خط صلح / علی عجمی – وزارت آموزش و پرورش در مرداد ماه امسال طــــی بیانیه‌ای اعلام کرد که در سال تحصــــیلی جدید از دانش آموزان اتباع خارجی هیچ شهــــریه‌ای بابت ثبت نام در مـــدارس دریافت نمی‌کند.
این خبر اگرچه خبر خوشی محســـوب می‌شود ولی مشکلات عمیق تحصیل دانش آموزان خارجی و مشخــصا دانش آموزان افغانی در ایران را کاملا حل نمی‌کند، مخصوصا که این بخش نامـــه دربارهٔ کودکانی است که مدرک هویتــــی از سوی نهادهای ذیـــــربط ایرانی داشته باشند، حال آنکه بخشی  از کودکان افغانی ساکن ایران اساسا فاقــد هرگونه مدرک هویتی اعم از گذرنامه یا مدرک اقامت یا پناهندگی هستند.
حدود هشتاد درصــد دانش آموزان خارجی در ایــــران دانش آموزان افغانی هستند که بحث تحصیل آن‌ها در مـــدارس ایران فراز و نشیب‌های فراوانــــی داشته است، در حال حاضر طبق برآورد‌ها حدود ۴۰۰‌هزار کودک افغان در ایران ساکن هستند که تنها ۲۸۵‌هزار نفر از آن‌ها امکان دسترسی به آموزش رسمــی را داشته‌اند. کودکانی که به عــلت فقر مالی و فرهــــنگی شدید خانواده، هزینه‌های بالای زندگی، حاکمیت فرهنگی سنتــی در خانواده‌ها، ازدواج‌های زودرس دختران، احساس طردشدگی، کبر سن و غیره مجبور به ترک تحصیل بوده و ناگــزیر در کوچه و خیابان دست‌فروشی کرده یا جذب کارگاه‌های تولیدی می‌شوند.
علاوه بر آن بنابر آمار اداره کل اتباع خــارجی استانداری تهران حدود ۳۲ هزار کودک بدون هویت و شناسنامه حاصــل ازدواج زنان و دختران ایرانی با اتباع بیگانه وجــود دارند که با توجه به اینکه این کودکان شناســنامه ندارند، از تحصیل حتی در مقطع ابتدایی نیز محروم هستند.
بدون شک موانع ادامه تحصیل کودکان افغــانی در ایران صرفا به قوانین موجود و یا حکومت ایران محدود نمی‌شود و عـوامل بسیاری می‌تواند به این موضوع کـــمک کند از جمــــله فقر عمومی مهاجرین افغان، عدم آگاهی کافی یا مـــــهاجرستیزی احتمالی در بخش‌هایی از ایــــران؛ ولی این مطلب قصد دارد بیشتر به مسئولیت حکومت در این زمینه بپردازد از جمله به این دلیل که خود ایـن مشـــــکلات نیز اغلب مســــائلی اســــــت کـــه وظــــیفهٔ  آن عمدتا به عهدهٔ حکومت  است.
طبـــق قانـــون اساســـی ایــران آموزش و پرورش برای کودکان ایرانی رایگان است ولی دربارهٔ حق و چگونگی تحصیل دانش آموزان خارجی سکوت کرده است،  ولی بر اساس ماده ۲۸ پیمان نامه حقوق کودک که ایران نیز امضا کرده و به آن محلق شــــده است کشورهـــای عضو می‌بایست حق کودک را برای برخورداری از آموزش به رسمیت شناخته و آموزش ابتدایی رایگان و اجباری را در دســترس همه کودکان قرار دهند تا هیچ کودکی از تحـصیل محروم نشود و با تشویق و اقدامات مخـــتلف و حتی کمک مالی در صورت لزوم این آموزش را در دسترس همهٔ کودکان قرار دهد و در ماده ۲ تاکید شده است  که کشورهای‌ طرف‌ کنوانسیون‌، حقوقی‌ را که‌ در این‌ کنوانسیون‌ در نظر گرفته‌ شده‌، برای‌ تمام‌ کودکانی‌ که‌ در حــــوزه‌ قضائی‌ آنــــ‌ها زندگی‌ می‌کنند بدون‌ هیچگونه‌ تبعیضی‌ از جهت‌‌نژاد، رنگ‌، جنــسیت، زبان، مذهب‌، عقاید سیاسی‌، ملیــــت‌، جایگاه‌ قومی‌و اجتماعی‌، مـــال‌، عدم‌ توانایی‌، تولد و یا سایر احوال‌ شخــصیه‌ والدین‌ و یا قیم‌ قانونی‌ محترم‌ شمرده‌ و تضمین‌ خواهند نمود.

مطمئنا این الزامات در تناقــض کامل با شرایط پیشین تحصیل دانش آموزان خارجی در ایران بود که چند سالی است ثبـت نام دانش آموزان افغانی در ایران را منوط به اخذ شهریه‌هایی کرده است که با توجه به پایگاه اجتماعی اکثر مهاجرین افغان شهریه‌های سنگینی محسوب می‌شود مخـصوصا که بخشی از هزینه تحصیل کودکان افغـــان توسط نهادهای زیر نظر سازمان ملل پرداخت می‌شود. هرچند که به گفته مسئولین ایــرانی پولی که کمیساریای پناهندگان سازمان ملل می‌پردازد بسیار کم است.
بنابراین اقدام موقتی دولت در حذف شهریهٔ دانــش آموزان خارجی می‌تواند به عنوان شرط لازم در راه به رسمیت شناختن مشکلات تحصیل کـــودکان خارجی و عمدتا افغانی تلقی شود ولی قطعا کافی نیست، به دلایل مخــتلف از جمله اینکه اولا این یک دستور موقتــــی است و ثانیا و مــهم‌تر از همه، این تسهیل فقط مشکلات تحصیل مهاجران به اصطــلاح قانونی را حل می‌کند و معضل تحصیل هزاران کـودک مهاجر غیرقانونی را همچنان لاینحل باقی می‌گذارد.
در این باره حکومت ایران نه تنها تا کنون کــمکی نکرده و راه حــــلی ارائه نداده است بلکه با نگاه امنیتی به  ان جی او‌ها و مدارس مردم‌نهاد و تعقیب و بازداشت فعالان حقوق کودک مانع فــــعالیت فعالان و نهادهای غیر مردمی در این زمینه نیز شده است.
بنابراین جمهوری اسلامی ایــران راه درازی تا اجرای کامل پیمان نامهٔ حقوق کودک در امر تحصـیل کودکان افغان دارد که رایگان شدن و حذف همیشگی (و نه موقت) شهریه می‌تواند فقط اولین قدم باشد.