
ماشاالله شمس الواعظین: وضعیت مطبوعات ایران اسفبار است
با آن که ۲۱ سال از نام گذاری سوم ماه می به عنوان روز جهانی آزادی رسانه های خبری از سوی سازمان ملل متحد می گذرد، شاهد آن هستیم که چرخ های ماشین سرکوب اطلاعات و آزادی مطبوعات در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران تندتر از گذشته به حرکت خود ادامه می دهد و هم چنان هیچ روزنامه ی مستقل و آزادی اجازه انتشار ندارد و تریبون رادیو و تلویزیون در دست حکومت می چرخد.
ده ها روزنامه نگار وبلاگر در زندان به سر می برند و موج خروج روزنامه نگارانی که تحت فشارهای امنیتی قرار گرفته اند متوقف نشده است. حتی انجمن صنفی روزنامه نگاران، که خانه ی روزنامه نگاران محصوب می شود، اجازه ی بازگشایی و فعالیت صنفی ندارد.
از سوی دیگر در رده بندی آزادی رسانه ها در جهان در سال ۲۰۱۴ که بر اساس هفت شاخص از سوی سازمان گزارشگران بدون مرز اعلام شد، ایران در بین ۱۸۰ کشور رتبه ۱۷۳ را به خود اختصاص داده است.
آن گونه که لوسی موریرون، مسئول بخش پژوهش گزارشگران بدون مرز گفته است: “رتبه ی بسیاری از کشورها، حتی کشورهای دمکراتیک به دلیل تفسیر اغراق آمیز و سوئاستفاده گرانه از مفهوم امنیت ملی علیه حق اطلاع رسانی، آسیب دیده است.”
در همین راستا در این شماره خط صلح گفتگوی کوتاهی انجام دادیم با ماشاالله شمس الواعظین، روزنامه نگار و رئیس انجمن صنفی روزنامه نگاران که جایزه ی قهرمان آزادی مطبوعات سال ۲۰۱۴ در کنگره ی بین المللی بنیاد بین المللی مطبوعات درکیپ تاون درآفریقای جنوبی طی مراسمی در ماه گذشته به وی اعطا شد.
او در سخنرانی اخیرش در کنفرانس مدافعان آزادی مطبوعات در امان گفته است: “اولین نشانه ی وجود آزادی در کشورها، مطبوعات آزاد است.”
شمس الواعظین در جواب این سوال خط صلح که تعریف مطبوعات آزاد چیست، گفت: آزادی مطبوعات سه مشخصه ی محوری دارد که با استانداردهای جهانی مطابقت دارد. شاخص نخست حق انتشار آزاد مطبوعات مطابق قانون انسانی حق آزادی بیان وانتشار آن به هر وسیله ممکن است.
شاخص دوم حق برخورداری از امنیت شغلی برای روزنامه نگاران.
شاخص سوم حق برخورداری از دادرسی عادلانه هنگام طرح دعاوی حقوقی علیه روزنامه نگاران است.
این تجربه ی من است
شمس الواعظین در بخش دیگری از سخنرانی اش به روند توقیف مطبوعات در ایران اشاره کرد و گفت: 23 ماه می 1997 (دوم خرداد 1376)سید محمد خاتمی با رای قاطع ملت ایران رئیس جمهور ایران شد و امیدهای تازه ای در میان مردم و نسل شیفته ی آزادی پدید آورد. اولین نشانه ی وجود آزادی در کشورها مطبوعات آزاد است. من به اتفاق چند تن از دوستان از بهار تهران استفاده کردیم و از مجله ی نیمه تخصصی کیان به روزنامه نگاری روزانه منتقل شدیم. اولین روزنامه ی جامعه ی مدنی ایران را منتشر کردیم. این روزنامه به سرعت در میان مخاطبان پایگاه شایسته ای پیدا کرد. به گونه ای که تیراژ آن به سرعت بالا رفت و به نیم میلیون نسخه در روز رسید. قوای سه گانه ی کشورم تاب نیاوردند و روزنامه ی جامعه پس از 120 شماره توقیف شد. روز بعد و بلافاصله روزنامه ی توس را منتشر کردیم که آن هم پس از 45 شماره توقیف شد و من به اتفاق مدیر مسئول و طنز نویس روزنامه به اتهام اقدام علیه امنیت ملی بازداشت شدیم. پس از 35 روز زندان انفرادی آزاد شدیم و روزنامه ی نشاط را منتشر کردیم. این بار یک قوه از قوای سه گانه، یعنی قوه ی قضائیه تاب نیاورد و این روزنامه را توقیف کرد و مرا به زندان انداخت و به اتهام توهین به مقدسات و اقدام علیه امنیت ملی بازداشت کرد. پس از آزادی از زندان بلافاصله روزنامه ی عصر آزادگان را منتشر کردیم. این روزنامه نیز در اوایل ماه می 1999 در کنار بسیاری از روزنامه ها توقیف شد و من به مدت 30 ماه به زندان اوین افتادم که 120 روز آن زندان انفرادی بود. با آزادی از زندان از کار مورد علاقه ام محروم شدم که این محرومیت تا کنون ادامه دارد. این تجربه ی من است…
برنده ی جایزه ی قهرمان آزادی مطبوعات در جواب این سوال خط صلح که، علت اصلى سرکوب شدید مطبوعات در ایران چیست؟ گفت: در ایران رکن چهارم دموکراسی به رسمیت شناخته نشده است. بلکه می توان گفت که قوای سه گانه، رکن چهارم را مزاحم خود می دانند. رقابت میان قوای سه گانه و رکن چهارم در همه ی کشورهای دارای نظام های دموکراتیک وجود دارد اما در ایران این رقابت فقط در میان قوای سه گانه وجود دارد و خلاصه می شود.
رکن چهارم، چنان که گفتم یک رکن مزاحم در نظام های شبیه ایران محسوب می شود. در واقع رکن چهارم در ایران تازمانی که به صورت تریبون تبلیغ به سود نظام عمل می کند، مجاز است اما اگر پا را فراتر بگذارد مورد تعرض قوای دیگر قرار می گیرد. در ایران وقتی پای رکن چهام به میان می آید، قوای سه گانه با یکدیگر متحد می شوند اما وقتی رکن چهارم به حاشیه رانده می شود، ارکان دیگر قوا به رقابت وگاهی به چالش با یکدیگر می پردازند.
شما از مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسى نام بردید، با توجه به سرکوب شدید مطبوعات در ایران آیا مى توان به نهادینه شدن دموکراسى در کشور امید داشت؟
رکن چهارم دموکراسی در انقلاب مشروطه ی ایران به رسمیت شناخته شد و نخستین قانون مطبوعات دوره ی مشروطه، به این اصل توجه کرده است. رژیم های مستبد در ایران همواره رکن چهارم را به دلیل مزاحمت برای دیگر قوا مورد تعرض و سرکوب قرار دادند. با این حال روزنامه نگاری ایران به تلاش و مبارزه ی خود برای احیای رکن چهارم دموکراسی ادامه می دهد. چند بهار مطبوعات در ایران طی 100 گذشته نشان از بالندگی این رکن دموکراسی دارد. ما از پای نمی نشینیم. رکن چهارم اراده ی مردم را بازتاب می دهد. فقط حکومت های مستبد از رکن چهارم وحشت می کنند.
در یک نگاه اجمالى وضعیت آزادى مطبوعات در ایران را در مقایسه با کشورهاى همسایه چگونه ارزیابی می کنید؟
وضعیت مطبوعات در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه اسفبار است. افغانستان گام های بلندی در راه نهادینه کردن رکن چهارم برداشته است. جالب است بدانید هم اکنون 67 روزنامه ی یومیه، 48 کانال تلویزیونی بخش خصوصی و 200 رادیو اف ام بخش خصوصی بدون مشکل ]در افغانستان[ در حال فعالیت هستد.
البته دولتمردان ایران بیش تر به عدم وجود ظرفیت پذیرش آزادی مطبوعات در میان مردم اشاره می کنند. نمونه ی افغانستان نادرستی این منطق را آشکار می کند. اگر دولت در ایران ظرفیت سرکوب را پایین بیاورد، ظرفیت دموکراسی در کشور بالا خواهد رفت.
در عراق اوضاع به گونه ی دیگری است، فقط اگر اقلیم کردستان عراق را با کل ایران مقایسه کنیم اوضاع آزادی مطبوعات در شمال عراق هم افقی و هم عمودی در مقایسه ی کمی وکیفی بیش تر است. مثلاً در شمال عراق 76 کانال تلویزیونی مستقل فعالیت می کنند. در مورد مطبوعات و رادیو و غیره ]آمار[ بسیار بالاست.
این در حالی است که ایران همواره یک سر وگردن از کشورهای همسایه بالاتر بود اما اکنون آرزوی من به عنوان یک روزنامه نگار این است که کشورم از افغانستان الگو بگیرد و یا از عراق پیروی کند. البته بی شک اوضاع خوب منطقه به خودی خود روی ایران نیز تاثیر خواهد گذاشت چه حکومت ایران بپسندد و چه نپسندد.
شما در متن سخنرانى تان هنگام دریافت جایزه جهانى آزادى مطبوعات از این که مطبوعات ایران فصول سرد و منجمد یا بسیار گرم را تجربه کرده است، صحبت کردید. چه طور مى توان به چهار فصل مطبوعات در کشور دست پیدا کرد؟ ( البته شما بهتر از من مى دانید که در همین سرما و گرماى سوزان، ما روزنامه نگاران هرگز نا امید نشدیم و عقب نشینى نکردیم.)
ما پس از انقلاب مشروطه تا کنون فقط 4 بهار آزادی مطبوعات داشتیم، یعنی هر 25 سال یک دوره ی کوتاه به استثنای دوره دوم که از شهریور 1320 شروع می شود و تا 1332 تداوم می یابد. سه دوره ی دیگر کوتاه مدت اما بسیار گرم بوده است. دلیل اش این است که دولت های وقت رکن چهارم را از سر راه اجرای سیاست های خود برداشتند، تا مزاحم نداشته باشند.
ما زمانی می توانیم به چهار فصل آزادی مطبوعات برسیم که برای یک دوره ی کوتاه، آب متراکم پشت سد سانسور و استبداد خالی شود و آبِ آن سو و این سوی سد هم سطح شود و این به یک دولت مسئول و بردبار و افق نگر نیاز دارد. رکن چهارم کم هزینه ترین سیستم آزمون شده ی بشری، در اعمال نظارت افکار عمومی روی عملکرد دولت هاست.
دعوت از رئیس قوه ی قضاییه به مناظره
پس از توقیف روزنامه ی آسمان از سوی قوه ی قضاییه، شمس الواعظین طی انتشار نامه ی سرگشاده اى، رئیس قوه قضاییه را به منتظره دعوت کرد اما تاکنون هیچ پاسخی از رئیس دستگاه قضایی دریافت نکرده است. او در این خصوص می گوید: دستگاه قضایی ایران دستگاهی غیر پاسخگوست چون غیر انتخابی است. وقتی رئیس دستگاه قضایی به منِ رئیس انجمن صنفی روزنامه نگاران پاسخ نمی دهد، تکلیف دیگران مشخص است.
…
لازم به ذکر است که روزنامه ی آسمان، با اعلام جرم سرپرست دادسرای فرهنگ و رسانه، به دلیل انتشار مطالب خلاف موازین اسلامی و توهین به مقدسات اسلامی، در اسفند ماه ۱۳۹۲ توقیف شد.
برچسب ها
ماهنامه شماره ۳۷