقبال قرار گرفته و این موسسات محتوای ویدئویی یا پی.دی.اف شان را برای ما فراهم کردند که ما آن را به بسته‌های روزانه‌مان اضافه کنیم؛ این محتواها آموزشی، حقوق بشری و حتی در رابطه با تکنولوژی است که اضافه کردن تمامی‌شان را در برنامه‌مان قرار داده‌ایم.

چشم انداز توشه چیست؟ آیا قرار است امکانات دیگری نیز به آن اضافه شود؟

از نظر تکنولوژی ما می‌خواهیم اجازه دهیم که مردم از طریق تلفن همراه و متصل کردن آن به رسیور، بتوانند این محتوا را دریافت کنند که دیگر نیازی به کامپیوترهای خانگی و لپ‌تاپ هم نباشد. در واقع ما هدفمان این است که چیزهایی را که برای این کار نیاز است، کم‌تر و کم‌تر کنیم.

جدا از این هدف، ما می‌خواستیم نشان دهیم و نشان دادیم که در ایران و جوامع مشابه، که به هر دلیل متاسفانه ایزوله شدند و از دنیا دور افتادند، راه‌هایی برای شکستن سدهایی که مانع اطلاع رسانی می‌شود، وجود دارد و باید از طریق همین راه‌ها، ارتباط بهتری برقرار کنیم و امید داریم که بقیه هم کمک کنند و ایده‌های مشابهی یا ایده‌های دیگری پیدا کنند تا این سد شکسته شود و هر کسی، در هر جای دنیا که هست، بتواند به اطلاعات به روز دنیا و در هر زمینه‌ای، به راحتی دسترسی داشته باشد و کسی هم نتواند جلویش را بگیرد.

به علاوه، از لحاظ محتوا هم بنا داریم که شبکه‌ی ناشرانی را که با آن‌ها کار می‌کنیم، هرچه بیش‌تر گسترش دهیم. به‌هرحال اگر بنا به این است که به کاربر اطلاعات بیش‌تری را بدهیم –چه در رابطه با تفکر انتقادی و چه حتی محتوای سرگرمی-، این مسئله به نفع کاربر توشه خواهد بود که بتواند از طیف وسیع‌تری از ناشران، محتوا دریافت کند. به همین خاطر ما از تمام تولید کنندگان برنامه‌ها، چه فارسی زبان و چه غیر فارسی زبان، که بخواهند بیایند و با ما کار کنند تا از این طریق مطالبشان را به دست تعداد بیش‌تری از فارسی زبانان برسانند، استقبال می‌کنیم.

با تشکر از توضیحات شما و وقتی که در اختیار ماهنامه‌ی خط صلح قرار دادید.