در سراسر اروپا، تسهیلات فراهم کننده نظارت پزشکی بر معتادان وجود دارد که مرگ و میر مربوط به مواد مخدر را به طور چشمگیری کاهش می دهد.

یورگن، در حالیکه سوزن به رگ خود می زند و هروئین وارد جریان خونش می شود، به شدت تحریک می شود. چشمانش با پرتو هیجانی که ناشی از یک غفلت عمیق است، باز می شود.

در سراسر اروپا، روزانه هزاران نفر از مردم در موقعیت مصرف مواد قرار می گیرند. صدها نفر، مانند یورگن، این موقعیت را در اتاق های مصرف مواد مخدر تجربه می کنند. اما در انگلستان این تجربه به این شکل رخ نمی دهد و معتادان به مواد مخدر عمدتاً در خیابان ها، ساختمان های اشغال شده و در اتاق های خوابگاه هایی که تعطیل شده اند، مواد مخدر مصرف می کنند.

در حالی که میزان سوئ‌مصرف مواد مخدر در اروپا در حال کاهش است، بریتانیا بیش ترین میزان مرگ و میر در سراسر قاره را دارد؛ به طوری‌که از مجموع ۸ هزار فرد معتاد به موادمخدر در انگلستان، یکی از سه نفر بر اثر مصرف بیش از حد مواد (Overdoses) می میرد.

مرگ و میر ناشی از مواد مخدر در اسکاتلند بالاتر از تمام کشور اروپایی دیگر است.

مرگ و میر ناشی از مواد مخدر  در سال ۲۰۱۵-۲۰۱۶

البته در تعیین رویکرد تفاوت های زیادی وجود دارد. در دانمارک نمونه های مصرف بیش از حد در اتاق های مصرف مواد مخدر که من از آن ها بازدید کردم، کم نبود؛ بیش تر از ۸۰۰ مورد آخرین بار ثبت شد. با این حال هیچ کس بر اثر مصرف بیش از حد مواد نمی میرد. این کشور از سال ۲۰۱۱ موفق به کنترل نرخ مرگ و میر ناشی از مصرف مواد مخدر شده است.

در واقع، تا کنون در هیچ یک از ۷۸ اتاق مصرف مواد مخدر در اروپا، مرگی گزارش نشده است. دلیل چیست؟ پرستاران بلافاصله داروهای کنترل کننده را به فرد تزریق، موقیعت وی را احیائ و آمبولانس خبر می کنند. این در حالیست که نرخ مرگ و میر ناشی از استفاده بیش از حد مواد در جاهای دیگر برابر با ۶ درصد است.

آندرس لارسن، شیمیدان و مددکار اجتماعی در اتاق مصرف مواد مخدر در دانمارک می‌گوید: «این افراد واقعاً بیمار هستند، آن ها نمی توانند به یک باره مصرف مواد مخدر را متوقف کنند». لارسن هنگام انجام آزمایش، خودش مقداری هروئین به شکل پودر از زیر میکروسکوپ وارد ظرف خون افراد می کند. «تمام کاری که ما می توانیم انجام دهیم، این است که تجربه استفاده از مواد مخدر را برای این افراد تبدیل به تجربه ای امن کنیم، و اگر خودشان تصمیم بگیرند که ترک کنند، ما بلافاصله آن ها را به خدمات حمایت از معتادان ارجاع می‌دهیم».

در دانمارک، مراجعان دسترسی ۲۴ ساعته به اتاقک ها دارند و می توانند سوزن تمیز برای تزریق دریافت کنند. در وهله اول این نگرانی وجود داشت که ایجاد اتاق های تزریق مواد مخدر، مصرف مواد را افزایش دهد، اما در عمل چنین اتفاقی نیفتاد. در عوض، این اتفاق “صحنه استفاده از مواد مخدر” در کپنهاگ را به طور تاریخی تغییر داد.

قبل از این که اتاق های استفاده از مواد مخدر در سال ۲۰۱۲ افتتاح شوند، هر هفته بیش از ۱۰ هزار سوزن مصرف شده در خیابان های وستربرو (Vesterbro)، مرکز فروش و بسته بندی گوشت در پایتخت دانمارک، جمع آوری می شد. این میزان از مصرف مواد مخدر در کانون اصلی شهر -جایی که کاربران قبلاً در پشت سطل ها، در راه پله ها و در خیابان ها تزریق می کردند-، عمدتاً از نظرها پنهان می ماند.

در حال حاضر پنج مرکز بهداشتی در سراسر کشور وجود دارد که در آن معتادان به کوکائین و هروئین و هم چنین متادون، تحت نظارت بالینی قرار می گیرند. ۷ هزار و ۵۰۰ کارمند سیستم “اتاق های مصرف مواد مخدر” در دانمارک، بیش از یک میلیون نفر را طی ۶ سال گذشته تحت نظارت و مراقبت قرار داده اند. خدمات سرپایی آن ها در کنار کمک به برنامه های تامین مسکن و تنظیم قرارهای درمانی، باعث کاهش هزینه ها و خسارات شده است. نکته اساسی این جاست که اغلب مراجعان افرادی بسیار به حاشیه رانده شده هستند که هم دسترسی به آن ها دشوار است و هم درمانشان؛ افرادی که ممکن است هیچ تماسی با افراد غیر معتاد و کارمندان دولتی نداشته باشند.

در بریتانیا فشار بر روی مجلس و دولت برای افتتاح اولین اتاق استفاده از مواد مخدر در شهر گلاسکو رو به افزایش است، جایی که مصرف بیش از حد در ۲۰ سال گذشته پنج برابر شده است. با این وجود، دولت بارها و بارها هرگونه تلاش برای صدور اجازه تاسیس اتاق مصرف مواد مخدر در اسکاتلند را مسدود کرده است. دلیل این مخالفت ها، نگرانی از چالش هایی است که ممکن است تاسیس این مرکز در روند اجرای قانون و هم چنین پذیرش تلویحی جنایت های گسترده  ایجاد کند. وزارت کشور در بیانیه ای اعلام کرد که هیچ چارچوب قانونی برای تاسیس اتاق های مصرف مواد در بریتانیا وجود ندارد و نمی توان هیچ برنامه ای برای معرفی آن ها ارائه کرد. یک سخنگوی این وزارتخانه نیز تاکید کرد که از وابستگی به مواد مخدر باید از طریق درمان و ترمیم جلوگیری شود. البته خود این خدمات نیز در حال کاهش هستند. سرویس خدمات مربوط به اعتیاد، اخیراً افزایش ۲۶ درصدی مرگ و میر ناشی از مواد مخدر در انگلستان در سال های ۲۰۱۳ و  ۲۰۱۶ را به سیاست کاهش ۱۸ درصدی بودجه درمان نسبت داد و این سیاست را محکوم کرد.

به گفته نیام ایستوود، مدیر اجرایی موسسه خیریه اطلاعات در زمینه مواد مخدر: «اتاق های مصرف مواد مخدر در سراسر اروپا طی چهار دهه گذشته به خوبی عمل کرده اند و کارکرد موثر آن ها در جذب بعضی از کسانی که بیش تر در معرض محرومیت اجتماعی قرار دارند و قبلاً در مکان های عمومی و به روش خطرناک تزریق می کردند، اثبات شده است. اتاق های مصرف مواد مخدر خطر مصرف مرگبار مواد، تزریق توسط نوجوانان را کاهش و دسترسی به خدمات بهداشتی و درمان را برای کسانی که سابقه مصرف خطرناک مواد مخدر دارند، افزایش می دهند».

مارتین پاول، از بنیاد تغییر سیاست های مواد مخدر، معتقد است اگرچه دولت بریتانیا به مزیت های بالقوه اتاق های مصرف مواد مخدر اذعان دارد، «اما ترجیح می دهد آسیب پذیرترین و ناامیدترین شهروندان را به دلایل ایدئولوژیک در وضعیت رنج بار و مرگبار ببیند، اما اجازه تاسیس اتاق مصرف مواد مخدر در شهری مانند گلاسکو را ندهد». به گفته وی «این بنیاد بیش تر اتاق های استفاده از مواد مخدر در سراسر اروپا را مورد نظارت قرار داده و مشاهده کرده در این اتاق ها هزاران مورد مصرف پیش از حد مواد، بدون حتی یک مورد مرگ صورت می پذیرد».

در کشورهای مختلف اروپا، وضعیت قانونی اتاق های تزریق متفاوت است. آلمان و سوئیس برای صدور اجازه تاسیس اتاق های مصرف مواد مخدر، قوانین شان را تغییر دادند. اسپانیا برای این کار نیازی به تغییر قانون نداشت. اما در فرانسه، به دلیل قوانین سخت گیرانه در مورد مواد مخدر، ایجاد فضاهای امن (در بیمارستان های دولتی در پاریس و استراسبورگ) مشکل و در تعارض با قوانین موجود هستند. در پرتغال که قرار است به زودی اتاق های مصرف مواد مخدر دایر شوند، مقررات جرم زدایی از مصرف مواد مخدر به خودی خود باعث کاهش شدید مرگ و میر ناشی از استفاده از مواد شده است. ایرلند و بلژیک نیز طرح هایی در این زمینه دارند که به زودی معرفی خواهند کرد. در دانمارک خدمات ارائه شده توسط یک مبارزه طولانی مدت به رهبری شهروندان و فعالانی که بر موضوع بهبود سلامت عمومی متمرکز بودند، به دست آمد. آن ها در این مبارزه توانستند در نهایت حمایت اکثریت جامعه را نیز به دست آورند. در روز برگزاری انتخابات عمومی سال ۲۰۱۱ و طی یک اقدام نافرمانی مدنی، یک آمبولانس سیار در کپنهاگ که توسط داوطلبان اداره می شد، فضای استریلی را برای مصرف مواد مخدر در اختیار مراجعه کنندگان قرار داد.

ایوان کریستنسن که در حال حاضر در یکی از این اتاق های مصرف مواد کار می کند، می گوید: «این مسئله در ابتدا کاملاً بحث برانگیز بود و تنش واقعی وجود داشت. مددکاران اجتماعی داوطلب، منتظر دستگیری بودند، اما هیچ اتفاقی نیفتاد».

بعد از چند هفته، همان آمبولانس دست دوم -که به نام فیکسلنس (Fixelance) شناخته می شد-، در مقابل مجلس پارک شد تا توجه ها را به این موضوع جلب کند: ارائه اولین لایحه برای ایجاد اتاق های استفاده از مواد مخدر. بعد از چند ماه، شهرداری از مددکاران داوطلب درخواست کرد تا خودشان اولین اتاقک ثابت مصرف مواد را بسازند. با تغییراتی که در تابستان سال ۲۰۱۲ در قانون به تصویب رسید، منابع مالی لازم نیز برای این کار اختصاص پیدا کردند و به همین ترتیب تاسیسات ثابتی برای هدف تاسیس اتاق های ثابت مصرف مواد مخدر در سراسر دانمارک تامین شد.

این اتاق ها فضاهای گیج کننده ای هستند و اختلافاتی در آن ها پیش می آید. اما کارکنان و مراجعان لحظات جالبی را با هم تقسیم می کنند؛ لحظاتی که آن ها را با داستان ها، غذا خوردن و حتی سرخوردگی های مشترک به یکدیگر پیوند می دهد. مراجعانی که ترجیح می دهند مواد را خودشان تهیه کنند، می توانند ۳۵ دقیقه در اتاق سیگار و ۴۵ دقیقه در اتاق تزریق بمانند.

یکی از سربازان مسلمان جنگ بوسنی، بعد از فرو دادن دودهای سیگاری می گوید: «مواد تزریق می کنم تا تنم را بی حس و دردهایم را آرام کنم. شما هرگز نمی توانید تصور کنید که من چه چیزهایی دیده ام». یکی دیگر می گوید که اگر این جا نبود، در خیابان ها مواد مصرف می کرد، و دیگری که اهل افغانستان است و پس از جنگ در سال ۲۰۰۱ از کشورش فرار کرده می گوید: «اینجا آرام است و نگران حمله نیستم».

یک فردی که سال ها در دانمارک به هروئین معتاد بود می گوید که کسانی که به اتاق های مصرف مواد مراجعه می کنند، با «همدلی و نه قضاوت» درمان می شوند. او به یاد داستان زندگی خودش می افتد و می‌گوید: «ما این جا قضاوت نشدیم، ما مورد مراقبت قرار گرفتیم». او ادامه می دهد: «این جا به ما کمک کرد بر زندگی خودمان کنترل داشته باشیم».

دیدگاه کارکنان این اتاق ها نیز از تجربه هر روزه شان از تماس با مراجعان شکل می گیرد. دیدن افرادی که برای تامین پول مواد مخدر مورد نیازشان، مرتکب جرم می شوند و باید به زندان بروند و بعد از دوران حبس بیرون بیایند، دیدگاه های آن ها تغییر داده است. لارسن می گوید: «چه معنایی در فرستادن افراد به زندان وجود دارد وقتی در آن جا امکانی برای کاهش آسیب ها نیست؛ جز این که حتی می توان مواد مخدر را حتی راحت تر هم به دست آورد». لارسن در حالی که در کنار مردی که هروئین خود را در دست دارد نشسته، می‌گوید: «مردم سوزن را روی زمین می کشند تا تیزتر شود و پوستشان را پاره کند. آروزی من این است بتوانیم مواد مخدر آزاد و پاک به آن ها بدهیم. همه این مجازات ها برای هیچ است و جرم دوباره بازمی گردد. جنگ با مواد مخدر همیشه خواهد باخت».

پانوشت:

این مطلب، ترجمه ای است از مقاله ای با همین عنوان که در ماه نوامبر سال گذشته میلادی در روزنامه گاردین به چاپ رسیده است:

‌Busby, M. (2018, November 21). How ‘fixing rooms’ are saving the lives of drug addicts. The Guardian.