گرچه ازدواج کودکان از نظر کارشناسان و مدافعان حقوق کودک “آزار جنسی” محسوب می شود، اما در ایران ازدواج دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی قانونی است. البته ازدواج دختران و پسران قبل از این سنین نیز، “با اذن ولی و با تشخیص دادگاه منوط به رعایت مصلحت کودک”، مجاز شمرده شده است.

اخیراً با چیدمان جدید نمایندگان در مجلس شورای اسلامی، موضوع ازدواج کودکان مجدد از سوی یک نهاد رسمی و البته قانونگذار مورد ارزیابی قرار گرفته است. براساس طرح پیشنهادی نمایندگان که به امضای 67 نفر به هیات رئیسه ارجاع داده شده است، حداقل سن ازدواج برای دختران 16 سال و برای پسران 18 سال در نظر گرفته شده است؛ البته برای ازدواج بین 13 تا 16 سال دختران و 16 تا 18 سال پسران در صورت اذن ولی و دادگاه صالحه و وجود احراز سلامت و صحت جسمی آن هم توسط پزشکی قانونی منعی وجود ندارد.

اگر این قانون به تصویب نمایندگان هم برسد، با اختلاف نظرهایی که پیش تر از سوی مراجع ارائه شده بود بعید است این قانون در نهایت اجرا شود. هر چند که نقدهایی بر همین سه خط ارائه شده از سوی مجلس وجود دارد.

اما در میان دختران و یا پسرانی که در زیر سنین یاد شده ازدواج می کنند و هر سال شمار آن ها به 40 هزار مورد می رسد، تعدادی هستند که به دلیل مرگ همسر “بیوه” شناخته می شوند.

در دوره اول ریاست جمهوری حسن روحانی برای اولین بار معاون امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، در مصاحبه ای رسمی در شبکه خبر، به موضوع کودک بیوه ها اشاره کرد. این مصاحبه و نحوه بیان انتقادی وی از عملکرد و بی توجهی دولت های پیشین نسبت به یکی از موارد حقوقی کودکان مقدمه ای شد برای ترک آتی سمت وی.

طیبه سیاوشی نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به وجود ۲ هزار کودک در کشور، نسبت به سقط جنین های مکرر برخی کودکان ابراز نگرانی کرد. طرح افزایش سن ازدواج کودکان تحت تاثیر آمار افزایش تعداد کودک همسری و تبدیل آن به کودک بیوه ها کلید خورد. کودکانی که با ۱۳ یا ۱۴ سال هم بیوه بودند و هم سرپرست خانوار محسوب می شدند. یعنی علاوه بر تامین معیشت خود، کودکانی هم داشتند که باید مسئولیتشان را قبول و معیشتشان تامین می کردند.

اما بهترین منبع برای دانستن تعداد دقیق کودکانی که همسران خود را از دست داده اند سرشماری های رسمی است که از سوی مرکز آمار ایران صورت می گیرد. هر از چند ماهی کمپین گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران (stopemiran.com) به بررسی آماری یکی از معضلات ایجاد شده از وقوع ازدواج کودکان می پردازد تا بتواند علاوه بر فعالیت های جانبی در این عرصه، از طریق اطلاعات آماری مستندی جهت تصدیق ادعاهای خود ارائه دهد.

در سال 1395 در سرشماری نفوس و مسکن آمده است که از میان مردان 10 تا 14 ساله، 345 مورد باسواد بیوه و 37 مورد هم بی سواد بیوه ثبت شده است. در همین سال از میان زنان 10 تا 14 ساله، 158 مورد باسواد بیوه و 68 مورد هم بی سواد بیوه ثبت شده است.

در زمینه شناسایی عوامل عدم توجه به شرایط این کودکان، هیچ گونه تحقیق جدی صورت نگرفته است. این موضوع جای شک ندارد که صدور مجوز ازدواج برای کودکان در این سنین موجب بروز مشکلاتی مانند کودک بیوگی، کودک مطلقگی، کودک سرپرستی، کودک والدی و مواردی از این دست می شود. البته به دلیل وجود و رواج “صیغه”، بسیاری از ازدواج ها، طلاق ها و موارد مشابه از چرخه ثبت خارج می شود و در بعضی موارد هم پیش از ثبت واقعه، واقعه دیگری رخ می دهد. به عنوان مثال کودک بیوه می شود و چندی بعد بلافاصله ازدواج می کند. هم چنین در سیستم آمارگیری ضعف هایی وجود دارد؛ از جمله این که بسیاری از ازدواج هایی که در سنین کودکی انجام می گیرد، چندین سال پس از ازدواج منجر به طلاق می شود که در سیستم آمارگیری سن وقوع ازدواج ثبت نمی گردد.

در جدول ارائه شده هم چنین آمارهای قابل توجه دیگری نیز به چشم می خورد. در میان مردان 10 تا 14 سال باسواد، 33723 ازدواج و 1269 طلاق و به همین ترتیب برای مردان بی سواد در این سن اعداد 751 و 41 به ثبت رسیده است. این در حالیست که در بیش تر فعالیت هایی که جهت کاهش آمار ازدواج های زودهنگام صورت می گیرد، اولین گزینه هدف دختران هستند. یکی از ویژگی های مطالعات آماری روشن کردن واقعیت است تا بتوان به وسیله اعداد دقیق ابعاد جدیدی از معضلات را شناسایی، سنجش و بازنگری کرد تا شاید بتوان راهی جهت مداخله جست.

به هر روی ازدواج زودهنگام چه برای پسران چه برای دختران تحت تاثیر عوامل متعددی هر سال با همان نرخ و روند ثابت 40 هزار مورد در سال در ایران، هم چنان در حال وقوع است. با آن که ماده 1041 از ابتدای نگارش قانون مدنی با تغییراتی روبه رو بوده است، اما به نظر می رسد تلاش نمایندگان در دوره جدید تا اجرایی شدن و تصویب قانونی -که البته هم چنان نواقصی دارد-، راهی طولانی و پر پیچ و خم است.