سگ پرسه‌زن آزاد یا ولگرد به سگی گفته می‌شود که معمولاً صاحبی ندارد، محدود به خانه، حیاط یا اموال کسی نیست، در همه‌جا پرسه می‌زند، با دیگر سگ‌ها ارتباط برقرار و زاد و ولد می‌کند که در مواردی زاد و ولد این سگ‌ها با سایر سگ‌سانان –ازجمله گرگ—، سبب تولید گونه‌های هیبرید (دو رگه) مانند گرگاس می‌شود؛ امری که بسیار خطرناک است. آن‌ها ممکن است همه یا بخشی از وقت خود را در فضای باز و اغلب بدون نظارت، سپری کنند و قادر به حرکت در فضاهای عمومی مناطق روستایی یا محیط‌های طبیعی هستند. آن‌ها می‌توانند گروه‌هایی را تشکیل و رفتار گله‌ها را نمایش دهند.

برای شناخت بیش‌تر این گونه‌ی جانوری و نیز راه‌های مقابله با این معضل، به سراغ دکتر «ایمان معماریان» رفتیم. معماریان به گفته‌ی خودش، با وجود گزینه‌های بسیار برای انتخاب رشته‌ی دانشگاهی (تقریباً همه‌ی رشته‌های پرطرفدار رشته‌ی تجربی) دام‌پزشکی را انتخاب کرد. اما پس از ورود به دانشگاه، فهمید که در ایران رشته‌ی دام‌پزشکی تخصص حیات وحش وجود ندارد. به همین دلیل، پس از اخذ «DVM» تحصیلات تخصصی خود در زمینه‌ی دام‌پزشکی حیات وحش را در کشورهای مختلف اروپایی و آفریقایی ادامه داد.

دکتر معماریان پس از اتمام تحصیلات خود و با توجه به نیاز کشور به متخصصان حیات وحش، به ایران بازگشت. خودش می‌گوید: «تصورم این بود که کشوری که در آن دام‌پزشکی حیات وحش وجود ندارد، نسبت به سایر کشورها نیاز بیش‌تری به تخصص‌ام خواهد داشت و ارزش کار من در چنین کشوری بیش‌تر خواهد بود». با او در خصوص معضل سگ‌های ولگرد در ایران گفتگویی کوتاه و جامع داشتیم و نظرات تخصصی وی را درباره‌ی راه‌های مقابله با حضور این گونه‌ی جانوری مهاجم در حیات وحش و نیز جوامع انسانی جویا شدیم.

آن‌چه در ادامه می‌خوانید، گفتگوی خط صلح با این متخصص دام‌پزشکی حیات وحش است.

همان‌طور که می‌دانید بحث سگ‌های ولگرد مدتی است که در ایران بیش‌تر از همیشه داغ شده است. ابتدا به‌عنوان یک دام‌پزشک متخصص، تعریفتان از سگ‌های ولگرد را بفرمایید.

یعنی سگ‌هایی که بدون مدیریت انسان، آزادانه پرسه بزنند. هرجایی که بخواهند می‌روند و غذای درستی هم به آن‌ها داده نمی‌شود. همین‌طور سایر سگ‌هایی که رها و آزاد هستند و دسته‌بندی‌های مختلفی هم دارند. سگ‌هایی که در داخل شهر هستند و همین‌طور سگ‌های که در طبیعت هستند.

در یک بازه‌ی زمانی برای جمع‌کردن معضل سگ‌های ولگرد و در بخش‌های مختلف کشور اقدام به کشتار آن‌ها می‌کردند. این روش از نظر شما می‌تواند درست باشد و آیا موثر است؟

بدون شک، خیر. مهم‌ترین کار برای حل این موضوع، مدیریت پسماند است. تا زمانی‌که مدیریت پسماند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول اولیه انجام نشود و باقیمانده‌ی مواد غذایی انسانی به‌صورت آزاد (به شکل کنونی) در اختیار سگ‌های ولگرد قرار بگیرد، مدیریت جمعیت آن‌ها به نتیجه نخواهد رسید.

این برای داخل شهر است، برای بیرون شهر چه باید کرد؟

در هر دو جا، اگر مدیریت پسماند نداشته باشیم، کارهای بعدی پس از این مدیریت را نمی‌توان ادامه داد. یعنی اول باید پسماند را به درستی مدیریت کرد که باقیمانده‌ی مواد غذایی انسان در اختیارشان قرار نگیرد، سپس کارهای مدیریتی بعدی را می‌توان به انجام رساند. مردم هم باید مسئولیت‌پذیر باشند. باید صاحبان سگ‌های صاحب‌دار را ملزم کرد که سگ‌های خودشان را حتماً عقیم و واکسینه کنند. غذای درست به آن‌ها بدهند و اجازه ندهند بدون صاحبشان از محیط محدود خودشان خارج شوند و بعد از آن هم کارهای مدیریتی دیگر مانند جمع‌آوری، زنده‌گیری، عقیم‌کردن و سایر اقدامات انجام شود.

برای به انجام‌رساندن این برنامه آیا کمک‌های جهانی هم در نظر گرفته شده و نیاز است؟

کمک جهانی که به ایران نمی‌شود، اما در کشورهای دیگر سازمان‌های مردم‌نهاد «NGO» بزرگی وجود دارند که کمک می‌کنند. منتها اصل داستان این است که باید بودجه‌ی دولتی برای این‌کار در نظر گرفته شود و بعد از آن بقیه‌ی کارها به انجام برسد.

گروهی از مردم به این سگ‌ها غذا می‌رسانند –چه به‌صورت شخصی و چه از سوی انجمن‌های حمایتی. این کار را تا چه اندازه مفید و درست می‌دانید؟

وقتی می‌گوییم نباید به این گروه از حیوانات غذای پسماند رساند، یعنی همین.

منظورم این است که مردم غذا درست می‌کنند و به آن‌ها می‌دهند، نه پسماند غذای خودشان را.

اتفاقاً این یعنی خود پسماند! یعنی شما آشغال گوشت‌ها را می‌خرید و آن‌را پخش می‌کنید. در نتیجه مدیریت جمعیت این سگ‌ها امکان‌پذیر نمی‌شود. غذارسانی مسئولانه یعنی شما به آن بخش محدودی که عقیم کرده‌اید غذا برسانید. اما وقتی آشغال گوشت را در خیابان و بیابان پخش کنید، این می‌شود تولید پسماند.

در حال حاضر مراکزی برای حمایت و نگهداری از سگ‌ها و گربه‌های بی‌صاحب تاسیس شده است. شما کار این مراکز را تا چه حد تایید می‌کنید؟

هیچ‌کدامشان استانداردهای لازم و کافی و کامل ندارند و وضعیت را بدتر می‌کنند. یعنی تعداد زیادی سگ و گربه را روی هم می‌ریزند و آن‌ها آسیب‌های جدی به‌هم می‌زنند و از هر نظر این کار بسیار بسیار بدی است.

بودجه‌ای که مدیریت و کنترل جمعیت این حیوانات نیاز دارد، از توان مراکز و خیریه‌های موجود خارج است. البته در شرایط عادی، شاید بتوانند در کنار تیم اصلی و کارشان، کمک‌حال باشند اما نمی‌توانند به تنهایی کاری پیش ببرند.

چه کار باید کرد؟ منظورم این است که فقط موضوع پسماند نیست. فرهنگ‌سازی هم مهم است. برای این، به نظر شما چه باید کرد؟ اصولاً باتوجه به وضعیتی که در ایران حاکم است این کار امکان‌پذیر است؟

در ایران، مشکل این است که از ابتدا می‌خواهند صورت مسئله را پاک کنند. همان چیزی که گفتید، اول می‌خواستند آن‌ها را بکشند و با کشتار، جمعیت آن‌ها را کنترل کنند. این درباره‌ی سگ‌های صاحب‌دار هم صدق می‌کند. از اول اصل ماجرا را قبول نکرده‌اند که کسی بتواند سگ داشته باشد. بنابراین هیچ‌وقت فرهنگ‌سازی درستی هم پیرامون این موضوع اتفاق نیافتاده است؛ در نتیجه به وضعیتی که امروز دچارش شده‌ایم، رسیده است.

پس اولین گام این است که ابتدا سگ‌های خانگی به رسمیت شناخته شوند و بعد برویم به‌سمت جمع‌آوری و کنترل سگ‌های بی‌صاحب. اما این امر باید مبنای قانونی داشته باشد. آیا چنین قانونی وجود دارد؟

نه‌تنها قانون، که برنامه‌ریزی درستی هم برای انجام‌دادن این کار نداریم.

به‌عبارت دیگر تنها کاری که می‌شود، برخورد قهری و فیزیکی مانند کشتار حیوانات است. در کشورهای اروپایی برای حل این موضوع چه راهکارهای دیگری در نظر گرفته شده است؟

راهکارهای بعدی پس از عقیم‌سازی و مسئولیت‌پذیری صاحبان سگ‌ها، جمع‌آوری گروهی و کنترل‌کردن موالید آن‌ها است و این درباره‌ی سگ‌های مختلف با نژادهای گوناگون به انجام رسیده است.

اگر بخواهیم این معضل حل شود، با راهکارهایی که گفته شد، شدنی است. یعنی همان کاری را که کشورهای پیشرفته انجام دادند، باید دولت جمهوری اسلامی انجام دهد وگرنه این معضل حل نخواهد شد. حالا بخش بعدی –بعد از اجرای راهکارهای اشاره شده— فرهنگ‌سازی است که تمام ارکان فرهنگی از رسانه گرفته تا سازمان‌های مربوطه را در بر خواهد گرفت.

توجه داشته باشید که مسئولان دولتی باید «بخواهند» با روشی علمی و درست این مسئله را مدیریت کنند اما «الزام» در مدیریت جمعیت سگ‌های ولگرد هنوز برای دولتی‌ها «جا» نیافتاده است. یعنی هنوز به «لزوم» این‌کار باور ندارند.

هر هفته‌ در رسانه‌ها چند خبر درباره‌ی حمله‌ی سگ‌های ولگرد به مردم می‌خوانیم. گاهی هم واقعاً مردم مستاصل می‌شوند. این موضوع باعث شده که یک نوع تضاد فرهنگی میان آن‌هایی که سگ یا حیوان خانگی دارند و سایر افراد نیز ایجاد شود. به‌نظر شما در آینده این معضل به کدام سمت خواهد رفت؟

بدون شک این تضاد پررنگ‌تر هم خواهد شد. چون مسئول مربوطه کار درست را انجام نداده است، این معضل در آینده مردم را بیش‌تر در برابر هم قرار خواهد داد. البته هیچ‌کدام از این دو دسته مقصر نیستند و این نتیجه‌ی همان اهمال‌کاری در اجرای برنامه‌های مدیریت جمعیتی مناسب است که وضعیت را به این‌جا رسانده است.

تاثیر سگ‌های ولگرد در تخریب محیط زیست را چطور ارزیابی می‌کنید؟

یکی از مهم‌ترین گونه‌های مهاجم در محیط زیست، سگ‌های ولگرد هستند که می‌توانند آسیب‌های جدی ایجاد کنند. به‌خصوص که بیش‌ترین آسیب را در سال‌های اخیر، یوزپلنگ ایرانی از این ناحیه دریافت کرده است.

شما شیوه‌ی کار شهرداری‌ها را در مورد جمع‌آوری سگ‌های ولگرد تایید می‌کنید؟

به‌هیچ عنوان موثر نبوده و نتیجه‌اش را هم می‌بینیم. در بعضی از شهرها، سگ‌ها را از داخل شهر جمع و به بیرون آن منتقل کرده‌اند و در طبیعت رهاسازی شده‌اند. این مسئله به خصوص در شمال ایران قابل مشاهده است که تمام طبیعت در اشغال آن‌ها قرار گرفته است.

بنابراین تا نبود قانون مصوب قابل احترام و حمایتی، نمی‌شود به آینده خوش‌بین و به حل معضل این موضوع امیدوار بود.

دقیقاً همین‌طور است.

شما هیچ امیدی ندارید؟

امیدم فقط این است که این مسئولان، یا خودشان عوض شوند، یا عقیده و ذهن‌شان تغییر کند. شاید در این صورت بتوان کاری کرد.

به مردم چه توصیه‌ای دارید؟

مهم‌ترین کاری که مردم می‌توانند بکنند، این است که اولاً فرهنگ نگهداری حیوان خانگی را به همدیگر آموزش دهند و آن‌هایی که حیوانات خانگی دارند، حیوان خانگی‌شان را مدیریت کنند و اجازه ندهند آزادانه به محیط خارج از خانه برود. عقیم‌سازی را هم فراموش نکنند. اما از همه مهم‌تر این است که مردم پسماندشان را به درستی مدیریت کنند؛ این مسئله هم درمورد پسماندهای تر و هم درباره‌ی پسماند خشک است.

حرف دیگری دارید که اضافه کنید؟ چیزی که من نپرسیده باشم.

نکته‌ی مهمی که می‌توانم بگویم این است که وضعیتی که سگ‌های خیابانی دارند، به جایی می‌رسد که علاوه بر طبیعت و حیات وحش، می‌تواند آسیب‌های جدی به جامعه وارد کند. آن وقت باعث می‌شود مسئولانی که راهکار درست را بلد نیستند، به سمت کارهای اشتباه بروند که در نهایت به نفع مردم نخواهد بود.

برای وقتی که در اختیار نشریه‌ی خط صلح قرار دادید،  از شما متشکریم.