اول اپریل (۱۲ فروردین) روز جهانی بهداشت نام‌گذاری شده است. بهداشت به مجموعه برنامه‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که رعایت آن موجب سلامت روحی، روانی و جسمانی بشر  و اجرای درست آن در نهایت موجب سلامت یک جامعه می‌شود.

در کشورهای پیشرفته، بهداشت یکی از ارکان و حقوق نخستین و بنیادین افراد جامعه است که دولت‌ها خود را موظف به اجرای آن دانسته و هر روز می‌کوشند تا سطح دسترسی شهروندان خود به آن‌را آسان‌تر کنند.

برای بررسی بهداشت در ایران آن‌هم به‌صورت دقیق، بهتر است تا کارشناسان این حوزه درباره آن نظر دهند چرا که موضوعی بسیار مهم، کلیدی و تخصصی است اما روایت وضعیت آن، وظیفه‌ی روزنامه‌نگاران و گزارشگرانی است که خود نیز با آن ارتباط مستقیم دارند.

به‌دلیل گستردگی بهداشت در حوزه‌ی روانی، در این نوشتار به آن نمی‌پردازیم و تنها تلاش می‌کنیم تا وضعیت بهداشت و سلامت جسمانی را تا جای ممکن مورد بررسی قرار دهیم.

بهداشت و سلامت جسمانی در ایران متاسفانه در وضعیت خوب و استانداردی قرار ندارد، تعداد کم بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی پزشکی در سراسر کشور به نسبت جمعیت ایران که آرام آرام در حال رسیدن به عدد ۹۰ میلیون است و شمار زیاد بیمارانی که به‌دلایل مختلف از آب و هوا گرفته تا خوراک و فرهنگ باعث شده تا به‌گفته کارشناسان، وضعیت آن از مرز بحران نیز بگذرد.

از همه مهم‌تر وضعیت ناهنجار «بیمه‌های درمانی» است که به‌دلیل کمبود سرمایه در این نهادها و «اختلاس‌های گاه و بی‌گاه» به مرز ورشکستگی رسیده‌اند و برای همین میزان خدمات‌رسانی آن‌ها به شهروندان فقیر و آسیب‌پذیر از نظر مادی به کمینه ممکن رسیده است.

متاسفانه همین یک معضل بسیار بزرگ باعث شده تا اقشار آسیب‌پذیر جامعه –که باز متاسفانه، اکثریت بسیار بزرگی را تشکیل می‌دهند— به‌دلیل عدم توان مالی نتوانند به مشکلات پزشکی خود رسیدگی کنند و همین باعث می‌شود تا سلامت بخش بزرگی از جامعه با مخاطرات شدید روبه‌رو باشد.

واضح‌ترین مثال این مشکلات در ایران، «دندانپزشکی» و هزینه‌های بسیار گزاف و سرسام‌آور آن است طوری که امروز و در حالت خوشبینانه، ترمیم و رسیدگی به دو دندان، معادل با یک ماه حقوق پایه مصوبه وزارت کار و در موارد بسیاری، بیش‌تر از آن است.

به‌همین دلیل امروز، «سلامت دندان» به یکی از معضلات لاینحل ایرانیانی تبدیل شده که وضعیت مالی درستی ندارند، بیمه‌ها پوشش‌های لازم برای هزینه‌های آن را پیش‌بینی و فراهم نکرده‌اند و در نتیجه اکثریت ایرانیان، متاسفانه دندان‌های سالمی ندارند و در موارد بسیاری وضعیت بهداشت دندان از مرز بحران نیز گذشته و به مرز فاجعه رسیده است.

هرچند در برخی از «دانشکده‌های دندانپزشکی»، کلینیک‌هایی به‌منظور رسیدگی به وضعیت رقت‌انگیز بیماران بنا نهاده شده و دانشجویان این رشته در کنار استادان خود با کمال دقت به‌ مداوای بیماران بی‌بضاعت و کم بضاعت می‌پردازند و در عین حال کسب تجربه می‌کنند اما در واقعیت باز هم نمی‌توانند جوابگوی خیل بیماران باشند ضمن اینکه هزینه‌های پایین همین مراکز نیز بازهم برای بسیاری از شهروندان بسیار سنگین و غیر قابل پرداخت است.

از طرفی در فضای غیربیمه‌ای نیز متاسفانه هیچ نظارتی بر «تعرفه‌های دندانپزشکی» وجود ندارد و برخی از دندانپزشکان در مطب‌های خود، هر قیمتی که ممکن باشد را بر تخصص خود می‌گذارند و از آن جالب‌تر این است که آنان در مطب‌های خود از «دستگاه کارتخوان» هم استفاده نمی‌کنند و حق‌ علاج خود را که گاه سر به فلک می‌کشد و چند ده و چند صد میلیونی می‌شود را به‌صورت «نقد» دریافت می‌کنند تا از پرداخت مالیات نیز به‌راحتی بگریزند.

البته این مشکلات و چالش‌ها تنها در حوزه‌ی دندانپزشکی نیست و در سایر حوزه‌های پزشکی نیز به‌وضوح دیده می‌شود.

دلیل اصلی این مشکلات در نبود و کمبود مراکز تخصصی مدرن و پیشرفته و هم‌چنین کمبود نیروهای متخصص است. ضمن این‌که نبود پوشش‌های کامل بیمه برای اکثریت شهروندان یکی دیگر از دلایلی است که بهداشت جسمانی، حلقه مفقوده در اکثر خانوارهای ایرانی است و موجب رنج و دشواری‌های بسیار برای آنان می‌شود.

هم‌چنین نبود نظارت دقیق نزد نهادهای حاکمیتی و به‌ویژه دولت بر نهادهای پزشکی و در مجموع کمبود بسیار واضح در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری باعث شده تا بسیاری از مراکز خصوصی خود را از زیر بار خدمت‌رسانی به عموم بیماران خلاص کرده و به عبارت ساده‌تر شانه خالی کنند. دست‌کم نظارت دولت بر این مراکز و ملزم ساختن آنان به رسیدگی به وضعیت بیماران با تعرفه‌های دولتی حداقل به‌میزان یک روز در هفته می‌تواند از درصد بسیار بالای مشکلات برای بیماران بکاهد.

برای دریافت و اثبات وضعیت پزشکی ناهنجار ایرانیان کافیست به‌صورت رندوم، سری به مراکز و بیمارستان‌های دولتی در شهرهای بزرگ و کوچک زد و نگاهی به آن‌ها افکند.

متاسفانه تا زمانی که نهادهای نظارتی و به‌خصوص دولت به کوتاهی‌های خود ادامه دهد و علاوه‌بر نبود نظارت، در احداث مراکز درمانی جدید و سرمایه‌گذاری برای ساخت آن‌ها اقدام نکند، وضعیت بهداشت جسمانی ایرانیان در همین شرایط بحرانی باقی خواهد ماند و با توجه به ازدیاد روز افزون جمعیت، بحرانی‌تر نیز خواهد شد.

بهداشت در جهان امروز از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است و دولت‌ها در تمام کشورها تلاش‌های بسیار زیاد خود را معطوف به خدمات رسانی بیش‌تر به شهروندان می‌کنند زیرا بهداشت جسمانی باعث بالا رفتن روند بهداشت روانی جامعه نیز خواهد شد.

امیدواریم تا کارشناسان این حوزه وارد عمل شده و علاوه‌بر اقدامات عملی، دست به‌قلم شده و آمارهای دقیق‌تری از این مقوله بسیار مهم در اختیار شهروندان قرار داده و با بررسی و اراِئه آمارهای دقیق و راهکارهای موثر درباره‌ی کمبود امکانات بهداشتی، راه را برای کاهش بحران، هموار کنند.