مجازات اعدام به عنوان مجازاتی برگشت‌ناپذیر همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز حقوق کیفری بوده است و موافقان و مخالفان آن نیز همیشه دلایلی برای دفاع از نظر خود ارائه داده‌اند. اما آن‌چه مسلم است در فقه کیفری اسلام نیز اعدام مجازاتی استثنائی است و به مواردی مانند قصاص و حدود محدود شده، قصاص که حقی شخصی است و به ولی دم اعطا گردیده و حدود نیز موارد محدودی است که اثبات آن بسیار دشوار می‌باشد. از سوی دیگر، در قرآن کریم حرمت قتل نفس در آیات متعددی مورد تاکید قرار گرفته است، برای نمونه در آیه‌ی 32 سوره مائده، نجات یک انسان مانند زنده کردن همه‌ی انسان‌ها و کشتن یک انسان مانند کشتن همه‌ی انسان‌ها تلقی شده است که نشان از احترام به حق زندگی انسان‌ها در شرع اسلام دارد.

از طرفی، از نظر حقوق بشری نیز حق زندگی سرمنشائ همه‌ی حق‌های بشری می‌باشد. بنابراین، مجازات اعدام با حق زندگی به عنوان منشائ همه‌ی حق‌های بشری در تعارض می‌باشد. سخن از نقدهایی که بر مجازات اعدام می‌رود و برشمردن نظر مدفعان این مجازات، نه هدف نگارنده می‌باشد و نه در این مختصر می‌گنجد. اما قدر مسلم این است که مجازات اعدام اگرچه حذف نشود و یا دست‌کم تا زمانی که حذف می‌شود، باید مجازاتی بسیار استثنائی باشد و به مواردی که در شرع محصور شده است، محدود شود.

یکی از مواردی که همواره انتقاد کنشگران داخلی و سازمان‌های بین‌المللی را برانگیخته است، موضوع مجازات اعدام در خصوص مجرمان مواد مخدر می‌باشد. در این خصوص علاوه بر موارد پیش‌گفته، در انتقاد به مجازات اعدام به این نکته نیز باید توجه داشت که جرایم مربوط به مواد مخدر باید ریشه‌یابی شده و به کندوکاو راجع به علل و عوامل آن پرداخت، اعدام مجرمان مواد مخدر، تنها پاک کردن صورت مسئله می‌باشد. در عمل نیز آمار نشان داده است که مجازات اعدام تا کنون نتوانسته از ارتکاب این جرایم بکاهد و ما شاهد گسترش روزافزون آن بوده‌ایم.

بنابراین، شایسته است از مجازات‌های جایگزین اعدام در جرایم مربوط به مواد مخدر استفاده گردد و این مهم باید بیش از پیش مورد توجه حقوقدانان (وکلا، قضات و اساتید دانشگاه‌ها) و دانشجویان قرار گیرد و مورد پژوهش‌های علمی-حقوقی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی قرار گیرد. مجازات‌هایی مانند حبس (اگرچه حبس خود به دلیل مضرراتی که دارد، مجازات‌های جایگزین در مورد آن مطرح می‌باشد، ولی به دلیل ترجیح آن نسبت به اعدام می‌تواند مطرح شود)، دوره‌ی مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی و غیره به عنوان مجازا‌های جایگزین می‌توان نام برد. نکته‌ی مهم این است که در تاسیس مجازا‌ت‎های جایگزین باید به ریشه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و غیره وقوع جرم توجه گردد. هم‌چنین، اهداف مجازات که مهم‌ترین آن‎ها اصلاح و بازگشت مجرم به جامعه و دارای فایده بودن مجازات برای جامعه است را باید در نظر داشت. برای نمونه می‌توان در مورد برخی از مجرمانی که شدت جرم آنان کمتر است و با توجه به شخصیت آنان، مجازات جایگزین خدمات عمومی استفاده کرد و یا برخی دیگر را به پژوهش در خصوص ریشه‌ها و علل وقوع جرایم مواد مخدر به عنوان مجازات جایگزین محکوم نمود.