اخرین به روز رسانی:

نوامبر ۲۴, ۲۰۲۴

پارک‌های ملی آلوده/ مهروش خواجوندی

بر اساس اعلان‌های کارشناسان محیط زیست کشور در شاخص آلودگی هوای پایتخت و شهرهایی که پایش آلودگی هوا در آن‌ها در حال انجام است، با اعدادی بالاتر از صدوپنجاه در بازه‌ی ناسالم مواجهیم. این روزهای هوای ناسالم سال‌به‌سال برای کشور بدتر و بیش‌تر شده و تقریباً بیش از صدوسی روز از سال را دربرگرفته است و نه‌تنها مدیریت مناسبی بر اساس قانون هوای پاک اعمال نشده، بلکه آلاینده‌های جدیدی از قبیل دی‌اکسید گوگرد و اُزُن هم به آلاینده‌های متعارف اضافه شده است.

اخیراً گزارشی در آمریکا با عنوان «پارک‌های ملی آلوده و اعلام شکست در حفاظت از آن‌ها» درخصوص مدیریت آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی منتشر شده که از چهار وجه برای نگارنده بسیار جالب است: اول این‌که این گزارش توسط انجمن غیرحزبی حفاظت از پارک‌های ملی، ان‌پی‌سی‌اِی (NPCA) منتشر شده است. این نهاد مدنی محیط زیست یا سمن محیط زیستی همواره صدای پیش‌رو در حفاظت از پارک‌های ملی است که ۱.۳میلیون عضو و حامی برای محافظت از نمادین‌ترین و الهام‌بخش‌ترین مناطق تحت حفاظت آمریکا برای نسل‌های آینده دارد. متاسفانه ما به ندرت چنین گزارش‌هایی از سوی سمن‌های محیط زیستی کشورمان را شاهدیم. دوم این‌که در عنوان این گزارش ملی و تخصصی اذعان به شکست کرده‌اند. سوم این‌که با توجه به شرایط بحرانی آلودگی هوا در کشور ضروری است سمن‌ها، فعالان و متخصصان حوزه‌های محیط زیست طبیعی و انسانی در مناطق تحت مدیریت زیست‌محیطی‌مان به این موضوع ورود کنند و چهارم این‌که این گزارش در دوران دولت دست‌راستی جمهوری‌خواهان طی ریاست جمهوری ترامپ تولید محتوا شده و به صراحت در آن آمده است که ترامپ بیش‌ترین آسیب را به اجرایی‌شدن قانون هوای پاک در آمریکا می‌زند و هم‌چنین فعالان و سمن‌های محیط زیستی ابایی از ورود به مسائل سیاسی کشور ندارند و مشخص است که در مسیر درست خود که باید بر فراز سپهر سیاسی کشورها ایستاده باشد، انجام وظیفه می‌کنند و گرفتار مسائل مبتلابه انجام کار درست و آزادی بیان هم نخواهند شد؛ بنابراین خلاصه‌ی کوتاهی از این گزارش را ترجمه و در نهایت لینک‌های مرتبط با این موضوع را هم در انتهای این مختصرنویسی جهت مطالعات بیش‌تر در این خصوص در اختیار مخاطب قرار می‌دهم.

خلاصه‌ی اجرایی

پارک‌های ملی مانند همه‌ی موجودات زنده برای رشد به هوای پاک و اقلیم سالم نیاز دارند. اثرات آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی منحصر به جوامع بشری نیست، بلکه پارک‌های ملی ما را نیز دربرگرفته است. برای درک چگونگی تاثیر آلودگی‌ها بر بیش از چهارصد پارک ملی آمریکا و بیش از سیصدمیلیون بازدیدکننده در هر سال گزارشی از ارزیابی آلودگی هوا با ارزش‌یابی چهاردسته‌ایِ «هوای ناسالم»، «آسیب به طبیعت»، «آسمان مه‌آلود» و «تغییرات اقلیمی» آماده شده است.

یافته‌ی کلیدی گزارش این است که نودوشش‌درصد از چهارصدوهفده پارک ملی مورد ارزیابی حداقل در یکی از این چهار دسته با مشکلات قابل‌توجه آلودگی هوا مواجهند. ما دریافتیم که هشتادوپنج‌درصد پارک‌های ملی دارای هوای ناسالمند و نزدیک به نوددرصد پارک‌ها از مه‌آلودگی (مه‌آلودگی یا haze pollution به معنای دود ناشی از آتش‌سوزی زمین یا جنگل است که باعث اثرات مخربی می‌شود که سلامت انسان را به خطر می‌اندازد، به منابع زنده و اکوسیستم‌ها و اموال مادی آسیب می‌رساند و استفاده‌های معمول از محیط زیست را مختل می‌کند) رنج می‌برند. در هشتادوهشت‌درصد پارک‌ها آلودگی هوا در خاک و آب رسوب می‌کند و به گونه‌های حساس و زیستگاه‌ها آسیب می‌رساند. ما هم‌چنین دریافتیم که تغییرات اقلیمی یک نگرانی قابل‌توجه برای هشتاددرصد از پارک‌های ملی ماست؛ اگرچه همه‌ی پارک‌ها در سطوحی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند.

علاوه بر تجزیه و تحلیل علمی در این گزارش ما داستان‌های تجربه‌محور یک فعال اجتماعی، جوان محافظه‌کار، سازمان‌دهنده و تورلیدر مناظر تاریخی و تفریحی در مواجهه با اثرات آلودگی هوا و اقلیمی را نیز ارائه می‌کنیم. این پنج داستان یک موضوع مشترک را نشان می‌دهد: مشکلات آلودگی سلامت مردم محلی و پارک‌های ما را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و سوخت‌های فسیلی و آلودگی هوای ناشی از فعالیت صنایع منشا اکثر این مشکلات است. خوشبختانه راه‌حل‌های روشن و قابل‌اجرایی وجود دارد: کاهش آلودگی و انتقال به انرژی پاک. برای رسیدن به آن به سیاست‌هایی نیاز داریم که همه‌ی سطوح دولت از آن حمایت می‌کنند تا حفاظت از هوا، پارک‌ها و اقلیم را در مسیر درستی قرار دهیم.

بخش‌هایی از ترجمه‌ی متن

تقریباً هر پارک ملی تحت‌تاثیر آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی قرار دارد. تغییرات اقلیمی باعث تشدید سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها و مه‌آلودگی می‌شود که منظره‌های دیدنی را پنهان می‌کند. هوای ناسالم باعث حملات آسم در جمعیت‌های حساس و بزرگسالان سالمی می‌شود که در فضای باز ورزش می‌کنند و منجر به ویرانی آب‌راهه‌های حساس و زیستگاه حیات‌وحش می‌شود. در حالی که قانون هوای پاک طی پنج دهه‌ی گذشته به طور پیوسته آلودگی را کاهش داده است، تنها طی دو سال سیاست‌های دولت ترامپ به معکوس‌کردن این روند کمک کرده است. امروز آلودگی هوا در حال افزایش است و اقدامات اجرایی علیه آلاینده‌ها تا هشتادوپنج‌درصد کاهش یافته است. آژانس حفاظت از محیط زیست، ای‌پی‌ای (EPA) یک دستور کار ضدعلمی را پیش می‌برد و ایالات متحده در حال خروج از توافق پاریس و معاهده‌ی جهانی تغییرات اقلیم است.

یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ توسط دو محقق دانشگاه هاروارد به طور محافظه‌کارانه تخمین می‌زند که عقب‌نشینی‌های اخیر آژانس حفاظت از محیط زیست از بهداشت عمومی و حفاظت از محیط زیست منجر به مرگ بیش از هشتادهزار نفر در هر ده سال می‌شود؛ در نتیجه پارک‌های ملی ما هم‌چنان از آلودگی هوا رنج می‌برند و به ‌جای کمک‌هایی که کنگره برای نمادین‌ترین سرزمین‌های ما از طریق قانون هوای پاک وعده داده، افزایش فشار و روزگاری بدتر را وعده می‌دهد.

در سال ۲۰۱۸ سه پارک (سکویا، پارک‌های ملی کینگز کانیون و جاشوا تری و منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی ملی موهاو) بیش از دو ماه از سال ‌-‌بیش‌تر در ماه‌های تابستان‌- هوای ناسالم را برای بیش‌تر بازدیدکنندگان و محیط‌بانان پارک داشتند. این‌ها جزو آلوده‌ترین پارک‌های ملی کشور ما هستند. بیش‌تر آلودگی هوا در این پارک‌ها ناشی از وسایل نقلیه و صنعت کشاورزی در دره‌ی سان‌خواکین  (یکی از آلوده‌ترین مناطق کشور) است که ساکنان آن اغلب در معرض هوای ناسالمند.

ما دریافتیم که هشتاد‌وپنج‌درصد پارک‌های ملی (سیصدوپنجاه‌وچهار پارک) دارای هوایی‌اند که گاهی اوقات در شرایط ناسالم است. در هشتادوهفت پارک سطح اُزُن یک نگرانی قابل‌توجه است و دویست‌وشصت‌وهفت پارک دیگر نگرانی متوسطی دارند.

آلودگی هوا تاثیر گسترده‌ای بر گیاهان، حیوانات و کل اکوسیستم دارد. آلودگی ازن رشد درختان و محصولات را خفه می‌کند و باعث سیاه‌شدن و پژمرده‌شدن برگ‌های گونه‌های معمولی درخت می‌شود. آلودگی نیتروژن و گوگرد که از طریق باران، برف یا مه ایجاد می‌شود، می‌تواند باعث تغییراتی در ترکیب شیمیایی خاک و آب شود که بر توانایی گیاهان و حیوانات برای بقا در یک منطقه تاثیر می‌گذارد.

یافته‌های ما نشان می‌دهد که آلودگی هوا به گونه‌های حساس و زیستگاه در هشتادوهشت‌درصد پارک‌های ملی (سیصدوشصت‌وهشت پارک) آسیب می‌رساند. در دویست‌هشتادوسه پارک نگرانی قابل‌توجه و در هشتادوپنج پارک سطح نگرانی متوسط است.

اُزن به طور طبیعی در اتمسفر وجود دارد، اما آلاینده‌های انسانی که ازن را در سطح زمین تولید می‌کنند، برای گیاهان بسیار مضرند، رشد را کند می‌کنند، آسیب‌پذیری را در برابر بیماری‌ها و آسیب حشرات افزایش می‌دهند، هنگام انتشار نیتروژن و گوگرد بر روی زمین رسوب می‌کند و توسط باران، برف و سایر بارش‌ها از هوا شسته می‌شوند. غلظت بالای این آلاینده‌ها می‌تواند باعث اسیدی‌شدن، کوددهی بیش از حد و سایر تغییرات شیمیایی خاک و آب شود. این فرآیندها این توانایی را دارند که تعداد و انواع گیاهان و جانورانی را که می‌توانند در یک منطقه زنده بمانند، تغییر دهند.

در پارک ملی کوه راکی گیاهان گل‌دار با علف‌ها جایگزین می‌شوند. محیط مرتفع پارک به دلیل خاک‌های کم‌عمق و فصل‌های رشد کوتاه اکوسیستم در برابر نیتروژن بسیار آسیب‌پذیر است؛ علاوه بر این افزایش نیتروژن که به دلیل افزایش آلودگی ناشی از توسعه‌ی نفت و گاز در منطقه است، می‌تواند انواع گیاهانی را که در توندرا رشد می‌کنند، تغییر دهد. با افزایش سطح نیتروژن علف‌ها جای گل‌های آلپ را می‌گیرند و زیستگاه برخی از حیوانات در پارک ملی کوه راکی را کاهش می‌دهند.

آلودگی مرئی یا مه‌آلودگی از ذرات و گازهای ریز موجود در هوا تشکیل شده است که دیدن چیزهای دوردست را دشوارتر می‌کند. مه‌‌آلودگی باعث کاهش میزان دید و شفافیت مناظر در پارک‌های ملی می‌شود. تجزیه و تحلیل ما نشان داد که در هشتادونه‌‌درصد پارک‌ها (سسیصدوهفتاد پارک) اختلال دید یک نگرانی متوسط یا قابل‌توجه است (به ترتیب سیصدوچهار و شصت‌وشش پارک). بازدیدکنندگان پارک‌‌های ملی به طور متوسط به دلیل آلودگی هوا از پنجاه مایلی مناظر را از دست می‌‌دهند؛ فاصله‌ای معادل طول رودخانه‌ی آیلند.

وقتی هوای پارک ملی تمیز نیست، بازدید حداقل هشت‌درصد کاهش می‌یابد که به اقتصاد محلی آسیب می‌زند و نشان می‌دهد که کیفیت هوا مستقیماً بر استفاده‌ی عمومی و لذت‌بردن از پارک‌های ملی تاثیر می‌گذارد. پارک‌های ملی یوسمیتی، اورگلیدز، آکادیا و جاشوا چهار پارک از بزرگ‌ترین مکان‌های متعلق به حیات‌‌وحش کشور ما هستند که اثرات گسترده‌ای از آلودگی هوا را تجربه می‌کنند؛ حتی اگر گاهی اوقات آلوده به نظر نرسند. پارک‌های ملی و مناطق بیابانی باید هوای صاف داشته باشند، اما متاسفانه بسیاری با آسمان مه‌آلود دست‌‌وپنجه نرم می‌‌کنند. بسیاری از مناطق حفاظت‌شده هنوز قرن‌ها با دستیابی به کیفیت هوای پاک طبیعی فاصله دارند.

اثرات تغییرات اقلیمی در پارک‌های ملی و در مناطق جغرافیایی متفاوت است؛ از جمله این‌که مناطق ساحلی تحت‌تاثیر افزایش اقیانوس‌ها و طوفان‌های قدرتمند فزاینده‌اند، رشته‌کوه‌های مرتفع ذوب گسترده‌ی یخچال‌ها و برف‌ها را شاهدند و جوامع محلی سیل و سیلاب را در پایین‌‌‌دست تجربه می‌کنند. در این اوضاع، از میکروارگانیسم‌ها گرفته تا پستان‌داران بزرگ، گونه‌های حیات‌وحش در تلاش برای سازگاری‌اند.

پارک‌‌های ملی به دلیل دارابودن محیط‌های طبیعی حساس و در معرض مخاطراتی مانند افزایش خشک‌سالی، سیل، آتش‌سوزی و گونه‌های مهاجم و هم‌چنین حساسیت گیاهان، حیوانات (و گاهی اوقات توانایی محدود آن‌ها برای انطباق با زیستگاه جدید)، آب، یخچال‌ها و منابع تاریخی و فرهنگی در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرترند. در تجزیه و تحلیل مطالعات علمی متوجه شدیم که تغییرات اقلیمی یک نگرانی قابل‌‌توجه برای هشتاد‌درصد از پارک‌های ملی ما (سیصدوسی‌وپنج پارک) است. این پارک‌ها با تغییرات شدید دما، بارندگی یا شروع زودهنگام بهار تغییرات اقلیمی را تجربه می‌کنند.

بسیاری از گونه‌‌های منحصربه‌فرد و حساس حیات‌وحش با کاهش شدید جمعیت و انقراض احتمالی مواجه می‌شوند، زیرا آن‌ها برای مقابله با سرعت تغییر تلاش می‌کنند. به عنوان مثال پارک ملی اورگلیدز بخشی از یک محیط زیست تالابی نیمه‌گرم‌سیری منحصر‌به‌فرد است که برای حمایت از حیات بی‌شماری که آن‌جا رشد می‌کند، به آب شیرین نیاز دارد. از آن‌جایی که عمق آب به معنای یک اکوسیستم سالم و پررونق است و باعث شکوفایی تالاب‌ها می‌شود، افزایش سطح آب دریاها ‌ــ‌حتی فقط چند سانتی‌متر‌ــ می‌تواند زیستگاه‌های آب شیرین را غرق در آب کند و منجر به زوال این نوع تالاب می‌‌شود؛ در نتیجه ارکیده‌ها و گیاهان نادر استوایی، جنگل‌های کاج و باتلاق‌های آب شیرین در معرض خطرند که به نوبه‌ی خود از بسیاری از گونه‌های حیات‌وحش، پرندگان و دوزیستان حمایت می‌کنند.

در پارک ملی مانت‌ رینر (Mt. Rainier) ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی نیسکوالی (Nisqually) مستقیماً مسئول آسیب‌های زیرساختی در امتداد جاده‌ی تاریخی نیسکوالی پارک است. عقب‌نشینی یخچال‌ها و صخره‌ها رسوبات و زباله‌هایی برجای می‌‌گذارد که در هنگام طوفان راحت‌تر در پایین‌دست شسته می‌شوند و سواحل رودخانه را دچار تخریب گسترده می‌کند.

دستیابی به راه‌حل‌هایی برای هوای پاک و اقلیم پایدار مستلزم مشارکت همه‌ی ما است. برخی از اقداماتی که پارک‌‌های ملی انجام می‌دهند، این‌جا آمده است:

۱-  خدمات پارک ملی به طور مداوم بر کیفیت هوا در بیش از سیصدوپنجاه پارک ملی نظارت می‌کند. آژانس با استفاده از دستگاه‌های نظارتی مختلف ازن، تجمع گوگرد و نیتروژن در آب‌ها و خاک‌ها و شرایط و روند دید را ردیابی می‌کند؛ هم‌چنین سایر آلاینده‌ها مانند جیوه و سایر سموم را کنترل می‌کند. پایش هوا برای درک چگونگی تاثیر آلودگی بر پارک‌ها و بازدیدکنندگان کلیدی است.

۲- خدمات پارک‌های ملی اثرات اقتصادی، طبیعت، دید، سلامت انسان و وضعیت آلودگی در پارک‌های ملی را مطالعه می‌کند و یافته‌های خود را به اطلاعات قابل‌استفاده و مفید برای عموم مردم تبدیل می‌کند. به عنوان مثال آژانس توصیه‌های بهداشتی درباره‌ی کیفیت هوا را برای برخی پارک‌ها در توییتر منتشر می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه حیوانات علائم قرارگرفتن در معرض جیوه‌ی سمی را نشان می‌دهند.

۳- خدمات پارک ملی با افزایش گزینه‌های حمل‌ونقل عمومی در تلاش‌های قوی انجمن حفاظت از پارک‌های ملی و آژانس‌های حمل‌ونقل شهری به بهبود دسترسی عمومی برای جوامع شهری خلیج جامائیکا و در نیویورک به منطقه‌ی تفریحی ملی گیت‌وی مشارکت و از آن حمایت کنند که به نوبه‌ی خود باعث کاهش خودروهای تک‌سرنشین می‌شود.

۴- در پارک ملی تاریخی توماس ادیسون خدمات پارک ملی با کمک بنیاد پارک‌های ملی ایستگاه‌های شارژ وسایل نقلیه‌ی الکتریکی را برای استفاده‌ی بازدیدکنندگان نصب کنند.

۵- در پارک ملی آکادیا جامعه‌ی محلی و پارک با هم همکاری کردند تا یک سرویس رفت‌وبرگشت در پارک ایجاد کنند. این امر باعث کاهش بیش از دوونیم‌میلیون سفر وسایل نقلیه‌ی شخصی در پارک شد و از انتشار بیش از بیست‌وسه‌هزار تُن گازهای گلخانه‌ای از سال ۱۹۹۹ جلوگیری کرد.

۶- سه برنامه‌ی آزمایشی در پارک‌های ملی گراند تتون، یوسمیتی و دنالی برای کاهش قابل‌توجه زباله‌های قابل‌دفن در حال انجام است. از سال ۲۰۱۷ پارک‌ها و صاحبان امتیاز آن‌ها بیش از نه‌هزارمیلیون تُن از انتشار گازهای گلخانه‌ای را از طریق بازیافت، کمپوست‌کردن و بازیابی جبران کرده‌اند.

۷- در فلوریدا خدمات پارک ملی با برنامه‌ی «قدرت و نور» برای ایجاد «نوآوری خورشیدی در اورگلیدز» که در آن صفحات خورشیدی در مرکز بازدیدکنندگان در پارک ملی اورگلیدز نصب شد، همکاری کرد.

دستیابی به راه‌حل‌هایی برای هوای پاک و اقلیم پایدار مستلزم مشارکت همه‌ی ما است. در اینجا ده اقدامی که می‌توانید برای محافظت از پارک‌های ملی انجام دهید، آورده شده است:

۱- به کنگره نامه بنویسید و به آن‌ها بگویید که جهت سیاست‌های ملی هوا و اقلیمی ما را درست کنند و سازمان حفاظت محیط زیست را در قبال ماموریت خود برای حفاظت از سلامت عمومی و محیط زیست پاسخ‌گو بدانند.

۲- از نمایندگان دولت محلی، ایالتی و فدرال بخواهید به اصول توافق پاریس بازگردند و انتقال از زغال‌سنگ و گاز به انرژی‌های تجدیدپذیر را سرعت بخشند.

۳- با فرماندار نیومکزیکو تماس بگیرید تا تلاش‌های جدید ایالت خود را برای کاهش آلودگی متان ناشی از توسعه‌ی نفت و گاز تشویق کند و از فرماندار یوتا بخواهید که به فهرست روبه‌رشد ایالت‌هایی بپیوندد که به این مشکل اقلیمی رسیدگی می‌کنند.

۴- نظرات کتبی را درباره‌ی قوانین پیشنهادی ایالتی و فدرال ارسال کنید. درباره‌ی حفاظت از پارک، هوای پاک و اقلیم سالم صحبت کنید. به فهرست ای‌میل انجمن حفاظت از پارک‌های ملی بپیوندید تا درباره‌ی فرصت‌ها بیاموزید.

۵- در یک جلسه‌ی عمومی درباره‌ی یک قانون ایالتی یا فدرال شهادت دهید تا داستان خود را درباره‌ی این‌که چرا هوای پاک و اقلیمی سالم برای شما اهمیت دارد، بگویید. انجمن حفاظت از پارک‌های ملی را در رسانه‌های اجتماعی دنبال کنید تا از فرصت‌ها مطلع شوید.

۶- یک نوشته یا نامه برای سردبیر بنویسید و از آزانس حافظت از محیط زیست بخواهید با کنارگذاشتن عقب‌نشینی‌ها اجرای قانون هوای پاک و پیش‌برد مقررات برای جلوگیری از بدترین تغییرات اقلیمی به ماموریت خود در خدمت به محیط زیست و سلامت عمومی بازگردد.

۷- به دنبال فرصت‌هایی در زندگی روزمره‌ی خود باشید تا به جای رانندگی با اتومبیل پیاده‎روی و دوچرخه‌سواری کنید یا اتوبوس و قطار سوار شوید.

۸- نصب پنل‌های خورشیدی در خانه و پشتیبانی از انجمن حفاظت از پارک‌های ملی را هم‌زمان در نظر بگیرید.

۹- با شرکت در یک کارگاه صدای مدنی با انجمن حفاظت از پارک‌های ملی درگیر شوید، عضوشدن یا داوطلب‌شدن در همراهی با ما را فراموش نکنید.

۱۰- رای دهید!

پانوشت‌ها:
۱- پارک‌های آلوده ، چگونه آمریکا در حفاظت از پارک‌های ملی ما، مردم و سیاره از آلودگی شکست می‌خورد، انجمن حفاظت از پارک‌های ملی.
۲-آلودگی نیتروژن و سولفور در پارک‌ها، وب‌سایت خدمات پارک ملی.
۳- ارزیابی سطوح، منشا و خطر پس‌ماند پی‌ای‌اچ در خاک و گیاهان پارک‌های شهری در شمال غرب چین، وب‌سایت نیچر، ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲.
۴- گروه‌های پارک‌ها گزارش دادند نودوشش‌درصد پارک‌های ملی گرفتار آلودگی هوا هستند، وب‌سایت انجمن حفاظت از پارک‌های ملی، ۱۷ مه ۲۰۱۹.
۵- آلودگی پارک‌های ملی لهستان به فلزات سنگین، وب‌سایت کتاب‌خانه‌ی ملی دارو، ۱۳ اوت، ۲۰۱۱.
۶- گزارش‌ها می‌گویند آلودگی یک مسئله‌ی مشخص در چهارصدویک پارک ملی است، وب‌سایت  فیز، ۳۰ مه ۲۰۱۹.
۷- زباله در پارک‌های ملی: چگونه این پدیده به اشکال مختلف آلودگی منجر می‌شود، پارک‌های ما را حفاظت کنید، ۱۰ اکتبر ۲۰۲۰.
۸-رودریگوئز یوجینو، ناتالیا، مک‌لفلین، مایکل، پیناک، دنیل، آلودگی خاک: یک واقعیت پنهان،  وب‌سایت سازمان فائو، ۲۰۱۸.
۹- کورزنیووسکا، جوانا، محتویات حاوی فلزات سنگین در خاک‌های پارک ملی تاترا در نزدیکی دریاچه‌ای مورسکی اوکو و کاسپروی وایرش، مورد مطالعاتی، انستیتوی جغرافیای دانشگاه خارکوف، ۲۰۲۰.
۱۰- ارزیابی آلودگی فلزات سنگین در لایه‌های سطحی خاک‌های جنگلی پارک ملی روستوکسه‌ی لهستان با شاخص‌های آلودگی، وب‌سایت ساینس‌دایرکت، فوریه‌ ۲۰۱۷.
توسط: مهروش خواجوندی
ژانویه 21, 2023

برچسب ها

پارک ملی پارک ملی بمو پارک ملی توران پارک ملی گلستان پارک های ملی خرس بلوچی خط صلح خط صلح 141 گورخر ایرانی ماهنامه خط صلح محیط زیست مهروش خواجوندی یوزپلنگ ایرانی