حقوق اقلیت­ها یکی از موضوعات بسیار مهم در جامعه ی بین المللی امروز است که به علت بی توجهی گروهی از دولت ­ها به این مقوله، مشکلات زیادی در سه دهه ­ی اخیر، در مسیر تحقق صلح و امنیت بین المللی به وجود آورده است. بدون تردید یکی از دلایل غفلت دولت ­ها از حقوق اقلیت­ ها، مهجور ماندن مطالعات مربوط به این مبحث حقوقی در محافل علمی است.

شایان توجه است که در ایران، به رغم زیست اقلیت ­های متنوع قومی، زبانی و مذهبی و چالشی بودن این موضوع که ترجیع بند همیشگی گزارش ­ها و قطعنامه­ های سازمان ملل متحد در سال ­های اخیر بوده، کار علمی چندانی راجع به حقوق اقلیت ­ها در مقایسه با سایر موضوعات حقوق بشری، صورت نگرفته است.

کتاب “حمایت از اقلیت­ ها در حقوق بین الملل” به قلم دکتر ستار عزیزی، جامع ترین کتابی است که تا به امروز راجع حقوق اقلیت ­ها در ادبیات حقوقی ایران نگاشته شده است. بزرگ ترین حسن این کتاب این است که نگارنده با اشراف علمی و دارا بودن تحصیلات آکادمیک تخصصی در رشته ی حقوق بین الملل، به دور از هرگونه پیش داوری و غرض ورزی غیر علمی و البته با زبان ساده و روان، به موضوع مورد بحث پرداخته است تا هم برای مطالعات آکادمیک مورد استفاده قرار گیرد و هم کسانی که با متون حقوقی تخصصی آشنایی کافی ندارند، بتوانند از آن استفاده کنند.

متن کتاب از یک ترتیب منطقی برخوردار است و از دو بخش مجزا تشکیل شده است. بخش اول با شرح تاریخ حقوق اقلیت ها شروع شده و در آن آمده است که: در ابتدا مفهوم اقلیت به اقلیت ­های مذهبی محدود می شد و مفهوم خودی و بیگانه تنها بر اساس عامل مذهب تعیین می گردید. به خاطر این که مذاهب که در ابتدای شکل گیری خودشان سعی در ترویج و فراگیر نمودن تعالیم خودشان داشتند، میان پیروان خودشان، اصل برابری و برادری را صرف نظر از نژاد، رنگ پوست، زبان و قومیت مورد تاکید می ­دادند و در نتیجه­ ی گسترش و غلبه­ ی یک مذهب خاص، پیروان سایر مذاهب در گروه اقلیت قرار می­ گرفتند. وجود نابردباری و تسامح علیه اقلیت ­های مذهبی در قاره­ ی اروپا و اعمال سیاست های سخت گیرانه ­ی پاپ ­ها که غیر از مومنان به مذهب کاتولیک را رستگار نمی­ دانستند و آن ها را به طرق گوناگون شکنجه می ­دادند، موجب شد تا (در قرن هفده) پس از تحدید حاکمیت پاپ در معاهدات صلح وستفالی، مقرراتی در خصوص حمایت از اقلیت­های مذهبی و تامین آزادی انجام عبادت آن ها (بین چند کشور اروپایی) تدوین گردد.

اولین معاهده­ی مهم بین المللی، سند نهایی کنگره ی وین 1815 است و آخرین سند در چارچوب نظام ملل متحد بیانیه ­ی حقوق اشخاص متعلق به اقلیت­ های ملی یا قومی، مذهبی و زبانی 1992 است. تحولات مهمی که در این میان راجع به حقوق اقلیت ­ها صورت گرفته است، در این کتاب مورد اشاره قرار گرفته است. بیش تر اسناد بین المللی و رویه­ های قضایی راجع به حمایت از اقلیت ­ها چه در نظام جامعه ­ی ملل و چه در نهاد جایگزین آن یعنی سازمان ملل در کتاب آورده شده است. از نظام ­های منطقه ­ای نیز غفلت نشده است؛ به خصوص نظام اروپا که پیشرفته ترین قواعد و سازوکارهای حمایتی راجع به اقلیت­ ها را دارد و نظام اروپایی و امریکایی که به پیروی از اروپا اما به کندی پیش می ­روند. قاره ی آسیا به دلیل این که به طور کلی فاقد سند حقوقی و سازوکارهای حمایتی حقوق بشری، در کتاب مورد بحث نیامده است.

در فصول بعدی بخش اول کتاب، به بحث تفصیلی تعریف اقلیت و ماهیت نظام حقوق اقلیت ­ها پرداخته شده است. در این میان، تعاریف مراجع قضایی مثل آرای “دیوان دائمی بین المللی دادگستری” و “دیوان کیفری بین المللی رواندا” و هم چنین دکترین حقوقی مثل تعریف “کاپوتورتی” مورد نقد و بررسی قرار گرفته شده ­اند.

در بخش دوم، نگارنده وارد محتوی حقوق اقلیت ­ها شده است و بسیاری از مصادیق حقوق اقلیت ­ها را از میان حقوق بین الملل موجود برشمرده است. مهم ترین حقوقی که اقلیت ­ها از آن برخوردارند و در این کتاب بحث شده است، عبارتند از: حق موجودیت، حقوق فرهنگی شامل حقوق زبانی و حقوق مذهبی و حق تعیین سرنوشت. هر کدام از این حقوق در فصول جداگانه به آن ها پرداخته شده است.

از آن جا که مباحث حقوق بین الملل موضوعات سیالی هستند و بیش از سایر موارد دست خوش تحولات جهانی اند، از طرفی دیگر ساختار سازمان ملل متحد در امر حقوق بشر در چند سال اخیر تغییرات اساسی را خود دیده است مثل جایگزینی شورای حقوق بشر به جای کمیسیون حقوق بشر در سال 2006 و تشکیل مجمع امور اقلیت ­ها به عنوان یک نهاد فرعی در آن ساختار.

کتاب حاضر که چاپ 1385 است، نیازمند ویرایش و تجدید چاپ است تا هم چنان به عنوان یک منبع جامع و روزآمد در موضوع حقوق اقلیت ها به شمار آید.

عنوان کتاب: حمایت از اقلیت­ها در حقوق بین الملل

نویسنده: دکتر ستار عزیزی

ناشر: نور علم

نوبت چاپ: اول 1385