در سال‌های اخیر انرژی پاک رفته‌رفته جایگاه خود را  به خوبی در جهان پیدا کرده  و بسیاری از کشورها -‌‌اگرچه نه به طور قطع- به استفاده از این نوع انرژی روی آورده‌اند. در ایران اما به دلیل غنای انرژی فسیلی و قیمت کم آن استفاده از این نوع انرژی حتی از قبل از انقلااب چندان مورد توجه قرار نگرفت و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در آن سال‌ها تنها شش مگاوات برآورد شده بود که به‌ دلیل کم‌بودن میزان آن در آمارهای انرژی کشور دیده نمی‌شد و به حساب نمی‌آمد.

روند بی‌توجهی به استفاده از این نوع از انرژی‌ها هم‌‎چنان ادامه داشت و تا سال ۹۲ بهره برداری از انرژی پاک به صدوپنچ  مگاوات رسید؛ اگر چه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید سعی بر این شد تا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تسهیل در بهره‌برداری از آن بیش از پیش انجام شود و ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر به سیصدوچهل‌ویک مگاوات رسید.

افزایش نرخ ارز در سال ۹۷ خللی در روند استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرد، اما در یک اقدام نامتعارف سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق تعرفه‌ی خرید این نوع انرژی‌ها را افزایش داد و همین امر سبب شد بخش خصوصی با همه‌ی سختی‌ها به این امر ورود کند و توسعه‌ی آن را تداوم دهد؛ علاوه بر این تشویق و ترغیب مردم به استفاده‌ی بیش‌تر از انرژی‌های تجدیدپذیر و جذاب‌شدن آن برای مردم سبب شد میزان استفاده از این انرژی در کشور بیش‌تر شود.

همین موضوع سبب شد تا پایان سال مالی ۹۹ ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر کشور به هشتصدوبیست مگاوات برسد؛ ادعایی که برخی آن را تنها بالابردن طرفیت اسمی برخی از نیروگاه‌ها معرفی کردند.

اما و اگرها در این‌باره ادامه داشت تا این‌که در شش‌ماهه‌ی نخست سال ۱۴۰۰ ایران یک‌باره به دوران خاموشی‌هایی وارد شد که بسیاری از کارشناسان  دلیل آن را استخراج رمزارزها توسط دولت وقت دانستند؛ ادعایی که دولت تدبیر و امید هرگز آن را نپذیرفت.

اما آیا ظرفیت استفاده از انرژی پاک در ایران وجود دارد؟

دکتر محمدعلی تقی‌زاده که از اساتید حوزه‌ی برق و انرژی است، در این‌باره می‌گوید: «کشور ما ایران یکی از کشورهایی است که نه‌تنها روی “کمربند خورشیدی” (Solar Belt) واقع شده، بلکه در عین حال جزو کشورهایی است که پتانسیل بسیار بالایی برای استفاده از انرژی خورشیدی دارد».

پروژه‌های امکان‌سنجی در کشور نشان می‌دهند که سایر عناصر لازم برای این کار نیز در ایران وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان با نصب پنل‌های خورشیدی از وجود و ظرفیت کویرها در ایران به خوبی استفاده کرد. او در ادامه می افزاید که نیروی باد در ایران یکی دیگر از قدرت‌هایی است که می‌تواند به تولید انرژی پاک کمک کند. شمال زابل، خواف و دوروح و هم‌چنین منجیل در شمال از  مناطق بادخیز کشورمانند که بخش زابل ارزشمندترین بخش از نظر تولید انرژی بادی است و ظرفیت تولید حدود سه‌هزار مگاواتی برای آن پیش‌بینی شده‌. او بادهای خواف را یکی از بی نظیرترین بادهای جهان توصیف می‌کند و می‌گوید پیش‌بینی تولید بیش از هزار مگاوات برق از این بادها صورت گرفته و تنها باید این ظرفیت‌ها در کشور ایجاد شود تا تولید انرژی به سمت و سوی انرژی پاک تغییر جهت بدهد.

دکتر تقی‌زاده در ادامه می‌گوید در همین سال‌های اخیر که دولت تمایل بیش‌تری به احداث نیروگاه‌های برقی داشته، در ساتکین یک نیروگاه بادی پنجاه مگاواتی نصب شده و پیش‌بینی می‌شود بتوان از این ناحیه نیز چندهزار مگاوات برق تولید کرد.

این استاد حوزه‌ی برق هم‌چنین از عزم دولت در نصب پنل‌های خورشیدی با اهدای وام برای عشایر و مردم عادی در شهرها و روستاها تا سال ۹۷ خبر داد و گفت: «این روند خوبی بود که دولت تدبیر و امید آغاز کرد و مردم می‌توانستند با نصب پنل‌های خوشیدی هم به تولید انرژی مصرفی خود بپردازند و دست آخر هم مازاد تولید خود را وارد شبکه‌ی مصرفی کنند و به دولت بفروشند و درآمدزایی کنند، اما این روند متاسفانه در سال ۹۷ به دلیل بالارفتن نرخ ارز در کشور و نوسانات آن متوقف شد؛ اما تولید انرژی پاک تنها به این دو انرژی منتهی  نمی‌شود و باید بگویم با احداث سدهای برق‌آبی در کشور حدود بیست‌درصد از انرژی تولیدی از سوی نیروگاه‌های برق‌آبی تولید می‌شود».او در ادامه می‌افزاید در کشور ما بیش از پانزده‌درصد برق مصرفی در فصل تابستان از این طریق فراهم می‌شود که اهمیت و جایگاه برق‌آبی را نشان می دهد.

او در خصوص ویژگی‌هایی که نیروگاه‌های برق‌آبی نسبت به سایر نیروگاه‌ها از جمله حرارتی، بخار و سیکل ترکیبی دارند، افزود: «وابسته‌نبودن نیروگاه‌های برق‌آبی به سوخت و انرژی‌های دیگر به دلیل راه‌اندازی با هزینه‌ی پایین است. هزینه‌ی راه‌اندازی و راندمان بالای هشتاد تا نوددرصد و بالابودن عمر تجهیزات از مزیت‌های این دست نیروگاه‌ها است؛ ضمن آن‌که در مدت زمان کوتاهی وارد مدار می‌شوند و می‌توانند به کنترل ولتاژ، کنترل فرکانس و توان شبکه نیز کمک کنند».

اما چه شد که در کشوری که به گفته‌ی کارشناسان حوزه‌ی انرژی این همه پتانسیل تولید برق و انرژهای پاک را دارد، یک‌باره خاموشی حاکم شد؟

کیومرث فتحی کارشناس حوزه‌ی برق و قدرت در پاسخ به سوال خط صلح درباره‌ی دلیل خاموشی‌های بی‌رویه در ایران پاسخی متفاوت می‌دهد و می‌گوید: «آن‌چه را که در شش ماه گذشته باعث خاموشی‌های سراسری در کل کشور بوده، باید در افزایش بار بر مدار توزیع برق جست‌وجو کرد». او هم‌چنین افزود: «عدم بارندگی در سال گذشته و کاهش ذخایر آبی در سدهایی هم‌چون کرخه و داریان و برخی دیگر از سدها در کشور عاملی مهم در این ناهم‌گونی ذخایر انرژی و توزیع آن به مصرف‌کننده است».

فتحی اما در ادامه می‌گوید: «واقعیت این است که ایران باید در ده سال گذشته برای توسعه‌ی این بخش از تولید سالانه سه‌ونیم‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کرده که با وجود تحریم‌ها و عدم تحقق بودجه در بخش انرژی نتوانسته به هدف‌های سرمایه‌گذاری خود برسد».

وقتی در سدهایی که مخصوص تولید انرژی برق ساخته شده‌اند، آب کافی ندارید و ظرفیت سدها به حدی است که تنها می‌تواند تامین‌کننده‌ی مصارف شرب و کشاورزی باشد، نمی‌توانید انتظار تولید انرژی داشته باشید؛ هم‌چنان که در سد کرخه‌ی سه با پایین‌آمدن آب این‌چنین شد و عملاً در چند روز گذشته از مدار تولید انژی خارج شده و همین امر خود می‌تواند یکی از دلایل کمبود انژی و توزیع آن به مدار مصرف باشد».

فتحی در ادامه می‌گوید: «به نظر من آن‌چه در شش‌ماهه‌ی نخست سال ۱۴۰۰ به عنوان خاموشی‌های مکرر در کشور پیش آمد، بحث استخراج بیت‌کوین با استفاده از شبکه‌ی برق بود. در فروردین‌ماه گذشته شبکه‌ی برق ایران به نسبت سال قبل با افزایش نه‌هزار مگاواتی روبه‌رو شد که اگر بخواهیم از منظر مصرف شبکه‌ای در ایران نگاه کنیم، با توجه به تاریخ زمانی و فصل وقوع رشد مصرف تقریباً می‌توان به طور قطع آن را به استخراج رمزارزها نسبت داد؛ چراکه نه مصرف خانگی و نه صرف کشاورزی و صنعتی در این موقع از سال نمی‌تواند به یک‌باره این حجم از بار اضافه را به شبکه‌ی توزیع مصرف وارد کند. این در حالی است که در بحث مصرف صنعتی هم باید بگویم با توجه به این‌که اکثر صنایع ایران با تحریم مواجه بوده‌اند و ظرفیت تولید آن‌ها به این دلیل کاهش داشته، نمی توان این احتمال را به قطعیت رساند که حجم بار اضافه از صنعت بر شبکه تحمیل شده؛ بنابراین تنها می‌توان گزینه‌ی استخراج بیت‌کوین را محتمل دانست؛ چراکه هزینه‌ی این امر در ایران به نسبت دیگر کشورها برای استخراج‌کنندگان بسیار کمتر و به‌صرفه‌تر است».

او می‌گوید در ایران عمده‌ی تولید برق از منابع فسیلی است که ظرفیتی بالغ بر ۷۰۲۲۸۲۱ مگاوات است که از نودویک نیروگاه در سطح کل کشور به شبکه تزریق می‌شود؛ هم‌چنین چیزی حدود شش‌هزاروپانصد مگاوات هم برق‌آبی است و کمتر از هزار مگاوات هم ظرفیت اعلامی نیروگاه اتمی بوشهر است که نسبت به کشورهای همسایه در سطحی بسیار ابتدایی است؛ هرچند در دولت دوم روحانی یکی از برنامه‌های اعلام‌شده توسعه‌ی ظرفیت استفاده از برق خورشیدی بود که برای هر استان اعتباری حدود دویست‌میلیون یورو در نظر گرفته شد که این اعتبارات عملاً با برخوردکردن به موج تحریم‌هایی که از سوی ترامپ بر ایران تحمیل شد، این برنامه را فلج کرد و در چند نقطه‌ی محدود هم‌چون نکا و منجیل از ظرفیت‌های بادی استفاده شد.

او راه‌کارهای ارائه‌شده برای عدم قطعی برق را تنها در جمع‌آوری مزرعه‌های بی‌شمار بیت‌کوین در ایرن عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «راه‌کار واقعی و طولانی‌مدت برای مقابله با این امر بالابردن ظرفیت تولید و راه‌اندازی نیروگاه‌های بیشتر با استفاده از سوخت‌های تجدیدپذیر و انرژی پاک است».

فتحی می‌گوید برای ساخت یک نیروگاه هزار مگاواتی فارغ از جانمایی، مطالعات و اعتبارات حداقل زمان ممکن چهار سال است تا این نیروگاه از بدو تاسیس پست‌های لازم و انتقال انرژی به شبکه انجام شود؛ بنابراین تنها راه‌کار همان جمع‌آوری مزارع استخراج بیت‌کوین است».

البته این را هم فراموش نکنیم که دولت در ایران با وجود راه‌های دورزدن تحریم‌ها و هم‌چنین منابع مالی فراوانی که در این راه وجود دارد، عملاً چندان میلی به این امر ندارد؛ هرچند که مساله فقط خود قطع برق در ایران نیست و این چالش بسیاری از ظرفیت‌های تولید را کاهش داده و چه‌بسا این قطعی‌ها  می‌تواند در زندگی اجتماعی یک شهروند تاثیرات بسیار عمیقی ایجاد کند و باعث تنزل سطح کیفی زندگی مردم یا آن‌چنان که در برخی از شبکه‌های اجتماعی دیدیم، به قیمت جان آدم‌ها تمام شود.