اگرچه سال‌هاست که داستان‌های زیادی در مورد ظهور «ربات»‌ها و جایگزینی آن‌ها با «انسان»‌ها را شنیده‌ایم اما حالا با معرفی «چت جی‌پی‌تی» (ChatGPT OpenAI) از نوامبر سال گذشته، بحث «هوش مصنوعی» بیش از هر زمان دیگری داغ شده است.

در این شرایط از میان همه‌ی نگرانی‌های اقتصادی بزرگ، یکی از نگران‌کننده‌ترین موضوعات پتانسیل هوش مصنوعی و سایر اشکال فناوری برای جایگزینی نیروی کار انسانی است. برخی برآوردها حاکی از آن است که ۴۷درصد از شغل‌های فعلی می‌توانند با انواع فناوری و هوش مصنوعی جایگزین شوند. حتی محافظه‌کارانه‌ترین برآوردها نیز نشان می‌دهند که تقریباً یک شغل از هر ۱۰ شغل در معرض خطر بالای اتوماسیون است؛ حتی با در نظر گرفتن این برآورد محافظه‌کارانه‌ نیز باید انتظار یک تغییر لرزه‌ای را در اقتصاد داشته باشیم.

در حالی که شواهد بسیاری مبنی بر ظهور ربات‌هایی وجود دارد که جایگزین شغل‌های انسانی شده‌اند، اما تنها کافی است نگاهی به ظهور فروشگاه‌های اینترنتی هم‌چون «آمازون» و تاثیرشان بر سقوط خرده‌فروشی‌های سنتی داشته باشیم تا پتانسیل فناوری و هوش مصنوعی را بر از بین رفتن بسیاری از شغل‌ها ببینیم.

البته باید گفت این سکه دو رو دارد: ربات‌ها و هوش مصنوعی برخی از شغل‌ها را از انسان‌ها می‌گیرند اما شغل‌های جدیدی نیز ایجاد خواهند کرد. از سال ۲۰۰۰ میلادی، ربات‌ها و سیستم‌های اتوماسیون به آرامی بسیاری از نیروهای کار را از شغل‌های تولیدی کنار گذاشته‌اند اما از طرف دیگر، پیش‌بینی می‌شود که هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۵ میلادی ۹۷میلیون شغل جدید ایجاد کند.

تردید و بلاتکلیفی در ارتباط با پیشرفت‌های سریع در فناوری بر اضطراب همگانی فراگیر درباره‌ی بیکاری ناشی از پیشرفت هوش مصنوعی می‌افزاید. برای مثال در حال حاضر تنها ۴.۱میلیون آمریکایی به اشکال مختلف در شغل رانندگی مشغول به کار هستند. حال تصور کنید با پیشرفت فناوری و رواج وسایل نقلیه‌ی خودران، همه‌ی این افراد در خطر بیکاری قرار می‌گیرند. آن‌چه که اهمیت دارد سرعت این تغییرات و تطبیق نیروهای کار با فناوری‌های جدید هوش مصنوعی است. اگر این فناوری‌ها در طول زمان و به تدریج تکامل یابند، نیروهای کار و جوامع این شانس را خواهند داشت که با اقتصاد جدید سازگار شوند؛ اما اگر این تغییرات به سرعت اتفاق بیفتد، تعداد زیادی از نیروهای کار بدون یادگیری مهارت‌های لازم به منظور واجد شرایط بودن برای سایر مشاغلی که همین فناوری‌ها ایجاد کرده‌اند، بیکار خواهند شد.

آیا هوش مصنوعی جایگزین شغل‌ها خواهد شد؟

باید بپذیریم که همین حالا نیز هوش مصنوعی جایگزین برخی از شغل‌ها شده و این مسیر را ادامه خواهد داد. با پیشرفت هوش مصنوعی، کارگران در صنایع مختلف -از بخش بهداشت و درمان تا بخش‌های کشاورزی و صنعتی- همگی باید انتظار تعدیل باشند و چالش‌های مختلفی را در مسیر پیدا کردن شغل جدید داشته باشند. اما از طرفی انتظار می‌رود تقاضا برای نیروی کار مرتبط با فناوری‌های جدید -به‌ویژه در رباتیک و مهندسی نرم‌افزار-، به لطف هوش مصنوعی افزایش یابد.

هرچند بسیاری از کارشناسان دو روی سکه هوش مصنوعی را یکسان نمی‌بینند. برای مثال، شان چو، مدیر عامل سابق استارت‌آپ هوش مصنوعی کَتالیتیک (Catalytic AI)، ربات‌ها را احمق می‌داند و پیش‌تر درمورد شکست ربات هوش مصنوعی یوتیوب نیز صحبت‌هایی داشته است. البته که چو در ارزیابی صریح خود در مورد ربات‌ها و هوش مصنوعی تنها نیست و بسیاری دیگر نیز در این مورد با او هم‌عقیده‌اند.

با این حال اشتباه نکنید؛ این بدان معنا نیست که ربات‌ها پیشرفت نمی‌کنند؛ تنها می‌توان این‌طور گفت که پیشرفت آن‌ها بسیار کندتر از آن چیزی است که برخی از اخبار و رسانه‌ها به‌طور اغراق‌آمیزی به جوامع القا می‌کنند. این خبر خوبی برای بسیاری از کسانی است که فکر می‌کنند ربات‌ها و سایر فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به زودی شغل‌های آن‌ها را می‌دزدند.

هوش مصنوعی جایگزین چند شغل خواهد شد؟

اتفاق نظر بین بسیاری از کارشناسان این است که تعدادی از شغل‌ها در پنج تا ۱۰ سال آینده کاملاً خودکار خواهند شد.

با توجه به گزارش ۲۰۲۰ «آینده‌ی شغل‌ها» از مجمع جهانی اقتصاد، انتظار می‌رود هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۵ میلادی جایگزین ۸۵میلیون شغل در سراسر جهان شود. اگرچه این آمار ترسناک به نظر می‌رسد، اما در ادامه‌ی این گزارش آمده است که هوش مصنوعی ۹۷میلیون شغل جدید نیز در همین بازه‌ی زمانی ایجاد خواهد کرد.

کای فو لی، کارشناس هوش مصنوعی و مدیر عامل ساینوویشن ونچرز (Sinovation Ventures)، در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ میلادی توضیح داد که ۵۰درصد از تمام شغل‌ها ظرف ۱۵سال توسط هوش مصنوعی خودکار می‌شوند.

در این مقاله آمده است که «حسابداران، کارگران کارخانه، کامیونداران، حقوقدانان و رادیولوژیست‌ها تنها چند مورد از نیروهای کاری هستند که با اختلالی مشابه آن‌چه کشاورزان در طول انقلاب صنعتی با آن مواجه شدند، مواجه خواهند شد.»

با در نظر گرفتن این تحولات و پیش‌بینی‌ها و بر اساس مطالعات متعدد توسط موسسه‌ی جهانی مک‌کینزی، دانشگاه آکسفورد، اداره‌ی آمار کار ایالات متحده و بسیاری از موسسات دیگر، تغییرات عظیم و اجتناب‌ناپذیری در راه است. تحقیقات نشان می‌دهد که هم کارگران آموزش‌دیده و هم کارگران یقه‌آبی تحت‌تاثیر ادامه‌ی اجرای هوش مصنوعی خواهند بود.

چه شغل‌هایی بیش‌تر در خطر حذف ناشی از هوش مصنوعی قرار دارند؟

تحولات در ابزارهای مولد هوش مصنوعی مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) و بارد (Bard) سوالاتی را در مورد این‌که آیا هوش مصنوعی جایگزین شغل‌هایی می‌شود که شامل نوشتن می‌شود یا خیر، ایجاد کرده است. در پاسخ به این سوال باید گفت بعید است هوش مصنوعی هرگز با خلاقیت واقعی انسان مطابقت داشته باشد، اما در حال حاضر به عنوان یک کاتالیزور برای نوشتن ایده‌ها و کمک به ایجاد محتوای تکراری استفاده می‌شود.

برای مثال، کارهایی مانند نوشتن ایمیل‌های فرمولی، ایجاد پست‌های رسانه‌های اجتماعی و پاسخ به درخواست‌های خدمات مشتری را می‌توان از قبل بر روی ابزارهای نوشتن هوش مصنوعی یا ربات‌های گفت‌وگو بارگذاری کرد. در برخی موارد، هوش مصنوعی برای ایجاد اولین پیش‌نویس استفاده می‌شود که باید سپس توسط یک انسان ویرایش شود.

وقتی صحبت از هنر و طراحی هوش مصنوعی به میان می‌آید، این فناوری قبلاً آثاری به ارزش صدها هزار دلار تولید کرده است. و مولدهای هنر هوش مصنوعی مانند میدجورنی (Midjourney) و دال-ای (Dall-E) در حال افزایش هستند. پس این چه معنایی برای هنرمندان و طراحان دارد؟

برخی هنر تولید شده توسط هوش مصنوعی را یک ابزار می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را یک تهدید تلقی می‌کنند. بسیاری بر این باورند که هوش مصنوعی هرگز به سطح شهرت برخی از هنرمندان انسانی نخواهد رسید، اما از طرفی طراحی گرافیک و زمینه‌های هنری تجاری ممکن است تحت تاثیر این مولدهای هوش مصنوعی قرار گیرند؛ چرا که با پیشرفت تدریجی این ابزارها قادر به پیروی از دستورالعمل‌های طراحی خاص خواهند بود.

اما چه شغل‌هایی بیش‌تر در خطر حذف یا تغییرات عمده ناشی از پیشرفت هوش مصنوعی قرار دارند؟

• شغل‌های فنی (کدنویس‌ها، برنامه‌نویس‌های کامپیوتر، مهندسان نرم‌افزار، تحلیلگران داده)

کدنویسی و برنامه‌نویسی کامپیوتری مهارت‌هایی با تقاضای بالا در عصر فعلی تکنولوژی هستند، اما این امکان وجود دارد که چت جی‌پی‌تی و ابزارهای هوش مصنوعی مشابه جای برخی از نیروهای کار در این زمینه‌ها را در آینده‌ی نزدیک بگیرند.

به عقیده‌ی کارشناسان، با توجه به دقت بالای ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت جی‌پی‌تی در کار با اعداد، افراد مشغول به شغل‌های فنی مانند توسعه نرم‌افزار، توسعه‌ وب، برنامه‌نویسی کامپیوتر، کدنویسی و تحلیلی داده با بیش‌ترین خطر حذف ناشی از هوش مصنوعی مواجه‌اند.

در واقع می‌توان گفت با توجه به این‌که فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند چت جی‌پی‌تی می‌توانند کد را سریع‌تر از انسان تولید کنند، استفاده از هوش مصنوعی در این زمینه می‌تواند باعث سرعت‌بخشی و بهینه شدن کارها شود.

در حال حاضر شرکت‌های فناوری بسیاری از جمله شرکت اوپن اِی‌آی (OpenAI) سازنده‌ی چت جی‌پی‌تی در حال بررسی جایگزینی مهندسان نرم‌افزار با هوش مصنوعی هستند.

با این حال تصور برخی از کارشناسان این است که هوش مصنوعی به جای جایگزینی به کدنویس‌ها برای کار با دقت بیش‌تر و بهینه‌تر کمک می‌کند.

• شغل‌های رسانه‌ای (تبلیغات، تولید محتوا، نویسندگی فنی، روزنامه‌نگاری)

مشاغل رسانه‌ای در سراسر جهان، از جمله مشاغل تبلیغاتی، نویسندگی فنی، روزنامه‌نگاری و هر نقشی که شامل تولید محتوا است، ممکن است تحت تاثیر چت جی‌پی‌تی و اشکال مشابه هوش مصنوعی قرار گیرد؛ چرا که هوش مصنوعی قادر است داده‌های مبتنی بر متن را به خوبی بخواند، بنویسد و درک کند.

تجزیه و تحلیل و تفسیر حجم وسیعی از داده‌ها و اطلاعات مبتنی بر زبان مهارتی است که انتظار می‌رود فناوری‌های هوش مصنوعی مولد آن را افزایش دهند. به باور برخی کارشناسان، چت جی‌پی‌تی ممکن است بتواند وظایفی مانند گزارش‌نویسی و نوشتن را «کارآمدتر از انسان» انجام دهد.

صنعت رسانه در حال حاضر شروع به آزمایش محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی کرده است. برای مثال سایت خبری-فناوری سی‌نت (CNET) از یک ابزار هوش مصنوعی مشابه چت جی‌پی‌تی برای نوشتن ده‌ها مقاله و بازفید (BuzzFeed) از فناوری سازنده‌ی چت جی‌پی‌تی برای تولید اشکال جدید محتوا مانند آزمون‌ها و راهنمای سفر استفاده کرده است.

اما باید گفت در شغل‌هایی که با محتوا سروکار دارند، اگرچه هوش مصنوعی کمک زیادی می‌کند، اما در نهایت همیشه به مهارت و قضاوت نیروهای متخصص تولید محتوا برای ویرایش و انتشار مطالب تولیدی هوش مصنوعی نیاز است.

• شغل‌های حقوقی (کارشناس حقوقی، دستیار حقوقی)

بر اساس گزارش اخیر شرکت آمریکایی گلدمن ساکس، هوش مصنوعی مولد ممکن است به احتمال زیاد بر نیروهای کار حقوقی در ایالات متحده تاثیر بگذارد.

ماناو راج، نویسنده‌ی مطالعه گلدمن، می‌گوید تعداد شغل‌ها در حوزه‌ی خدمات حقوقی نسبتاً کم است و پیش از ظهور ابزارهای جدید هوش مصنوعی نیز این شغل‌ها به شدت در معرض اتوماسیون هوش مصنوعی قرار داشته‌اند.

مانند شغل‌های رسانه‌ای، نیروهای کار در صنعت حقوقی -از جمله حقوقدانان و دستیاران حقوقی- نیز باید مقادیر زیادی از اطلاعات را با آن‌چه آموخته‌اند ترکیب کرده و پس از تجزیه و تحلیل، آن را طریق یک خلاصه یا نظر حقوقی به شکل قابل فهم ارائه دهند.

از نظر کارشناسان شغل‌های زبان‌محور این چنینی بسیار در معرض خطر اتوماسیون و حذف هستند؛ چراکه اطلاعات و داده‌های مورد نیاز آن‌ها ساختاریافته و بسیار زبان‌محور بوده و بنابراین کاملاً با هوش مصنوعی مولد سازگار هستند.

اما مجدداً باید گوشزد کرد که هوش مصنوعی به طور کامل قادر به اتوماسیون این شغل‌ها نخواهد بود و تنها به بهینه شدن کارها کمک خواهد کرد؛ زیرا برای درک این‎که مشتری یا کارفرما چه می‌خواهد، نیاز به درجه‌ای از قضاوت انسانی است که هوش مصنوعی به تنهایی قادر به انجام چنین تجزیه و تحلیلی نیست.

• تحلیلگری تحقیقات بازار

هوش مصنوعی در تجزیه و تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی نتایج بسیار خوب عمل می‌کند؛ به همین دلیل است که تحلیلگران تحقیقات بازار، ممکن است در معرض خطر تغییرات زیادی مبتنی بر هوش مصنوعی باشند.

تحلیلگران تحقیقات بازار مسئول جمع‌آوری داده‌ها، شناسایی گرایش‌ها در آن داده‌ها و سپس استفاده از آن‌چه یافته‌اند برای طراحی یک کمپین بازاریابی موثر یا تصمیم‌گیری در مورد مکان و زمان درست تبلیغات هستند. این‌ها دقیقاً همان چیزهایی هستند که ما اکنون می‌بینیم هوش مصنوعی می‌تواند به خوبی از عهده‌شان برآید.

• تدریس و معلمی

با ظهور چت جی‌پی‌تی معلمان بسیاری نگران استفاده‌ی دانش‌آموزان از این ابزار هوش مصنوعی برای تقلب در تکالیف خود هستند، اما به نظر می‌رسد در همین حین باید به امنیت شغلی خود نیز فکر کنند.

به عقیده‌ی کارشناسان در حال حاضر چت جی‌پی‌تی به راحتی می‌تواند در کلاس‌ها تدریس کند. اگرچه این ابزار از نظر دانشی دارای برخی اشکالات و عدم دقت است، اما به راحتی می‌توان آن را با آموزش بیش‌تر بهبود بخشید.

اگرچه روی دیگر سکه‌ی هوش مصنوعی برای معلمان نیز خوشایند بوده است؛ به‌طوری که بسیاری از آن‌ها از زمان ظهور ابزار چت جی‌پی‌تی  برای بهبود برنامه‌ریزی درسی و روش‌های تدریس خود از آن بهره می‌برند.

بسیاری از کارشناسان نیز بر این باورند که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در هوش مصنوعی، در مقوله‌ی تدریس همیشه نیاز به معلمان و ارتباط انسانی که با آموزش حضوری حاصل می‌شود، وجود خواهد داشت.

• شغل‌های مالی (تحلیلگران مالی، مشاوران مالی شخصی)

مانند تحلیلگران تحقیقات بازار، تحلیلگران مالی، مشاوران مالی شخصی و سایر مشاغل در امور مالی شخصی که نیازمند کار با مقادیر قابل‌توجهی از داده‌های عددی هستند، می‌توانند تحت‌تاثیر هوش مصنوعی قرار بگیرند.

هوش مصنوعی می‌تواند روندهای بازار را شناسایی کند، مشخص کند کدام سرمایه‌گذاری‌ها در یک پورتفولیو وضعیت بهتر یا بدتری دارند، همه‌ی آن‌ها را به اشتراک بگذارد و سپس از اشکال مختلف دیگر داده‌ها، مثلاً داده‌های یک شرکت مالی برای پیش‌بینی ترکیب سرمایه‌گذاری بهتر استفاده کند.

• معامله‌گری (ترید)

کارشناسان می‌گویند چت جی‌پی‌تی می‌تواند شغل‌ها را در طیف وسیعی -از صنایع وال استریت، از تجارت گرفته تا بانکداری سرمایه‌گذاری-، بهبود بخشد. این اتفاق، وظایف مشخصی را که امروزه کارکنان متخصص درگیر آن هستند، خودکار می‌کند تا این نیروهای متخصص بتوانند روی کارهای با ارزش‌تری تمرکز کنند.

هرچند بعضی کارشناسان بر این باورند برخی از شغل‌های وال استریت ممکن است در خطر حذف جدی باشد. برای مثال در حال حاضر در یک بانک سرمایه‌گذاری، افراد متخصص و تحصیل‌کرده استخدام می‌شوند و دو یا سه سال را صرف تبحر در کاری می‌کنند که هم‌اکنون هوش مصنوعی به خوبی از عهده‌ی آن برمی‌آید.

• طراحی گرافیک

در ماه دسامبر هاروارد بیزینس ریویو، مقاله‌ای منتشر کرد که در آن سه استاد دانشگاه به دال-ای (یک ابزار هوش مصنوعی که می‌تواند در چند ثانیه تصویر یا تصاویری تولید کند)، به عنوان یک اختلال بالقوه در صنعت طراحی گرافیک اشاره کردند. به گفته‌ی این کارشناسان افزایش مهارت میلیون‌ها نفر در ایجاد و دستکاری تصاویر، تاثیر عمیقی بر اقتصاد خواهد داشت. این پیشرفت‌های اخیر در هوش مصنوعی مطمئناً دوره‌ای از سختی و درد اقتصادی را برای برخی از افراد که شغلشان در معرض خطر حذف است، آغاز خواهد کرد. این افراد مستقیما تحت تاثیر این ابزارها قرار گرفته و شاید سازگاری برای آن‌ها دشوار باشد.

اما از طرفی ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت جی‌پی‌تی ممکن است در واقع به کارگران صنایع «خلاق» مانند هنر و طراحی گرافیک کمک کند تا کار با کیفیت بالاتری تولید کنند.

نگرانی برخی در این مورد بیش‌تر چگونگی تاثیر این فناوری بر دستمزدها در صنعت گرافیک است؛ چرا که این ابزارها بیش‌تر از اتوماسیون به دموکراتیزه کردن و رقابت بیش‌تر در این حوزه می‌انجامد که به ‌طور بالقوه منجر به کاهش دستمزد افراد در برخی از این حرفه‌ها می‌شود.

• حسابداری

حسابداری به‌ طور کلی به‌ عنوان یک حرفه‌ی پایدار در نظر گرفته می‌شود، اما حتی کارکنان این صنعت نیز ممکن است در معرض خطر باشند.

با پیشرفت هوش مصنوعی تصور می‌شود برخی از جنبه‌های حسابداری در آینده با اتوماسیون مواجه شوند. بسیاری از کارهای معمول در حسابداری مانند ورود داده‌ها، حسابداری و تجزیه و تحلیل مالی را می‌توان خودکار کرد.

با این حال هم‌چنان به حسابداران انسانی برای تفسیر داده‌های مالی، ارائه‌ی مشاوره‌ی استراتژیک به مشاغل و اطمینان از رعایت مقررات نیاز خواهد بود.

• نمایندگی‌های خدمات مشتری

احتمالاً پیش‌تر نیز تماس یا چت با خدمات مشتریان یک شرکت و پاسخ یک ربات را تجربه کرده‌اید. چت جی‌پی‌تی و فناوری‌های مرتبط می‌توانند این روند را ادامه دهند.

یک مطالعه در سال ۲۰۲۲ از شرکت تحقیقاتی فناوری گارتنر، پیش‌بینی کرد که ربات‌های گفت‌وگو تا سال ۲۰۲۷ کانال اصلی خدمات مشتری برای حدود ۲۵درصد شرکت‌ها خواهند بود.

***

در پایان باید گفت هوش مصنوعی ابزار قدرتمندی است که پتانسیل جایگزینی بسیاری از شغل‌ها را در آینده‌ی نزدیک دارد. در حالی که پیش‌بینی تعداد دقیق شغل‌هایی که با هوش مصنوعی جایگزین خواهند شد، غیرممکن به نظر می‌رسد، اما آمارها نشان می‌دهد هوش مصنوعی احتمالاً تاثیر قابل توجهی بر بازار کار خواهد داشت.

هم‌چنین توجه به این نکته حائز اهمیت است که هوش مصنوعی لزوماً جایگزین همه‌ی شغل‌ها نخواهد شد، اما احتمالاً تاثیر زیادی بر روش انجام بسیاری از آن‌ها خواهد داشت. به این ترتیب، مهم است که نسبت به این تغییر بالقوه آگاه باشیم و دانش کسب کنیم.