اخرین به روز رسانی:

ژانویهٔ ۲۸, ۲۰۲۵

سربازی اجباری، دغدغه‌ی جدی و سد راه زندگی جوانان ایرانی/ کیومرث امیری

«سربازی اجباری» که از آن با عنوان «خدمت مقدس زیر پرچم» هم یاد شده، از آغاز پیدایش تاکنون به دغدغه‌ی جدی و سد راه زندگی جوانان و حتی زندگی مردان میانسالی که عمری از آن‌ها گذشته و کماکان مشمول خدمت سربازی اجباری هستند، تبدیل شده است.

وضعیت زندگی در این سال‌ها به طور کلی باعث شده بسیاری از جوان‌ها با توجه به شرایط سخت زندگی و قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص اجتماعی، از رفتن به سربازی سرباز زده و همه‌ی محرومیت‌های ناشی از نرفتن به سربازی اجباری را به جان بخرند و عده‌ی دیگری با تن دادن به این اجبار، مشکلات دیگری را حین سربازی تحمل نمایند. در واقع امروزه کم‌تر کسی پیدا می‌شود که با میل و رغبت خود و برای انجام وظیفه‌، خدمت زیر پرچم را انجام دهد.

درگیری جوانان و خانواده‌هایشان با سربازی اجباری

با گذری کوتاه بر مقوله‌ی خدمت سربازی اجباری در کشورمان، متاسفانه به این نتیجه‌ی تلخ می‌رسیم که خدمت سربازی سد بزرگی است که امروزه سر راه جوانان و‌ بسیاری مردان که سن و سالی از آن‌ها گذشته و هنوز مشمول هستند و خانواده‌هایشان قرار گرفته و علاوه بر آن‌که چوب چه کنم چه کنم به دست هزارها هزار جوان و مرد میانسال داده است، آن‌ها را با محرومیت‌ها و مشکلات زیادی نیز روبه‌رو کرده است. هر جوان پسر ایرانی که پا به سن ۱۸ سالگی می‌گذارد باید به خدمت سربازی اجباری برود. این سربازی اجباری که از ابتدای تصویب قانون آن گریبان‌گیر جوانان مذکر ایرانی بوده، امروزه با اوضاع و احوالی که زندگی جوانان و آحاد جامعه را تحت تاثیر قرار داده، به مشکلی بزرگ‌تر و چه بسا معضلی برای جوانان و خانواده‌هایشان تبدیل شده است.

جوانان، بستگی به شرایط خاص زندگی که دارند برای رفتن و یا نرفتن به سربازی اجباری مستاصل و درمانده‌اند و هر جوان و خانواده‌اش بسته به شرایط خاص زندگی‌شان با آن روبه‌رو شده و شدیداً تحت فشار قرار دارند. برای جوانی که در خانواده‌ای فقیر به دنیا آمده است و ناچار باید معاش پدر و مادر پیر و خواهرانش را تامین نماید، رفتن به سربازی و دو سال غیبت در خانواده به معنی تلاشی خانواده خواهد بود؛ در حالی‌که از طرف دیگر، نرفتن به سربازی اجباری نیز به سهم خود زندگی او‌ و خانواده‌اش را دچار مشکلات زیادی و چه بسا تلاشی خواهد کرد؛ چرا که تن ندادن به آن و ماندن در حالت مشمولیت او را از بسیاری از حقوق اجتماعی‌اش محروم کرده و مانع از حرکت و موفقیتش در زندگی خواهد شد و متاسفانه حوزه‌ی نظام وظیفه، بی‌توجه به مشکلات جوانان و خانواده‌هایشان -جز در مواردی بسیار محدود- آن‌ها را به انجام خدمت سربازی مجبور می‌کند. در چنین اوضاع و احوالی رفتن و یا نرفتن به سربازی اجباری امروزه دغدغه‌ی بزرگی شده برای جوانانی که سن آن‌ها به مشمولیت رسیده و یا سال‌ها از مشمولیتشان گذشته و از نظر حوزه‌ی نظام وظیفه غایب از سربازی محسوب شده و جرم و جرایمی شامل حالشان شده است. دغدغه‌ی مشمولیت بیش از هر چیز این سوال سخت را در برابر جوان‌ها قرار می‌دهد که آیا به سربازی اجباری بروند و یا نروند؟ چرا که رفتن به سربازی به معنی درگیر شدن با ده‌ها مشکل است اما نرفتن به سربازی نیز مشکلات بیش‌تری از رفتن برای آن‌ها ایجاد مشکلات خواهد کرد.

تاریخچهی سربازی اجباری در ایران و مشمولان آن

خدمت زیر پرچم یا سربازی اجباری در سال ۱۳۰۴ خورشیدی و برای نخستین بار به درخواست رضاشاه و با ارائه‌ی طرحی به مجلس شورای ملی وقت تصویب و قانونی شد. بر اساس این طرح، خدمت سربازی برای پسرانی که پا به سن ۱۸ سالگی بگذارند اجباری و مدت آن ۲۴ ماه تعیین گردید. قانون سربازی اجباری نزدیک به نیم قرن از سوی سلسله‌ی پهلوی به عنوان یک قانون با چهارچوب و قوانین مشخص و در جهت حفظ منافع ملی و البته بر خلاف میل و اراده‌ی جوانان و خانواده‌ها اجرا شد و اکنون حدود نیم قرن است که توسط جمهوری اسلامی بدون گذشت و چشم‌پوشی و البته گاه با فروش آن به مشمولین اجرا می‌شود.

سربازی اجباری که در گذشته فقط جوان‌ها را شامل می‌شد، امروزه پیر و جوان نمی‌شناسد و هستند مردانی که هم خودشان مشمول این قانون هستند و هم پسرانشان و در مواردی حتی پدر و پسر و نوه‌ی پسری، هر سه نسل مشمول سربازی اجباری می‌شوند. علت آن هم این است که در جمهوری اسلامی عفو و بخشودگی‌های مشمولین -که در گذشته معمول و جزو لاینفک قانون سربازی اجباری به شمار می‌رفته-، جز در موارد بسیار محدود، محلی از اعراب نداشته و نادیده گرفته شده است. عدم گذشت و بخشودگی مشمولین علی‌رغم گذشت سال‌ها از سن واجدین، این مشکل را در جامعه به وجود آورده که هم‌اکنون ۳۰ دوره‌ی مشمول سربازی اجباری در کشور وجود دارد و با توجه به چنین اوضاع و احوالی است که سایه‌ی سنگین مشمولیت سالیان دراز بر زندگی مردان ایرانی می‌ماند و سد بزرگی پیش رویشان ایجاد می‌کند. فرد مشمول غیر از آن‌که بتواند سند ازدواج خود را ثبت کند، حق ثبت هیچ‌گونه سند دیگری را به دلیل مشمول بودن و نرفتن به سربازی ندارد و به این ترتیب از بدیهی‌ترین حقوق فردی و اجتماعی خود که حتی شامل اخذ گواهینامه‌ی رانندگی هم می‌شود، محروم می‌ماند.

این برخورد نابخردانه و غیرمنصفانه‌ی حوزه‌ی نظام وظیفه با جوانان کشور، کار را به جایی رسانده که هم‌اکنون جامعه‌ی ایران با داشتن ۳۰ دوره‌ی مشمول در کشور بالاترین حجم مشمولیت در طول تاریخ مشمولیت را داشته و بسیاری از جوانان و خانواده‌های آن‌ها را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرده است. در حال حاضر متولدین ۱۳۵۴ تا متولدین ۱۳۸۲ در کشور مشمول بوده و باید به خدمت سربازی اجباری بروند. با چنین اوصاف و در چنین شرایطی که حاکمیت به وجود آورده، مردی که نزدیک به نیم قرن از عمرش گذشته و موهایش سپید شده هم هنوز زیر تیغ مشمولیت و مشکلات ناشی از آن رنج می‌برد و راه‌ها برای ادامه‌ی یک زندگی ساده و معمولی بر رویش بسته است.

در نظام گذشته قانون و عرف سربازی اجباری بر این منوال بود که حوزه‌ی نظام وظیفه هر ساله مشمولین آن سال را به خدمت سربازی فراخوانده و تعدادی را به خدمت برده و بقیه را با عنوان مازاد در همان سال از خدمت برای همیشه معاف و کارت معافیت از خدمت زیر پرچم را به آن‌ها اعطا می‌کرد. علاوه بر این، هیچ مشمولی بیش‌تر از سه یا نهایت چهار سال در حالت مشمولیت باقی نمی‌ماند چرا که هر چند سال یک‌بار با اعلام عفو عمومی برای مشمولین تمامی افرادی که چند سال از مشمولیتشان گذشته و غیبت کرده بودند، از سربازی معاف می‌شدند و به این صورت نبود که افراد سالیان دور و دراز مشمول محسوب شوند.

گفتگو با چند سرباز وظیفه

«محمد» که سال گذشته خدمت سربازی اجباری را به پایان برده است به خط صلح می‌گوید: «عامل عمده‌ای که باعث شد تا به خدمت سربازی بروم، ادامه تحصیلم بود. زیرا با سن مشمولیت ادامه تحصیلم امکان نداشت.»

محمد، مجرد و دارای لیسانس مکانیک بوده و در مناطق غیر جنگی ۲۴ ماه تمام خدمت کرده و حقوق ماهیانه‌ی او حدود ۷۰۰ هزار تومان بوده است. او در خصوص روزهای مرخصی در طول خدمتش می‌گوید: «مرخصی سربازها پیش از هر چیز بستگی به اراده‌ی فرمانده‌هایشان دارد ولی معمولاً کسانی که متاهل باشند و یا دارای فرزند، از حق مرخصی بیش‌تری نسبت به مجردها برخوردار خواهند بود.»

این جوان درباره‌ی مشکلاتی که ممکن است برای جوانان حین خدمت سربازی اتفاق بیفتد نیز اظهار داشت: «کسانی که در پاسگاه‌ها یا جاهای دورافتاده‌تر خدمت می‌کنند، ممکن است دچار مشکلاتی چون افتادن در دام اعتیاد شوند و یا با افکاری چون خودکشی و فرار از خدمت روبه‌رو شوند.»

سرباز وظیفه‌ی دیگری به نام «پارسا» که حدود ۹ ماه از خدمت سربازی‌اش گذشته به خط صلح می‌گوید: «من چون در منطقه‌ی جنگی خدمت می‌کنم‌ طبق مقررات نظام وظیفه ۱۸ ماه باید خدمت کنم.» پارسا مجرد است و در منطقه‌ی به اصطلاح جنگی خدمت می‌کند و در سال جاری ماهیانه حدود سه میلیون و ۲۰۰ هزار تومان حقوق دریافت می‌کند و در واقع با افزایش حقوق مواجه بوده است.

پارسا می‌افزاید: «سربازهایی که محل خدمتشان مناطق صفر مرزی است و متاهل هستند، ماهیانه نزدیک ۵ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند و مدت خدمتشان هم ۱۷ ماه است یعنی که از مرخصی بیش‌تری هم نسبت به بقیه برخوردارند.»

لزوم بر بازنگری و حذف قانون سربازی اجباری

بسیاری از مردم معتقدند که قانون خدمت نظام وظیفه‌ از بدو به وجود آمدن مخالف خواست مردم و به ویژه قشر جوان بوده و هست و این طرح بدون هیچ‌گونه کار کارشناسی و یا نظرخواهی از مردم، ۹۸ سال پیش، از سوی رضاشاه به مجلس شورای ملی وقت ارائه و شکل قانونی به خود گرفته است. این در حالیست ‌که از همان آغاز کار، جوانان در مخالفت با آن از رفتن به سربازی ناراضی بوده و سرباز زده‌اند تا جایی که دولت‌ها بارها و بارها مجبور به «رویت بگیر» (یعنی توسل به زور و مجبور کردن جوان‌ها برای اعزام به سربازی اجباری) شده‌اند.

در طول یک قرن گذشته در ایران، علاوه بر نارضایتی جوانان، بسیاری از خانواده‌ها نیز مخالف امر سربازی رفتن فرزندانشان بوده‌اند. این نارضایتی و خودداری جوانان از رفتن به سربازی، به ویژه در دوران جمهوری اسلامی به امری رایج و همه‌گیر تبدیل شده است. این نارضایتی در زمان جنگ ۸ ساله‌ی ایران و عراق خود را بهتر از هر زمان دیگری نشان داد؛ به طوری که نهادهای ذیربط چون سپاه و بسیج و نیروی انتظامی مجبور بودند جوانان را در کوچه و خیابان‌ها دستگیر و با زور به سربازی بفرستند. لذا بازنگری این قانون و حذف سربازی اجباری از سرنوشت جوانان کشور -هم‌چون ده‌ها و صدها قانون نادرست دیگر که تاکنون حذف شده‌اند-، امری ضروری است.

دو سال سربازی رفتن به اجبار، آن هم در شرایط حساس زندگی امروز جوانان و در حالی‌ که وجود جوان در بین بسیاری از خانواده‌ها مانند نیاز انسان به اکسیژن بوده و نبودش باعث تلاشی خانواده و فقر و تهیدستی بیش‌تر خواهد شد، ایجاب می‌کند قانون سربازی اجباری از قوانین کشور برای همیشه حذف شود.

در یک کلام، امروزه سربازی رفتن هیچ امتیازی برای جوانان ندارد.

توسط: کیومرث امیری
ژوئن 22, 2023

برچسب ها

از سربازی بگو بیکاری خدمت وظیفه خط صلح خط صلح 146 سربازی سربازی اجباری فقر کیومرث امیری ماهنامه خط صلح مشمولین نظام وظیفه نظام وظیفه