اگر باور عمومی بر این باشد که بهترین‌ها، بهترین‌ها را می‌سازند، پایگاه اجتماعی معلمان اهمیت فوق‌العاده‌ای خواهد یافت. کار معلمى به هر گونه تلاشى که براى هدایت، تکامل و تعلیم و آموزش انسان، صورت می‌گیرد، اطلاق می‌شود. از میان تمامی عوامل آموزشی و تربیتی، نقش معلم به‌عنوان مهم‌ترین عامل نظام تعلیم و تربیت جایگاه و اهمیت به‌سزایی دارد. معلم در رشد و پرورش دانش‌آموزان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. ارزش معلمی در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشورهای پیشرفته برای جایگاه معلمی ارزش ویژه‌ای قائلند. سرمایه‌گذاری برای آموزش یک عامل کلیدی در فرآیند توسعه است که اهمیت آن از دهه‌ی ۱۹۶۰ به بعد منعکس شد. این دوره‌ی سرمایه‌گذاری در آموزش‌های رسمی و غیررسمی و تربیت نیروی انسانی سبب شد مهارت‌ها افزایش یابند و آگاهی و تحرک لازم برای توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی فراهم شود. در کشور آلمان حقوق معلمان بالاتر از حقوق پزشکان عمومی است و این مسئله موجب اعتراض پزشکان عمومی شده بود. آنگلا مرکل در پاسخ به این موضوع گفته بود: «این معلمانند که پزشکان را تربیت می‌کنند». این مسئله نشان‌دهنده‌ی ارزش معلمان در کشور پیشرفته‌ای هم‌چون آلمان است. چین در چند دهه‌ی اخیر از کشوری توسعه‌نیافته به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های اقتصادی جهان تبدیل‌شده. در مطالعه‌ای که بین بیست‌ویک کشور شامل انگلیس، آمریکا، ژاپن، چین، فرانسه، مالزی و چند کشور دیگر انجام ‌شده بود، رتبه‌ی اول شان معلمان، از آنِ معلمان کشور چین بود و در نظرسنجی انجام‌شده پنجاه‌درصد والدین در چین گفته‌اند تمایل دارند فرزندشان معلم شود؛ همین امر نشان‌دهنده‌ی ارزش بالای اجتماعی معلمی در این کشور است.

مطالعه یا بررسی تطبیقی عملی است که در آن دو یا چند پدیده در کنار هم قرار می‌گیرند و وجوه آن‌ها تجزیه ‌و تحلیل می‌شود. هدف از این گزارش بررسی تطبیقی جایگاه معلم در ایران و دیگر کشورها است.

منزلت هر شغل چگونگی رفتار متقابل و انتظارات جامعه از شاغلان را تعیین می‌کند و آنان را در ساخت‌دهی به تعامل‌های اجتماعی یاری می‌رساند. در کشورهای گوناگون هر شغلی منزلت ویژه‌ی خود را دارد و مردم هر کشور می‌توانند مشاغل با منزلت بالا یا پایین را از هم تشخیص دهند. مردم از مشاغل با منزلت بالا تمکین می‌کنند، کمک می‌طلبند یا می‌خواهند مانند آنان بشوند. چنان‌چه به عوامل موثر بر پایگاه اجتماعی معلمان توجه و با شناخت این عوامل برای رفع مشکلات تلاش شود، بی‌تردید در امر آموزش ‌و پرورش اثرات مثبت بسیاری خواهد داشت. تحقیقات نشان داده هر چقدر معلمان احساس کنند به حرفه‌ی آن‌ها اهمیت داده می‌شود، روحیه‌ی بهتری پیدا می‌کنند و هر چه روحیه‌ی معلم بالا باشد، جو روانی و اجتماعی کلاس مثبت‌تر می‌شود و این موجب مشارکت دانش‌آموزان در کلاس و ایجاد رابطه‌ی مثبت و صمیمی بین آن‌ها و نهایتاً به انجام تکالیف و تلاش بیش‌تر منجر می‌شود. پایگاه اجتماعی از نظر رالف لینتن عبارت است از موقعیت خاص در نظام اجتماعی. برخی دیگر از جامعه‌شناسان پایگاه اجتماعی را مساوی با احترام یا منزلت می‌دانند. بروس کوئن معتقد است که پایگاه اجتماعی عبارت است از موقعیت اجتماعی یک فرد در گروه یا رتبه‌ی یک گروه در مقایسه با گروه‌های دیگر. منزل اجتماعی هر شغل به سه عامل بستگی دارد: ۱-قدرت شغل برای اعمال اراده‌ی فردی. ۲-میزان امتیازات شغل برای کسب درآمد و ثروت. ۳-اهمیت خدماتی که شغل به جامعه ارائه می‌کند.

تحقیقات با بررسی قدرت اجتماعی، معیشت و منزلت اجتماعی معلمی نشان می‌دهند که در آسیا، به‌خصوص در کشور چین و اکثر کشورهای اروپایی معلم از جایگاه نسبتاً بالایی برخوردار است، ولی در ایران جایگاه معلمان در مقایسه با کشورهای پیشرفته‌ی آسیایی و اروپایی به نسبت پایین‌تر و متوسط رو به پایین است. به ‌طورکلی جایگاه بالای معلم با کیفیت و نتیجه‌ی برونداد مدارس و اجتماع رابطه‌ی مستقیم دارد. تاثیر تعلیم و تربیت که پرچم‌دار آن معلمانند، به ‌وضوح در کشورهای پیشرفته ملموس است و توجه بالا به معلمان و این حرفه گواه معتبری بر این ادعاست. سازمان جهانی یونسکو توصیه‌نامه‌ای برای دفاع از حقوق معلمان دارد و هم‌چنین روزی را تحت عنوان روز معلم نام‌گذاری کرده، ولی پاس‌داشتن مقام معلم تنها با بزرگداشت مقام معلم در یک روز به وقوع نمی‌پیوندد.

جامعه‌ی ایرانی اعتبار بالایی برای حرفه‌ی معلمی قائل نیست و حمایت‌های فردی، اجتماعی ناکافی از معلمان موجب شده از دهه‌ی شصت شمسی به بعد منزلت اجتماعی سایر مشاغل بیش‌تر از این حرفه باشد. تجمع و اعتراض‌های متعدد از جانب معلمان در دهه‌های اخیر نسبت به موقعیت معیشتی، اجتماعی و منزلتی خود گویای این مسئله است. در آمریکا سی‌ودودرصد والدین فرزندان خود را به معلم‌شدن تشویق می‌کنند. در چین نیز پنجاه‌درصد والدین فرزندانشان را برای معلم‌شدن تشویق می‌کنند. عده‌ای پایین بودن منزلت اجتماعی معلمان در ایران را به دلایل زیر می‌دانند:

۱- کمبود درآمد معلم

۲- پایین‌بودن مقام و اعتبار اجتماعی آنان

۳- سنگینی کار حرفه‌ی معلمی

۴- جاذبه و کشش بخش‌های پول‌ساز

۵- بی‌توجهی به شغل معلمی و ترقی‌نداشتن آنان

۶-روی کار آمدن بعضی اشخاص ناآگاه و ناوارد به این شغل

وضعیت مالی معلمان در ایران و سایر کشورها

به گفته‌ی منصور مجاوری، مشاور وزیر آموزش‌وپرورش، حقوق معلمان در سال ۱۳۹۷ به ‌طور میانگین دومیلیون‌وشش‌صد‌هزار تومان بوده؛ بنابراین معلمان ایرانی سالانه دستمزدی در حد سی‌و‌یک‌میلیون‌ودویست‌هزار تومان دارند که با احتساب دلار سیزده‌هزار تومانی در سال ۱۳۹۷ دست‌مزد دلاری آن‌ها حدوداً دوهزاروچهارصد دلار بوده. اکنون در سال ۱۴۰۰ دلار به بیست‌وشش‌هزار تومان رسیده، اما درآمد آن‌ها افزایش چشم‌گیری نداشته. متوسط درآمد سالانه‌ی معلمان در تعدادی دیگر از کشورها به این ترتیب است: آمریکا شصت‌هزار دلار، آلمان هفتاد‌هزار دلار، کانادا هفتادوچهار‌هزار دلار، چین ۳۶۴۴۶ دلار، ترکیه بیست‌وهفت‌هزار دلار.

در تحقیقاتی که توسط وارکی جیمز در سال ۲۰۱۳ انجام ‌شده، مشخص شد در کشورهای کره‌ی‌ جنوبی و چین گزینش معلمان بر اساس شایستگی است که باعث انتخاب معلمان شایسته می‌شود که نتیجه‌ی آن ‌هم ارتقای سطح آموزشی است. یکی از نقدهایی که به گزیش معلمان در ایران وجود دارد، وجود دستگاه‌های گزینشی با معیارهای ایدئولوژیک و سیاسی نزدیک به حاکمیت است که موجب می‌شود افراد لایق، اما با افکار متفاوت و فعال در حوزه‌های سیاسی‌ــ‌اجتماعی نتوانند وارد آموزش ‌و پرورش شوند و دیگر معلمان فعال با خطر اخراج روبه‌رو شوند.

پانوشت‌ها:

۱- ابراهیمی، ندا، و دیگران، بررسی تطبیقی آموزش و پرورش کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، نشریه‌ی راهبرد توسعه، شماره‌ی ۵۱، پاییز ۹۶.

۲- غلامی، میثم، و دیگران، بررسی تطبیقی جایگاه معلم در ایران و پنج کشور پیشرو در عرصه‌ی آموزش و پرورش، دومین کنگره‌ی بین‌المللی توانمندسازی جامعه در حوزه‌ی علوم اجتماعی، روان‌شناسی و علوم تربیتی.

۴- هاشمی، ر، بهترین و بدترین کشورها برای معلم‌ها از نظر دستمزد و داستان رتبه‌بندی معلم‌ها، صدای معلم، ۱۱ مرداد ماه ۱۳۹۹.

۵- مقایسه‌ی حقوق معلمان در ایران و سایر کشورها، ایران اسپوتنیک، ۵ می ۲۰۱۸.

۶- میرمحمدی، الهام، معلمان در کشورهای مختلف چقدر دستمزد می‌گیرند؟، تجارت‌نیوز، ۲۳ شهریور ماه ۱۳۹۷.

۷- بیش‌ترین و کم‌ترین «احترام به معلمان» در کدام کشورهاست؟، تسنیم، ۲۶ آبان ماه ۱۳۹۸.