ترجمه از ساموئل بختیاری

نویسنده: پاتریک هویل انیل/ دیلی‌هات

در حالی‌که حکومت ایران سالانه هزینه‌ی سنگینی را خرج سانسور و کنترل فضای مجازی می‌کند، در مقابل شهروندان ایرانی نیز به همان میزان برای فرار از سانسور متحمل هزینه می‌شوند. بازاری پنهان در ایران که میلیون‌ها دلار گردش مالی دارد. نهادهای امنیتی با به کارگیری ابزارهای کنترل تلاش می‌کنند، فضای مجازی را به کنترل خود درآورند. کاربران مستقل نیز در پی دستیابی به نرم افزارهایی هستند که بتواند با این یکه تازی مقابله کنند.

شاید با اطمینان کامل بتوان گفت سانسور دولتی زمینه ساز گسترش استفاده از نرم افزارهای ضد سانسور در ایران است. در برخی موارد خود حکومت نیز در این بازار پرسود دست دارد. اندیشیدن به این موضوع خود به تنهایی باعث نگرانی بسیاری از شهروندان ایرانی می‌شود، شهروندانی که با استفاده از فیلترشکن یا نرم افزارهای ضد سانسور تشنه‌ی دریافت اطلاعات هستند.

استفاده از فیلترشکن و نرم افزارهای ضدسانسور در ایران به قدری گسترده است که هر شهروند ایرانی می‌تواند به راحتی سیستم پیچیده‌ی سانسور را دور بزند. بسیاری از سایت‌های پرطرفدار نظیر فیسبوک و توئیتر در ایران فیلتر هستند، با این حال نزدیک به ٢٠ میلیون نفر ایرانی از این سایت‌ها استفاده می‌کنند. یک راه حل ساده خرید VPN است. بسیاری از کاربران ایرانی با خرید VPN، قادر به بازدید از فضای ممنوعه‌ی مجازی در این کشور هستند.

با وجود ممنوعیت VPN در ایران، خریدن یک اکانت VPN کار ساده‌ای است. بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط دولت ایران از هر ١٠ نفر ایرانی، ٧ نفر از VPN استفاده می‌کنند. هم‌چنین به گفته‌ی موتور جستجوگر گوگل نزدیک به ٢ میلیون بار واژه‌ی خرید VPN به زبان فارسی در این سایت جستجو شده است.

با وجود هشدارهای شدید پلیس سایبری ایران (فتا) در زمینه‌ی خرید و فروش VPN، در ایران به راحتی می‌توان از طریق درگاه های پرداخت الکترونیکی دولتی مانند پرداخت نت، شارژ ایران و جهان پی سیستم‌های VPN را خریداری کرد.  خرید و فروش از طریق این درگاه ها مستلزم داشتن حساب بانکی و کارت پرداخت الکترونیک است. این بدان معناست که اطلاعات شخصی کاربران VPN به راحتی در اختیار مقامات امنیتی قرار می‌گیرد. همین مسائل است که همواره باعث نگرانی فعالان مدنی ایران می‌شود.

به گفته‌ی رسانه‌های مستقل ایرانی، بسیاری از شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات VPN دارای ارتباطاتی با نهادهای دولتی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند.

هادی نیلی، روزنامه نگار ایرانی از بی بی سی فارسی می‌گوید: “نه تنها برخی از نهادهای دولتی و امنیتی ارائه کننده‌ی اینترنت هستند، بلکه در بعضی اوقات خود این نهادها نیز برای ناشناس ماندن از VPN استفاده می‌کنند.”

نریمان قریب از فعالان عرصه‌ی فضای مجازی نیز می‌گوید: “دولت با موفقیت توانسته است ٧٥٪ فعالیت‌های اینترنتی را کنترل یا محدود کند. به اعتقاد وی بسیاری از عرضه کنندگان VPN نیز دارای ارتباطاتی گسترده با نهادهای امنیتی هستند، در غیر این صورت تاکنون باید سر از زندان درمی‌آوردند.”

به گفته نریمان قریب نرم افزارهای Hotspot Shield، سایفون ٣ و F-Secure در صدر نرم افزارهای محبوب ایرانیان هستند.

نرم افزار Tor که در کشورهای غربی مشهور است تنها توسط ٧/٥٪ کاربران ایرانی استفاده می‌شود. از نقطه نظر فنی نرم افزار Tor بسیار کارآمد و مطمئن است. اما این نرم افزار در میان ایرانیان، کم طرفدار است. حجم نرم افزار Tor در مقایسه با سایر نرم افزارهای مشابه بیش‌تر است، با توجه به وضعیت سرعت اینترنت در ایران کاربران به سمت دیگر نرم افزارها گرایش دارند. یکی از دیگر از اشکالات کار با Tor در ایران، عدم آگاهی کاربران ایرانی از امکانات این نرم افزار است. به علاوه بسیاری از کاربران ایرانی گلایه مند سرعت پایین Tor و خطاهای فنی آن هستند.

حداقل برتری نرم افزار Tor نسبت به سایر نرم افزارهای مشابه محفوظ ماندن اطلاعات شخصی کاربران است. در حالی‌که در سایر نرم افزارها اطلاعات شخصی کاربر به راحتی قابل دستیابی است.

پس از انتخابات جنجالی سال ٢٠٠٩ در ایران، سیل گزارش‌ها و تصاویر حوادث پس از انتخابات به سوی جهان آزاد روان شد. همین سیر سریع انتقال اطلاعات، تلنگری بر سیستم امنیتی بود تا به فکر کنترل فضای مجازی باشد. در سال ٢٠١١ نهادهای امنیتی با صرف هزینه‌ی گزاف شروع به بررسی هرگونه اطلاعات در فضای  مجازی کردند. اما کنترل کشوری که حداقل ١٨ میلیون کاربر آنلاین دارد، کار ساده ای نیست.

با افزایش کنترل فضای مجازی، گرایش به سمت و سوی استفاده از نرم افزار Tor در ایران افزایش یافت. کارآیی نرم افزار Tor حساسیت نهادهای امنیتی را برانگیخت، تقریباً در اواخر ژانویه ٢٠١١ هیچ‌کس به نرم افزار Tor دسترسی نداشت. اما پس از ٨ ماه نرم افزار Tor، توسعه یافت. به گفته مدیران شرکت سازنده‌ی این نرم افزار حتی عده‌ای از ایرانیان حاضر بودند برای تهیه‌ی کدهای اختصاصی این نرم افزار رنج زندان را به تن بخرند. البته حکومت نیز بیکار نبود، بیش از ٧٥٪ استفاده کنندگان از این نرم افزار در ایران شناسایی شده بودند.

در اوایل سال ٢٠١٤ این نرم افزار تنها ٥٠٠٠٠ کاربر ایرانی داشت.

امروزه بیشتر کاربران ایرانی در معرض استفاده از VPN های نامطمئن قرار دارند. ریسک استفاده از VPN هایی که توسط نهادهای دولتی یا امنیتی ارائه می‌شوند باعث نگرانی کاربران ایرانیست. با وجود مخالفت رئیس جمهور روحانی با موضوع سانسور و فیلتر در اینترنت، دیگر رهبران روحانی حاکم بر ایران، اینترنت را ابزار دست دشمنان خویش می‌خوانند.