طیف وسیعی از قربانیان نقض حقوق بشر در زمره‌ی «ناپدیدشدگان قهری» قرار می‌گیرند. از زندانیان سیاسی آرژانتینی که در طی «جنگ کثیف» 1983-1976 از هواپیما به دریا پرتاب شدند، تا جان‌باختگان کشتار زندانیان سیاسی در ایران در تابستان 1367؛ ناپدیدشدگان قهری افرادی هستند که سرنوشت آنها، و در واقع چگونگی به قتل رسیدنشان، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. حکومت‌هایی که دست به کشتار مخفیانه‌ی مخالفان خود می‌زنند، خاستگاه‌های ایدئولوژیک متفاوتی دارند، اما اهداف و روش آنها در سرپوش گذاشتن بر جنایت‌های خود شباهت‌های بسیار زیادی به یکدیگر دارند.

نخست، انجام جنایت در خفا به حکومت این امکان را می‌دهد که وقوع جنایت را از اساس تکذیب کند. سازوکارهای حقوق بشری برای مسئول شناختن ناقضان حقوق بشر نیازمند شواهد و دلائل مستند هستند. وقتی که یک حکومت دور از چشمان ناظرین داخلی و بین‌المللی دست به جنایت گسترده می‌زند، جمع‌آوری شواهد لازم برای اثبات وقوع آن جنایت بسیار دشوار خواهد بود. دادخواهی خانوادۀ قربانیان بدون در اختیار داشتن پیکر جانباختگان و حداقل اطلاع داشتن از محل دفن آنها روندی طاقت‌قرسا بوده و مستلزم زمان زیاد برای حل پازل جنایت است.

اعدام فراقضائی سری همچنین به حکومت این امکان را می‌دهد که بتواند از مقامات عالی‌رتبه‌ی خود سلب مسئولیت کرده و در زمان افشای جنایت تقصیر را به گردن مسئولان دون‌پایه و یا «خودسر» بیاندازد. در عین حال، اجرا‌کنندگان اعدام‌های سری نیز با اطمینان خاطر بیشتری در این جنایت‌ها مشارکت می‌کنند. بدون وجود شواهد، اثبات اینکه یک فرد خاص در یک کشتار دخیل بوده است، بسیار دشوار است. شهود اصلی وقوع جنایت قربانیانی بوده‌اند که امکان شهادت دادن علیه مجرمان را ندارند.

واقعیت این است که مخفی‌کاری حکومت‌ها و اقدامات آنها برای گمراه کردن ناظران و خاک پاشیدن بر روی حقیقت موفق بوده است. هر چند وقوع کشتار نهایتا آشکار می‌شود، اما ابعاد آن، سرنوشت قربانیان، و همچنین هویت آمران و عاملان و نقش دقیق آنها به سختی روشن خواهد شد.

مورد «جنگ کثیف» آرژانتین نشان می‌دهد که حتی پس از مدتی نسبتا کوتاه دستیابی به حقایق کشتار و ابعاد آن دشوار است. در طی رژیم دیکتاتوری نظامیان آرژانتین که فقط هفت سال (1983-1976) به طول انجامید، هزاران نفر از زندانیان سیاسی به قتل رسیدند. با اینکه پس از این دوران هفت ساله حکومتی دموکراتیک در آرژانتین بر سر کار آمد، جزئیات آنچه اتفاق افتاده هنوز مشخص نیست. مثلا در مورد تعداد قربانیان اختلاف نظر فاحشی وجود دارد و تعداد آنها بین 10 هزار تا 30 هزار نفر تخمین زده می‌شود.

با گذشت 42 سال از تاسیس جمهوری اسلامی و بدون وجود چشم‌اندازی روشن در مورد امکان استقرار حکومتی دموکراتیک در آینده‌ی نزدیک، امکان کشف حقیقت در مورد ناپدیدشدگان قهری در دوران جمهوری اسلامی پیوسته سخت‌تر می‌سود. آمران و عاملان جنایت‌هایی نظیر کشتار 1367 به مرور می‌میرند و با مرگ آنان ناگفته‌های این وقایع به دل خاک می‌رود. اسناد و مدارک نیز با گذشت زمان بیشتر در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

حتی در صورت سقوط جمهوری اسلامی و تشکیل دادگاه‌های کیفری و کمیسیون‌های حقیقت‌یاب، سرنوشت دقیق بسیاری از ناپدیدشدگان قهری در پرده‌ای از ابهام خواهد ماند.