فرهنگ امنیت، فرهنگ روزمره/ حسین ترکاشوند
سخن گفتن از تکنولوژی، اینترنت و امنیت دیجیتال در زمانهای که تکنولوژی همه گیر شده است و در عین حال برخی کارشناسان با توجه به این میزان از اقبال به آن تصور میکنند بیش از اندازه غرق در تکنولوژی و اینترنت شدهایم، سهل ممتنع است، چرا؟ باید بر لبهی تیغ راه رفت و مراقب بود تا ظرافتهای دنیای دیجیتال با سهل انگاری خدشه دار نشوند. بسیاری از مردم با حضور گستردهی لپتاپ، تبلت و گوشیهای هوشمند امروزه وارد دنیای دیجتال شدهاند و همین ورود به این دنیا ممکن است بسیاری را دچار این تصور کند که چون کار کردن با این ابزارها را میدانند، پس برای محافظت از خود نیاز چندانی به آموزش ندارند و تقریباً همه چیز را میدانند. متاسفانه دنیای امنیت دیجیتال متفاوت از دیگر عرصهها نیست؛ کما اینکه در حوزههای دیگر نیز، بسیاری از مردم با سطح سواد متوسط ممکن است خود را در زمینههای جامعه شناسی، مدیریت، فلسفه، پزشکی، اقتصاد و غیره صاحب نظر و بی نیاز از فراگیری بدانند. این انتقاد، بخش مهمی از مقولهی بزرگ تری است به نام “فرهنگ امنیت دیجیتال” که در این نوشته تا حدودی به آن خواهیم پرداخت. پرداختن به این مقوله را با تحلیل و بررسی نگاه کارشناسان به تکنولوژی و تبعات آن گره خواهیم زد.
اولین نکتهای که باید همه به آن معترف باشیم این است که دنیای ما هرگز به دوران ماقبل تکنولوژی و اینترنت باز نمیگردد. اینترنت و تکنولوژی مانند چراغی است که در اتاقی تاریک برافروخته شده و ما اشیای داخل اتاق را دیدهایم. حتی اگر آن چراغ را خاموش کنیم، اشیایی که دیدهایم در حافظه ما ماندگاراند و محو نمیشوند. بنابراین به هیچ عنوان تئوریهایی که تلاش میکنند به اینترنت و تکنولوژی بیاعتنایی کنند، مردم را به قهر با آن فرابخوانند و یا به دشمنی با آن بپردازند قابل اعتماد نیستند. هرچند به این آگاه هستیم که نباید در برابر اینترنت و تکنولوژی چشم بسته و منفعل بود و باید فعالانه دست به انتخاب زد.
بگذارید از نگاه کارشناسان به پدیدهی تکنولوژی سخن آغاز کنم. موجهای مختلف ظهور تکنولوژی در طول تاریخ روندی جدا از ظهور علم ندارد، چگونه؟ زمانی بشر با آغاز عصر روشنگری، با پدیدهی “عقل نقاد خود بنیاد” آشنا شد و آن را کشف کرد و به سرعت تصور کرد دورانی فرارسیده است که علم با کمک عقل قرار است پاسخ تمام پرسشهای او را بدهد و جهان به زودی وارد عصری میشود که با کمک عقل همه چیز در کنترل بشر خواهد بود و هیچ امر نامبارکی رخ نخواهد داد. اما به سرعت با بروز دو جنگ جهانی خانمان سوز، خوشبینیهای اولیه دود شد و به هوا رفت و در ادامه دو تفکر به طور موازی پیش میرفتند: تفکری ضدعقل و علم گریز و دیگری تفکری در پی اصلاح علم و پاسخگو کردن هرچه بیشتر آن. برخورد با تکنولوژی نیز از این روند جدا نبود. با رشد ناگهانی تکنولوژی، چنان خوش بینی پدیدار شد که گویی تکنولوژی خدایی بود که قرار است تمام ابزارهای لازم برای رهایی بشر را به ارمغان بیاورد. پس از مدتی با ظهور مشکلات تکنولوژی، دو تفکر متولد شد: یکی تفکری بدبین به تکنولوژی که تصور میکند تکنولوژی در ذات خود قید و بندی بر پای بشر است و او را در قفسی اسیر کرده است که باید از هر فرصتی برای شکستن این قفس استفاده کرد و دیگری تفکری که تکنولوژی را بیش از آنکه باری بر دوش انسان بداند، آن را ابزاری برای کاستن از رنج بشر میداند که ممکن است سختیهایی پیش پای انسان بگذارد اما خودش راههایی برای غلبه بر آن نیز پیشنهاد میدهد که من این پدیده را “فرار از تکنولوژی به تکنولوژی” نامیدهام. مثلاً، اگر تکنولوژی، شبکههای اجتماعی را برای ما به ارمغان آورده است که به هر فرد یک تریبون رایگان اختصاص داده که میتواند به سادگی با دوستان و خانواده ارتباط برقرار کند، اما از سوی دیگر گسترش اطلاعات غلط و شایعات، ظهور چهرههای تقلبی و احساس رضایت کاذب از تاثیرگذاری اجتماعی از نکات منفی این شبکهها است. اما آیا ترک این شبکهها و قهر با آنها چارهی کار است؟ آیا دنیای فیزیکی خالی از این اتفاقات است؟ آیا انسانها در برخورد با شبکههای اجتماعی منفعل و بدون اراده اند و نمیتوانند انتخاب کنند؟ این دو نگاه به تکنولوژی را گوشهی ذهنتان بگذارید تا به آن بازگردیم.
قرار بود دربارهی “فرهنگ امنیت دیجیتال” سخن بگوییم. امنیت دیجیتال به هیچ وجه پدیدهای کاملاً تکنولوژیک نیست و سویههای اجتماعی آن بسیار پررنگ است. در واقع امنیت دیجیتال پدیدهای است در تقاطع فرهنگ اجتماعی و تکنولوژی که در مواجهه با آن به شدت باید مراقب تاخر فرهنگی بود. تاخر فرهنگی به وضعیتی اطلاق میشود که تکنولوژی در جامعهای رشد میکند اما فرهنگ مواجهه با آن تکنولوژی هنوز رشد و گسترش پیدا نکرده است. امنیت دیجیتال در ایران به شدت متاثر از تاخر فرهنگی است. نگاه به مقولهی امنیت دیجیتال به نسبت ورود آن به ایران، پیشرفتهایی کرده است اما به هیچ عنوان هنوز نگاه علمی و سیستماتیکی به آن وجود ندارد. بله، تا چند سال پیش، فعالان مدنی و سیاسی در ایران، از ناامن ترین ابزارها مانند پیامک و تماس تلفنی برای ارتباط با یکدیگر استفاده میکردند که بسیار مستعد شنود بود و حفظ مقولهی امنیت در بهترین حالت محدود بود به خاموش کردن گوشی و خارج کردن سیم کارتها. اما امروزه میبینیم که حساسیت بیشتری در این زمینه به وجود آمده و افراد نسبت به امنیت اپلیکیشنهای ارتباطی مانند وایبر و واتسآپ کنجکاو شده و سوالات بیشتری در این زمینه مطرح میکنند. اما این حد از مواجهه با امنیت دیجیتال با استانداردهای لازم تفاوت فاحش دارد.
نگاه ما در ایران به مقولهی امنیت دیجیتال متاسفانه نگاهی گذرا و کم اهمیت است و امنیت دیجیتال امری تجملاتی و اضافی معرفی میشود که گویی مختص عدهی خاصی است و دیگران از درگیری با آن معاف هستند. باید گفت تعبیر افراد از امنیت و نحوهی حفظ کردن آن اشتباه است و به سختی از نگاه سطحی فراتر رفته است. امنیت دیجیتال شامل شخص شما هم میشود و فقط مخصوص فعالان سیاسی، مدنی و افراد مشهور و معروف نیست. باور کنیم که ما هم اطلاعاتی داریم که قابل سوئ استفاده کردن هستند و به راحتی میتوانیم مورد آزار و اذیت دیگران قرار بگیریم. گاهی یک عکس یا ویدئو یا یک شماره رمز کارت بانکی میتواند چنان دردسری برای ما ایجاد کند که مدتها درگیر آن بشویم. به علاوه، ما در دنیای دیجیتال تنها نیستیم و دیگران نیز با ما در ارتباط هستند و اگر امنیت این دنیا را جدی نگیریم، دوستان و اطرافیان دیجیتال خود را نیز در معرض خطر قرار دادهایم. اما متاسفانه این سطح از مسئولیت پذیری را هنوز در دنیای دیجیتال بین خود سراغ نداریم. برای مثال بارها شاهد این بودهایم که به کاربری هشدار میدهیم که ویندوز ایکس پی که دیگر از طرف مایکروسافت حمایت نمیشود، میتواند برای تو و اطرافیانت خطر ایجاد کند اما در پاسخ برخوردهای مسئولانهی کمتری مشاهده شده است. در واقع گویی تا سَرِمان به سنگ نخورد و در وضعیت بغرنجی گرفتار نشویم، مقولهی امنیت دیجیتال را جدی نمیگیریم و این یکی از مصداقهای مواجههی سطحی با پدیدهها است. باید بپذیریم که ممکن است سواد لازم برای بررسی ابعاد مختلف امنیت را نداشته باشیم و احتمال اینکه مورد سوئ استفاده قرار بگیریم کم نیست.
اما علاوه بر اینکه مردم خودشان در مواجهه با امنیت دیجیتال کوتاهی میکنند، شاید نگاه ما کارشناسان نیز در بروز این وضعیت بی تاثیر نبوده باشد. پیش از این گفتم که دو نوع نگاه به تکنولوژی بین کارشناسان وجود دارد: یکی مخالف و بدبین و یکی خوشبین و در پی اصلاح. کارشناسانی که نگاه بدبینانه به تکنولوژی دارند دائماٌ تلاش میکنند امنیت دیجیتال را مقولهای اضافی معرفی کنند که نباید خیلی آن را جدی گرفت وگرنه در آن غرق میشویم. در نگاه اینان، تکنولوژی دست و پای ما را بسته است و تا میتوان باید سویههای مختلف آن از جمله امنیت دیجیتال را با ابزارهای مختلف بی اعتنا کرد. نتیجهی چنین نگاهی این است که ابتدایی ترین موارد در امنیت دیجیتال مانند انتخاب پسوردهای قوی و متفاوت یا توجه به روشهای فریب مهندسی اجتماعی، مواردی معرفی میشوند که همه خیلی هم نباید درگیر آن شد. در پاسخ به این کارشناسان باید گفت که تلاش نکنید افراد را به دنیای ماقبل تکنولوژی و اینترنت برگردانید؛ در روزگاری که انواع و اقسام امور روزمره مانند ارتباط با خانواده و دوستان، انجام کارهای مالی و بانکی، رد و بدل کردن اسناد و مدارک و غیره با اینترنت انجام میشود، اگر از مردم بخواهیم خیلی هم مقولهی امنیت را جدی نگیرند، تنها آنان را در برابر خطرات احتمالی این عرصه دست بسته و منفعل رها کردهایم.
گفتنی بسیار است و فرصت این نوشته بسیار کم است. بیایید امنیت دیجیتال را یکی از روزمرههای جذاب دنیای رنگارنگ امروزی بدانیم. اگر قرار است هر روز مراقب کیف جیبی خود باشیم، درِ خانه و محل کار را قفل کنیم، کودکان را از گزند حوادث دور نگه داریم و حتی در ارتباط و سخن با دیگران، مراقب احساسات و شخصیت شان باشیم، امنیت دنیای دیجیتال خود را هم جدی بگیریم. بیایید باور کنیم که دنیای پرحرارت و جذاب دیجیتال قرار است روزمرهی ما باشد و هر روز با لبخند و جدیت از آن مراقبت کنیم.
برچسب ها
امنیت دیجیتال حسین ترکاشوند شبکه های اجتماعی ماهنامه خط صلح ماهنامه شماره ۴۹