اخرین به روز رسانی:

ژانویهٔ ۲۸, ۲۰۲۵

خرید خدمت سربازی اجباری و مشکلات سر راه جوانان برای خرید یا انجام آن/ حنا امیری

خدمت سربازی در ایران قدمتی به درازای یک قرن دارد که انجامش اجباری‌ست. مردان بعد از رسیدن به سن هجده‌ سالگی، به جز تعداد اندکی که شرایط معافیت را دارند، همه باید به اجبار خدمت سربازی را  انجام د هند و در صورت نرفتن به خدمت از تمام خدمات دولتی و خدمات شهروندی محروم و در ادامه‌ی مسیر زندگی در ایران با معضلات و مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهند شد که می‌توان گفت شخص را تا حدود زیادی از زندگی ساقط و محروم می‌کند. تاکنون در ایران چندبار خدمت سربازی را فروشی کرده‌اند و کارت معافیت از خدمت برای افرادی که توانایی خرید سربازی را دارند، صادر کرده‌اند. افرادی که قدرت خریدش را نداشتند، مجبور به اعزام و انجام خدمت اجباری شده‌اند. این خریدوفروش خدمت در شرایطی صورت گرفته که پول دولت ته‌ کشیده و دولت برای پر‌کردن خزانه‌ی  خالی با روشی ناعادلانه و دور از برنامه‌ریزی اصولی دست به سوی جیب مردم دراز کرده. قانون‌گذاری بی‌پایه و اساس و بدون بررسی‌های کارشناسانه و مدیریت‌شده بدون‌شک با شکست روبه‌رو خواهد شد و آسیب‌ها و ضررهای زیادی به پیکر جامعه خواهد زد. در طرح یک قانون موثر و سالم باید شاخص‌هایی نظیر نظارت، مشارکت و نظرخواهی مردم، شفافیت، مسئولیت و پاسخ‌گویی، برابری، انصاف و کارایی و اثربخشی آن مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

 حال باید به مشکلاتی که خرید خدمت سربازی با این  نحوه‌ی قانون‌گذاری در ایران برای جوانان به وجود آورده، اشاراتی کرد.

در این طرح شکست‌خورده مجلس پیشنهاد کرده بود که «دارندگان مدرک تحصیلی کاردانی و کم‌تر از آن با پرداخت دویست‌وپنجاه‌میلیون تومان، دارندگان مدرک تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد با پرداخت مبلغ چهارصد‌میلیون تومان و دارندگان مدرک پزشکی عمومی و دکترای تخصصی و بالاتر از آن در تمامی رشته‌ها با پرداخت مبلغ ششصد‌میلیون تومان» اقدام به خرید سربازی کنند.

در ابتدا آن‌چه که به وضوح ناراحت‌کننده است، بالابودن مبلغ تعیین‌شده برای خرید خدمت اجباری‌ست. دولت باید در تعیین مبالغ عرضه‌ی کارت پایان خدمت تمام جوانب و شرایط انصاف را در نظر بگیرد و عدالت را برای تمام اقشار جامعه یکسان اجرا کند که متاسفانه قانون‌گذارانِ خرید خدمت سربازی در این زمینه بدون درنظرگرفتن شرایط اقشار مختلف و مشکلات جوانان مبالغ سنگین و هنگفتی را در نظر گرفته‌اند. این پیشنهاد در یک جمله این واقعیت را به ذهن متبادر می‌کند که قانون برای عده‌ای خاص گذارده شده،   زیرا خرید سربازی با افزایش قیمت بیست‌وچهار برابری نسبت به آخرین دوره‌ی فروش در سال ۱۳۹۷ همراه بوده که این افزایش قیمت سرسام‌آور یک نوع استفاده‌ی تجاری از خدمت اجباری سربازی است و با توجه به ناتوانی بیش‌تر اقشار جامعه یک قانون تبعیض‌آمیز  به حساب می‌آید.

در این شرایط که یک جوان با جیب‌های خالی و بدون شغل و درآمد که تا امروز برای تحصیل و امرارمعاش چشم  به جیب پدر و سرپرست خود دوخته، چگونه می‌تواند این مبالغ سنگین را برای خرید سربازی تامین کند؟ جوانی که حتی اگر با وام و قرض و نزول بتواند پول خرید خدمتش را جور کند و به خاطر شغلی که وعده‌اش به او داده شده یا شغلی که قبل از خدمت به آن مشغول بوده ‌ــ‌آن هم بدون بیمه‌ــ خدمتش را بخرد، آیا در مدت این دو سال با حقوق پایه‌ای که اداره‌ی کار برایش تعیین کرده، می‌تواند حتی  مقداری از این مبلغ را هم جبران کند؟ متاسفانه این قانون‌گذاری بدون درنظرگرفتن شرایط معیشتی مردم و بدون  رعایت انصاف است که  باعث به‌وجودآمدن این‌گونه مشکلات ریز و درشت برای جوانان مملکت و حتی خانواده و اطرافیانشان شده. یک جوان را در نظر بگیرید که توان خرید سربازی را ندارد و در مقابل آقا‌زاده‌ای را می‌بیند که از پول توُجیبی‌های پدرش راحت می‌تواند خدمتش را بدون دغدغه و نگرانی و استرس بخرد. آیا این تحقیر و تبعیض خود عامل سرخوردگی و مایوس‌شدن از اجرای  عدالت  نیست که آسیب‌های اجتماعی زیادی را با خود به همراه دارد که کم‌ترین آن ناامیدی وافسردگی‌های شدید است؟ مختصر این‌که این طرح ناقص و بی‌پایه از بنیاد با شکست روبه‌رو شد و مورد مخالفت و انتقاد اقشار و گروه‌های مختلف، از جمله ستاد کل نیروهای مسلح  قرار گرفت و در همان ابتدا مصوبه‌ی خرید خدمت سربازی از جانب سخن‌گوی کمیسیون تلفیق لایحه‌ی بودجه‌ی ۱۴۰۱ لغو شد و گزارش شده که کمیسیون تلفیق به جای خرید خدمت سربازی تصویب کرده که مشمولان سرباز متاهل با سی سال سن و حداقل دو فرزند کارت معافیت از خدمت دریافت کنند؛ یک طرح بی‌پایه‌ی دیگر جایگزین طرح شکست‌خورده و بی‌اساس قبلی. باید به این مسئله توجه داشت که این مصوبه مانند طرح قبلی نقایص بسیاری دارد.

با توجه به آمار بسیار بالای پسران مجردی که در سن ازدواج قرار دارند، ولی به دلیل وجود مشکلات و موانع و محدودیت‌های فراوان که بر سر راه آن‌ها برای تشکیل خانواده وجود دارد، هنوز موفق به انجام این مهم نشده‌اند، این طرح برای بسیاری از جوانان کشور کاملاً ناکارآمد و غیراجرایی است. برای جوانی که سال‌های زیادی از عمر خود را به تحصیل گذرانده و اکنون در این شرایط گیر افتاده و حتی نمی‌تواند از کشور خارج شود، آیا رفتن به خدمت سربازی فقط هدردادن دو سال دیگر از عمر وفرصت‌های طلایی برای پیشرفتش نیست؟ واقعاً معاف‌شدن به چه قیمتی؟ این مصوبه مطمئناً نمی‌تواند عاملی برای تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری باشد؛ چراکه از اساس غلط است. کدام جوان در وضعیت نابه‌سامان بیکاری و تورم و فقر روزافزون و مخصوصاً افزایش سرسام‌آور قیمت مسکن که یکی از حیاتی‌ترین و اساسی‌ترین نیازهای انسان برای تشکیل خانواده است، چنین جسارت و جرئتی را در خود سراغ دارد که با وجود این شرایط اسفبار اقتصادی و حتی فرهنگی و اجتماعی اقدام به تشکیل خانواده کند؟ چه برسد به اقدام برای فرزندآوری، آن هم نه یکی، بلکه دوتا یا بیشتر! وقتی طبق آمارها میزان تولد در کشور در یک‌ونیم دهه‌ی اخیر سی‌درصد کاهش یافته و این خود نشان‌دهنده‌ی عدم تمایل و عدم احساس امنیت جوانان نسبت به مسئله‌ی فرزندآوری است. آیا چنین طرحی که هیچ‌گونه تدبیر و تفکر درستی پس آن وجود ندارد، می‌تواند این عدم امنیت و ناامیدی و یاس روزافزون در جوانان کشور را تبدیل به امید و انگیزه برای فرزندآوری و افزایش جمعیت کند؟ باشد که مسئولان مربوطه با نگاهی واقع‌گرایانه و کاملاً منصفانه و به دور از شتاب‌زدگی و نگاه سطحی به مصائب پیش‌آمده در این زمینه تدبیری بیاندیشند که خدمت سربازی به جای چندبرابرکردن مشکلات و موانع بر سر راه پیشرفت و استقلال آینده‌سازان مملکت تبدیل به راهی شود برای آرامش و احساس امنیت هرچه بیش‌تر در جوانان تا شاید در آینده بتوانند باری از دوش این جامعه بردارند؛ نه این‌که خود دردی شوند بر پیکر این جامعه‌ی زخم‌خورده از بی‌عدالتی‌ها و بی‌مبالاتی‌های  مسئولان. در زمان خرید سربازی هم جز عده‌ی محدودی که قادر به استفاده از این فرصت می‌شدند، اکثریت باقی‌مانده باید خدمت اجباری را به جان بخرند و از جان مایه بگذارند که  در این راستا همین اجبار و اکراه خود مقدمه‌ای می‌شود بر به‌وجودآمدن بسیاری از مشکلات جسمانی و روانی برای فرد؛ چراکه با توجه به یکسان‌نبودن روحیات افراد و عکس‌العمل آن‌ها در مواجهه با سختی‌های خدمت اجباری (که خود مبحثی مفصل است و بعداً به آن خواهیم پرداخت) می‌توان حتی در بعضی شرایط انتظار فاجعه را هم داشت؛ چراکه در میان افرادی که به خدمت می‌روند، ای‌بسا افرادی با روحیات ضعیف‌تر (با علت‌های مختلف، از جمله مشکلات خانوادگی و غیره) یا با سابقه‌ی افسردگی خفیف و پنهان  نیز وجود دارند که به دلیل سخت‌بودن شرایط خدمت و طولانی‌بودن مدت زمان آن و نداشتن حقوق مکفی که باعث ایجاد حس بیهودگی و مورد ظلم واقع‌شدن در آن‌ها می‌شود، آستانه‌ی تحملشان به شدت پایین می‌آید که این مسئله موجب کم‌طاقتی و ناتوانی آن‌ها در به‌پایان‌رساندن خدمت خود می‌شود. آن‌ها که برای  رسیدن به ابتدایی‌ترین اهداف خود مانند ازدواج با شخص مورد نظرشان که شاید به انتظار آن‌ها نشسته یا رسیدن به شغل مورد نظر باید مدت زمان زیادی را تلف کنند و ممکن است این وقفه‌ی طولانیِ خدمت سربازی باعث از‌دست‌رفتن آن موقعیت شغلی یا جدایی فرد از شخص مورد علاقه‌اش شود. مسلماً دچار احساس پوچی و بیهودگی و یاس و مشکلات روحی و افسردگی شدید می‌شوند که این حالت در  نهایت یا فرد را وادار به فرار و ترک محل خدمت می‌کند یا در مواردی که افسردگی و یاس فرد به اوج خود رسیده، منجر به خودکشی او می‌شود. متاسفانه آمار فرار سربازان در ایران درصد قابل‌توجهی را شامل می‌شود و خودکشی سربازها حدود پنج‌درصد برآورد شده که افکار خودکشی درصدی بالاتر را نشان می‌دهد و هرچه زمان می‌گذرد، این آمار درصد بیش‌تری را دربرمی‌گیرد که این وضعیت نشان از بی‌عدالتی و نادیده‌گرفتن مشکلات و شرایط افراد و نبود مددکاری دل‌سوز و پی‌گیر است که با  مدیریتی سالم و درست زمینه‌ساز فراهم‌آوردن شرایطی شود که شخص در این مدت احساس هدررفتن زندگی و پوچی نداشته باشد؛ در غیر این صورت  و در این وضعیت فردی که از لحاظ روحی و فکری به آخر خط رسیده و راه چاره‌ای جز خودکشی نمی‌یابد، ممکن است خودش را در گوشه‌ای تنها و در حین نگهبانی و سر پُست بکشد و به زندگی و مشکلات خود خاتمه دهد یا حتی چنان‌که قبلاً هم اتفاق افتاده، باعث به‌وجود‌آمدن فاجعه‌ای بزرگ‌تر مانند استفاده‌ی شخص از اسلحه‌اش در جهت  ازبین‌بردن یا آسیب‌زدن به سربازان دیگر یا افراد دیگری که در نزدیکی او قرار دارند، بشود و آسیب بزرگ‌تری به چند خانواده‌ی دیگر نیز بزند. سربازانی هم که مجبور به فرار از خدمت می‌شوند، باید خود را برای یک زندگی ناآرام و پر از دردسرِ بعد از فرار آماده کنند، زیرا بعد از این‌که شخص محل خدمت خود را بدون داشتن مرخصی ترک کند و خود را ظرف مدت پانزده روز به یگان معرفی نکند، توسط مراجع قضایی به عنوان سرباز فراری معرفی و جهت تعقیب و دستگیری به کلانتری محل زندگی معرف می‌شود و مورد پی‌گرد قرار می‌گیرد و در صورت دستگیری از سه ماه تا یک سال حبس یا جریمه نقدی و از سه ماه تا یک سال نیز به اضافه‌خدمت محکوم می‌شود. ده‌ها سد دیگر سر راه جوانان مملکت وجود دارد که خدمت اجباری سربازی یکی از این مشکلات است و در طی سالیان توسط قانون‌گذاران دست‌خوش تغییراتی شده که متاسفانه شرایط را بیش‌تر از پیش سخت کرده. در پایان باید گفت که متاسفانه بی‌توجهی و سردرگمی دولت در اخذ تصمیمات درست و تصویب قوانینی خالی از هرگونه تفکر و تدبیر و دوراندیشی بزرگ‌ترین معضل جامعه‌ی امروز ماست.

توسط: حنا امیری
فوریه 20, 2022

برچسب ها

حنا امیری خرید سربازی خط صلح خط صلح 130 سربازی اجباری ماهنامه خط صلح