تهران می‌میرد، از بس که جان ندارد. پایتخت نفس‌هایش به شماره افتاده است و ابری خاکستری آسمان را پوشانده؛ ابری که نوید بخش باران نیست، هاله‌ای است از دود و ذرات‌آلوده که در ریه‌ی تهرانی‌ها نشسته و هوا را به مرحله‌ی هشدار رسانده است. از اول سال آن‌قدر تهران به حالت هشدار رسیده که دیگر تعداد دفعاتش از شمارش خارج شده است. تهران نفس‌هایش به تنگ آمده است به طوری که مدیرکل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از قرار گرفتن هوای پایتخت در شرایط هشدار خبر داده است. انگار آسمان تهران آبی نمی‌شود.

امروزه مشکل آلودگی هوای تهران لاینحل به نظر می‌رسد. تقی ابتکار پدر معصومه ابتکار رئیس فعلی سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، در میان نخستین دانشگاهیانی بود که در سال ١٩٧٠ به موضوع آلودگی هوای تهران توجه کرده و کوشش‌هایی را آغاز نموده بود. تقی ابتکار در میانه‌ی سال‌های ١٩٨٠-١٩٨١ مدرس دانشگاه و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست ایران بود. ابتکار بزرگ در سال ١٩٧٥ شهردار تهران را متقاعد ساخت که وضعیت هوا نقش پررنگی در روند زندگی سلامت شهروندان تهرانی دارد. ابتکار جوان در حالی دنباله رو کوشش‌های پدر است که تلاش‌های وی تاکنون هیچ تاثیری بر وضعیت هوای تهران نداشته است.

موضوع وضعیت آلوده‌ی هوای تهران، نخستین بار در سال ١٩٧٩ چالش برانگیز شد. با آغاز جنگ ٨ ساله‌ی ایران و عراق این موضوع به بوته‌ی فراموشی سپرده شد. پس از پایان جنگ، این موضوع بار دیگر نگرانی‌هایی را برانگیخت.

در سال ٢٠٠١، برنامه‌ی (CPDAPT) به عنوان برنامه‌ی جامع ١٠ ساله برای کاهش آلودگی هوای تهران مطرح گردید. این برنامه شامل بهبود استانداردهای زیست محیطی، نوسازی ناوگان حمل و نقل شهری، ارتقای کیفیت سوخت و غیره بود. در سال ٢٠٠٥ طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر تهران (CPTTT) با تمرکز ویژه بر کاهش آلودگی هوا مطرح شد. این طرح شامل افزایش کمربند سبز در اطراف شهر تهران، نوسازی ناوگان تاکسیرانی و وضع مالیات بر خودروهای بی کیفیت بود. با گذشت ١١ سال از آغاز این طرح کماکان هوای تهران آلوده است. هزاران نفر در این شهر از این معضل رنج می برند. اما راه حل این بحران چیست؟

آلودگی هوای تهران تا حدودی تابع شرایط جغرافیایی این شهر است؛ پایتخت ایران از ٣ جهت توسط کوه‌های بلند محصور شده به طوری که گردش هوا در تهران به سختی انجام می‌پذیرد.

تهران به تنهایی مالک ٢٥ درصد اقتصاد ایران است. جمعیت این شهر از ٨.١ میلیون نفر در سال ١٩٥٦ به بیش از ٨ میلیون نفر در سال ٢٠١١ افزایش یافته است. تعداد خودروها در ایران از ٢.١ میلیون دستگاه در سال ١٩٧٩ به بیش از ١٧ میلیون در سال ٢٠١٤ افزایش یافته است. از این تعداد نزدیک به ٧ میلیون خودرو در تهران تردد می‌کنند. بیش‌تر این خودروها تولید داخل هستند و از کیفیت پایینی برخوردار اند. تحریم‌های جهانی طی ١٠ سال گذشته، پیشرفت و فن‌آوری در صنعت خودرو را فلج ساخته و کیفیت سوخت را نیز کاهش داده است.

مجموع مشکل آلودگی هوا یک مشکل پیچیده است که مرتفع نمودن آن راحت نیست. از این‌رو عجیب نیست که با وجود تمامی این تلاش‌ها، این معضل هم‌چنان برقرار است.

علاوه بر مشکلات تکنیکی، با نگاهی گذرا به روزنامه‌های ایران می‌توان دریافت که این مشکل یک معضل سیاسی نیز است. تقریباً تمامی رقبای سیاسی، آلودگی هوای تهران را ضعف مدیریت جناح رقیب قلمداد می‌کنند.

بدون شک رقابت جناح‌های سیاسی در تشدید این معضل بی تاثیر نیست. از یک سو شهرداری تهران و از سوی دیگر دولت به صورت مستقل برای رفع این مشکل اقدام می‌کنند، عدم هماهنگی نهادهای وابسته به این دو دستگاه خود یک مشکل است. شهردار فعلی تهران محمدباقر قالیباف تاکنون ٢ شکست انتخاباتی را در انتخابات ریاست جمهوری تجربه کرده است. پیش از وی، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور پیشین ایران ٢ سال به عنوان شهردار تهران زمام امور تهران را بر عهده داشت. در این مدت احمدی نژاد با وضع قوانین ضربتی توانست شهرتی کسب کند، شهرتی که با آن توانست اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و سیاست مدار کهنه کار ایرانی را شکست دهد. این تحول در ساختار سیاسی ایران نشان از اهمیت موقعیت سیاسی شهردار تهران دارد. گرچه غلامحسین کرباسچی شهردار نامدار تهران قربانی تصفیه حساب‌های سیاسی در ایران شد اما این پست اجرایی کماکان موقعیت پررنگی در تحولات سیاسی این کشور دارد.

تهران از عدم مدیریت یکپارچه رنج می‌برد. نیاز تهران به مدیریتی یکپارچه از چندین سال پیش مطرح شد، بسیاری از گروه‌های سیاسی مخالف اعطای قدرت بیش‌تر به شهرداری هستند، در نتیجه تصمیم گیری برای رفع این مشکل سخت به نظر می‌رسد. این تصمیمات ممکن است شامل متوقف کردن هرگونه تحولات جدید مسکونی، تجاری، وضع مالیات‌های سنگین بر صاحبان خودروی شخصی در تهران، افزایش قیمت سوخت و تحمیل استانداردهای سخت زیست محیطی بر صنایع و افزایش جریمه برای قانون شکنان این قوانین باشد. اما هیچ کدام از سازمان‌های مسئول حاضر به تحمل بار سیاسی این تصمیمات نیستند. بنابراین رفع این مشکل حداقل در آینده‌ی نزدیک بعید به نظر می‌رسد.

توضیح: این مطلب در وبسایت انگلیسی زبان المانیور منتشر و توسط خط صلح ترجمه شده است.