روایت یک حذف

ظهر یک روز بهاری در اردیبهشت‌ماه است. اتوبوس‌های تندروی آزادی تا تهران‌پارس از همیشه شلوغ‌تر و پرازدحام‌ترند.

چند روزی است که ساختمان یازده‌طبقه‌ی وزارت رفاه در تقاطع خیابان بهبودی و آزادی، محل حضور زنان و مردانی شده که برای اعتراض به حذف یارانه‌هایشان از سوی دولت جمع شده‌اند و از مسئولان توضیح می‌خواهند. جمعی از بازنشستگان هم در اعتراض به افزایش ده‌درصدی مستمری‌شان پشت میله‌های وزارت‌خانه شعار «وزیر بی‌کفایت، استعفا، استعفا» سر می‌دهند. نیروهای انتظامی و امنیتی هم به نسبت  تعداد مردم حضور فعالی دارند تا این اعتراض‌ها از چهارچوب بیرون نباشد. یکی از ماموران به مردم تذکر می‌دهد خط قرمزشان شخص اول مملکت است و اگر کسی درباره‌اش سخنی بگوید، با او برخورد می‌کنند؛ آن‌ها هم با خیال راحت فحاشی به عبدالملکی و رییسی را ادامه می‌دهند.

مردم از اقشار مختلف در طبقه‌ی هم‌کف وزارت رفاه جمع شده‌اند و شلوغی عجیبی در حیاط وزارت‌خانه حکم‌فرماست. زن و مرد و پیر و جوان در هیاهو و تکاپو برای دریافت یارانه‌ای‌اند که به آنان تعلق نگرفته. آن‌ها این حذف را ناعادلانه می‌دانند و به انحای مختلف می‌گویند باید به آن‌ها و خانواده‌هایشان هم یارانه‌ی سیصد یا چهارصدهزار تومانی پرداخت می‌شده و نشده. سیل افراد حاضر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به حدی است که کارکنان را از سر کنجکاوی هم که شده، پشت پنجره‌ها کشانده؛ کارکنان وزارت‌خانه‌ای عریض‌وطویل که یک دهه‌ قبل از ادغام سه وزارت‌خانه‌ی کار و تعاون و رفاه تشکیل شده، نزدیک به یک‌چهارم بودجه‌ی عمومی را می‌بلعد و به بیان «علی ربیعی»، وزیر اسبق این دستگاه با بخش زیادی از مردم از بدو تولد تا مرگ در ارتباط است.

میزهای خدمت

کنار در ورودی وزارت‌خانه چادری پارچه‌ای برپا کرده‌اند و مراجعان را به آن‌جا راهنمایی می‌کنند. در میز‌های مختلف مردان و اغلب زنانی را در میزهایی به نام «میز خدمت» به کار گرفته‌اند تا پاسخ‌گوی سوالات مردم باشند. آن‌ها با واردکردن کد ملی افراد در یک سامانه دهک درآمدی و دلیل حذف یارانه را به مردم می‌گویند؛ کارشناسانی که از قبل به آن‌ها گفته شده مردم را ساکت کنند و خود نیز در بسیاری موارد از فرآیند کار بی‌اطلاعند و پاسخ‌های متناقضی به مراجعان می‌دهند.

معاونان منابع انسانی و رفاه وزیر جوان بین مردم ایستاده‌اند و در حال سخن‌رانی‌اند. معاون رفاه در بین جمعی  ایستاده و می‌گوید: «پنج دقیقه به من گوش بدهید. یک کار بزرگ و طرحی ملی است که همه معتقدند این کار باید انجام می‌شد.» همهمه‌ها بالا می‌گیرد. مردی از میان جمعیت بقیه را به سکوت فرامی‌خواند. معاون ادامه می‌دهد: «اجازه بدهید؛ اجازه بدهید؛ من این‌جا هستم تا شما را قانع کنم. ما باید حق فقرا را از ثروتمندان بگیریم.» زنی فریاد می‌زند خسته شده‌ایم از بس این دروغ‌ها را شنیده‌ایم. چهل ساله… هیاهو بالا می‌گیرد و دیگر صدا به صدا نمی‌رسد.

تعدد مراجع

هنوز هیچ‌کس نمی‌داند مرجع اصلی حذف یارانه‌ها کیست و شکایت خود را به کجا باید ببرد. زن میان‌سالی که چادر سیاه و رنگ‌ورورفته‌ای بر سر دارد، در کنار یکی از میزهای خددمت گلایه‌ می‌کند که از صبح به پلیس ۱۰+ و بعد به بخش‌داری رفته و از بخش‌داری به سازمان هدفمندی یارانه‌ها و از آن‌جا به وزارت‌خانه آمده. می‌گوید پسر خاله‌اش با دو آپارتمان و دو ماشین یارانه می‌گیردریال اما او بدون ماشین و خانه یارانه‌اش حذف شده و سرآخر می‌گوید «این عدالت است»؟

اگرچه در لباس و ظاهر با هم‌دیگر فرق دارند، اما یک جمله ورد زبان همه‌شان است: چرا فلانی و بهمانی با خانه و ماشین یارانه می‌گیرد، اما یارانه‌ی من حذف شده؟ کارکنان میز خدمت هم نمی‌دانند معیارهای شناسایی افراد ثروتمند، متوسط و فقیر برای تخصیص یارانه چه بوده و در پاسخ به مردم اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. یک پاسخ تکرار می‌شود: «تا چند روز دیگر می‌آبد به حسابتان»؛ پاسخی که گویی فقط برای ازسربازکردن به مردم داده می‌شود.

سردرگمی یارانه‌ای

کارشناسان وزارت رفاه به برخی از مراجعان می‌گویند با شماره‌ی تلفن ۶۳۶۹ تماس بگیرند؛ شماره‌ی‌ تلفنی که باید نسبت به وضعیت یارانه‌ای شهروندان پاسخ‌گو باشد، اما تعداد بالای تلفن‌ها باعث می‌شود تا افراد با هربار تماس حداقل به اندازه‌ی صد نفر که قبل از او تماس گرفته‌اند، منتظر پاسخ بمانند. هر فرد باید بیش از نیم‌ساعت منتظر بماند تا موفق به صحبت با اپراتور شود. اپراتورها نیز برای کسانی که پیامکی دریافت نکرده‌اند، یک پاسخ بیش‌تر ندارند: «سایت هدفمندی‌ را با کد ملی و شماره‌ی حسابتان چک کنید. تا چند روز دیگر مشخص می‌شود چرا مشمول یارانه‌ی جدید نشده‌اید.»

یکی از معترضان به یارانه می‌گوید در پاسخ به او گفته‌اند پرداخت یارانه‌ی جدید بر اساس حروف الفباست، اما همسایه‌هایش که نام خانوادگی آن‌ها با حرف «ی» و «م» شروع می‌شود، همان شب گذشته پیامک واریز این یارانه را دریافت کرده‌اند و هنوز خبری از یارانه‌ی او که فامیلی‌اش با حرف «ع» آغاز می‌شود، نیست.

دهک دهم ننگین

تقریباً همه‌ی مراجعه‌کنندگان معتقدند در دهک نهم یا دهم درآمدی قرار ندارند و این دهک‌بندی اشتباه است. یکی از جمع زنان جوانی که کنار در ورودی ایستاده‌اند، می‌گوید من را از دهک ده حذف کنید، من در دهک دهم نیستم. وزیر و وکیل و رییس‌ جمهور در دهک دهم است، نه من! آن‌هایی که بنز و بی‌ام‌و و شاسی‌بلند سوارند، دهک ده هستند، نه من! علی دایی دهک دهم است نه من! «دهک دهم» عدد سنگینی است که آدم‌ها را در یک طبقه جا می‌دهد؛ طبقه‌ای مرفه و بی‌درد؛ طبقه‌ای که مشکلات بقیه‌ی جامعه تقصیر آن‌هاست.

زنی با ظاهری نسبتاً بهتر از بقیه رو به یکی از کارشناسان می‌کند و می‌گوید: «من خودم یک پژوی ۴۰۵ قدیمی دارم و پسرم یک پراید شکسته. چطوری حساب کردید که ما دهک دهم شدیم؟» کارشناس با لحنی مستاصل جواب می‌دهد: «والا من حساب نکردم. باور کنید خودم هم یارانه نمی‌گیرم. کد ملی‌تان را بدید، براتان پی‌گیری کنم.»

یکی برای همه

روی دیوارها کاغذهایی به چشم می‌‌ورد که همه را دعوت به آرامش کرده و وعده داده که در صورت پذیرش درخواست، یارانه‌ی این دوره هم به آن‌ها تعلق می‌گیرد:

«هم‌وطن گرامی!

با توجه به این‌که خانوار شما مشمول دریافت یارانه‌ی معیشتی اخیر نشده، چنا‌ن‌چه درخواست بررسی مجدد شرایط مالی و اقتصادی خانوار خود را دارید، می‌توانید ظرف مدت سه ماه به سامانه‌ی https://hemayat.mcls.gov.ir مراجعه کنید. در صورت تایید درخواستتان یارانه‌ی دوره‌ی فعلی هم به خانوار شما تعلق خواهد گرفت.»

بنا به گفته‌ی معاون رفاه وزیر جاماندگان از یارانه حدود هفت‌میلیون نفرند که با ثبت اعتراض آن‌ها در سامانه، بررسی مجددی درباره‌ی دهک درآمدی‌شان صورت می‌گیرد. در میان حذف‌شدگان از دریافت یارانه، خانوارهایی وجود دارند که سرپرست خانوار بازنشسته یا حداقلی‌بگیر است، اما یارانه‌ی کل خانوار به دلیل درآمد فرزند خانواده یا برخورداری او از خودرو و سپرده‌ی بانکی حذف شده. مرد میان‌سالی که بازنشسته‌ی ارتش است، می‌گوید دو ماشین در پرونده‌اش مال دو پسرش است.

در این میان عده‌ای هم که به دلیل ازدواج یا جدایی با ساختار جدیدی در خانواده مواجه شده‌اند نیز از جمله کسانی‌اند که برای اعتراض به وزارت رفاه مراجعه کرده‌اند؛ فرزندانی که سال‌هاست از خانواده جدا شده‌اند، اما یارانه‌شان را جداسازی نکرده‌اند و همین باعث شده تا درآمدها و دارایی‌هایشان به حساب خانواده‌های کم‌درآمدشان ثبت شود.

کارت‌خوان، بلای جان

تعدادی از افراد معترض می‌گویند یارانه‌ی آن‌ها به دلیل تراکنش‌های مالی در حساب بانکی حذف شده. برخی مغازه‌دار یا دست‌فروشند که مبادلات و دادوستدهایشان با کارت‌خوان است و حالا به خاطر تراکنش بالا از دریافت یارانه محروم شده‌اند. بعضی‌ها هم که مسئولیت‌هایی مثل مدیریت ساختمان، عضو هیات امنای مساجد و غیره داشته‌اند هم به دلیل تعداد بالای تراکنش مالی در دهک دهم درآمدی قرار گرفته‌اند. به قول یکی از مدیران ساختمان که در صف ایستاده، هم چوب را خورده‌اند و هم پیاز را؛ هم مسئولیت داشته‌اند و هم ضرر مالی‌اش گریبانشان را گرفته.

مددجویان

افراد تحت ­پوشش حمایت سازمان‌های بهزیستی و کمیته‌ی امداد هم اغلب به خاطر داشتن یک خودرو از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند. تناقض عجیبی به وجود آمده و این افراد در بخشی از پایگاه‌های اطلاعاتی جزو دهک کم‌درآمد و در پایگاه رفاه ایرانیان که مبنای پرداخت یارانه‌هاست، به عنوان دهک دهم ثبت و گزارش شده‌اند. اطلاعات مربوط به خریدوفروش خودروها و مجوز صنفی کارگاه‌ها هم مربوط به سال ۱۳۹۷ است که خود مشکل دیگری برای این گروه است.

حق اعتراض

افرادی را که در حیاط وزارت رفاه برای اعتراض به عدم پرداخت یارانه‌ی جدید تجمع کردند، نمی‌توان نماینده‌ی قشر خاصی دانست، چون این افراد اولاً حدی از روحیه‌ی اعتراضی داشته‌اند و برای حق به ظاهر ازدست‌رفته‌شان معترض شده‌اند. دوم این‌که این گروه اطلاعاتی در خصوص این‌که برای اعتراض به کجا باید مراجعه کنند، می‌دانستند. سوم و از همه مهم‌تر این‌که اسناد و اوراق هویتی برای ادعای خود داشته‌اند. کم نیستند کسانی که در حاشیه‌ی شهرها با کم‌ترین امکانات و گاهی بدون هیچ اوراق هویتی روزگار می‌گذرانند که از قضا یارانه‌ بیش از همه حق آن‌هاست؛ آن‌هایی که برای اعتراض آمده بودند، معتقدند پول نفت حق همه‌ی آن‌هاست و دولت باید آن را بین همه‌ی مردم به تساوی تقسیم کند. کم نیستند کسانی که ادعا می‌کنند یارانه‌شان به دلایل واهی حذف شده، اما با درج کد ملی در سامانه مشخص می‌شود چند خودرو به نام آن‌ها ثبت شده. تعدادی هم موقع وارد‌کردن کد ملی سرپرست خانوار، گوشی‌های آیفونشان به چشم می‌آید، اما تمام این‌ها از مسئولیت دولت چیزی کم نمی‌کند. بر اساس اصول اقتصاد کلان دولت در اجرای سیاست‌های حمایتی و توزیعی، در صورتی که نمی‌تواند گروه هدف را شناسایی کند، باید به دلیل اهمیت موضوع به تمام جامعه یارانه پرداخت کند تا مطمئن شود که حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر انجام شده.