در شرایطی که ایالات متحده آمریکا خود یکی از بزرگ‌ترین قربانیان ویروس کروناست و با بیش از سی و نه هزار کشته، بیش‌ترین آمار رسمی اعلام شده قربانیان ویروس کووید 19 را در میان کشورها از آن خود کرده است، غلامرضا جلالی، فرمانده پدافند غیرعامل و سردار سپاه پاسداران در برنامه‌ای تلویزیونی از متهم کردن آمریکا به تولید ویروس کرونا در جهان سخن می‌گوید و با ذکر این نکته که «اطراف ایران، روسیه و چین نزدیک به 25 آزمایشگاه سطح 4 آمریکا در قالب یک برنامه‌ی همکاری بیولوژیک با محوریت آمریکا وجود دارد که فعالیت‌های مخفیانه و خارج از نظارت دستگاه‌های بین‌الملل انجام می‌دهند»، می‌گوید که «این آزمایشگاه‌ها قادرند ویروس‌ها را دستکاری و آن را به سلاح(bio weapon) تبدیل کنند.» وی همچنین با لزوم احساس خطر کردن کشورهای جهان از وجود چنین آزمایشگاه‌هایی می‌پرسد که چرا کسی در جهان بر این آزمایشگاه‌ها نظارتی ندارد؟(1) احتمالا جنابشان انتظار دارند که به سپاه پاسداران و یا نهادهای ذی‌ربط تحت امر ایشان اجازه نظارت بر مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی را بدهند؟ ظاهرا ایشان و دوستانشان تصور کرده‌اند که همه جا میهن عزیز ماست که این بزرگواران! بتوانند بر هست و نیست آن، حتی اگر جایی تخصصی نداشتند نظارت کنند!
ایشان در بخش دیگری از سخنانشان از سرقت اطلاعات ژنتیکی در طرح ژنوم ایرانیان سخن یاد کرده‌اند. غافل از این که در کشوری که اقوام مختلف در آن حضور دارند و چندین بار در طول تاریخ مورد هجمه و بعد استقرار اقوام و ملل دیگر قرار گرفته، (گرچه آن‌ها عموما در برابر فرهنگ ایرانی سر خم کرده‌اند)، اما در چنین وضعیتی به دنبال ژنوم خالص ایرانی گشتن قدری غریب به نظر می‌رسد. بماند که بیش از نیمی از ژنوم انسان‌ها در روند زمان و با اکتساب تکامل می‌یابد و مثلا امری که یک ایرانی در مناطق سردسیر ایران از محیط اکتساب می‌کند، با آن چه که یک ایرانی ساکن کویر می‌گیرد، کاملا متفاوت است. جناب جلالی البته ظاهرا عادت دارند که در حوزه‌های مختلف حرف‌های عجیب و غریب بزنند که گاهی سازمان مطبوعشان مجبور به توضیح در خصوص سخنان ایشان می‌شوند.(2) ایشان البته وقتی به نقدهای خبرنگاران صداوسیما می‌رسند، در ابتدای نامه‌شان از جسارت آن‌ها سخن می‌گویند.(3) گویی خود می‌دانند که نقد فرمانده‌ی سپاهی در جایگاه ایشان بر سازمانی که در سال 1382 شمسی تشکیل شده و حکم فرماندهی‌اش را رهبر نظام در جایگاه فرماندهی کل قوا صادر می‌کند، ساده نیست!
چونان که گفته شد، سازمان پدافند غیرعامل در سال 1382 تشکیل شد و اساس نامه آن اما کمتر از شش سال پیش یعنی در سال 1393 به تصویب رهبر نظام رسید. سازمانی که بنا به طرح ارائه شده به مجلس برای ایجاد آن، در راستای تدابیر رهبر حاکمیت و اجرای سیاست‌های کلی نظام تشکیل شده و قرار است در حوزه‌ی پدافند غیرعامل و «به منظور ارتقای بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقای پایداری و افزایش تاب آوری ملی در زیرساخت‌های حیاتی، حساس و مهم در برابر انواع تهدیدات نظامی، زیست فناوری، سلاح‌های نامتعارف نظیر هسته‌ای، میکروبی، زیستی، شیمیایی و سایبری (رایانیکی) دشمن، «سازمان پدافند غیرعامل» در تابعیت ستاد کل نیروهای مسلح تشکیل شود.» (4) گرچه این سازمان تابع ستاد کلی نیروهای مسلح است و اما فرماندهی آن را نه ستاد کل که شخص فرماندهی کل قوا منصوب می‌کند و در واقع انتصاب خود را نه از سلسله مراتب فرماندهی که از ارشدترین فرمانده‌ی قوای نظامی کشور می‌گیرد.
این سازمان البته در معرفی، لزوم وجود خود را به قدمت تاریخ انسانی می‌داند و در مقدمه، ضمن ذکر این نکته که «دشمنان قسم خورده‌ی جمهوری اسلامی ایران با وجود ناکامی‌های پی در پی خود هیچ گاه دست از کینه ورزی و عداوت بر نداشته و هدفی جز نابودی حاکمیت، استقلال، کیان و هویت ایرانی اسلامی را ندارند»، وظیفه خطیر و حیاتی خود را «مصون سازی کشور از طریق بالا بردن قدرت بازدارندگی، ارتقای پایداری و آستانه مقاومت ملی، مصون سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت‌های (حیاتی، حساس و مهم) و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات متنوع فراروی پیرامونی و فضای سرزمینی نظام جمهوری اسلامی ایران» معرفی می‌کند.(5)
این سازمان دارای یک کمیته دائمی است که به عنوان بالاترین مرجع تصمیم گیری در کشور عمل می‌کند و شامل افراد ذیل است:
«رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (رئیس)، وزیر کشور، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر نفت، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، دادستان کل کشور، معاون عملیات ستاد کل نیروهای مسلح، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، رئیس سازمان غیرعامل (دبیر)».(4)
مصوبات این کمیته هم با تائید رئیس کمیته، توسط رئیس جمهور ابلاغ می‌شود که برای تمامی دستگاه‌های کشوری و لشکری در مملکت لازم الاجراست.
قاعدتا و با توجه به جایگاه این سازمان در ساختار تصمیم گیری در کشور، تکلیف بودجه این سازمان هم مشخص است. البته در سال 1388 بودجه سالانه‌ی بخش پدافند غیرعامل کشور از ستاد کلی نیروهای مسلح به نهاد ریاست جمهوری انتقال یافت.(6)
البته سازمان پدافند غیرعامل ظاهرا و در زمان انتشار لایحه بودجه 99، از کاهش بودجه دفاعی در سال جاری شاکی بود و حتی از دولت و مجلس خواست که «توجه جدی‌تری به بودجه نیروهای مسلح داشته باشند.»(7)
حال همین سازمان عریض و طویل، در آغاز بحران کرونا که قاعدتا وظیفه‌ی ذاتی‌اش ایجاب می‌کرد که به آن ورود کند، سکوت کرد تا جایی که رویداد24 در اسفند 1398 نوشت که «در حالی که شیوع ویروس کرونا از بهمن ماه در ایران شروع شده، سردار جلالی تا تاریخ سوم اسفند هیچ صحبتی درباره‌ی این موضوع نداشته است؛ این یعنی اولین مصاحبه رییس سازمان پدافند غیرعامل درباره ویروس کرونا درست یک روز بعد از انتخابات مجلس یازدهم بوده است و تا زمانی که انتخابات برگزار نشده، او از هرگونه توضیحی خودداری کرده است.»(8)
نکته این که جناب جلالی در این اولین مصاحبه‌ی خود هم از یکی بودن ویروس شایع شده در ایران و چین سخن گفته و ایضا توضیح داده که «در حوزه‌ی بهداشت و درمان برای تشخیص بیماری کیت‌های تشخیصی توسط WHO در اختیار کشور قرار گرفته است.» این درحالی است که در همان دوران، یکی مشکلات کشور نداشتن کیت‌های آزمایشی بوده است.
یعنی نقدا تا این جا رئیس سازمان پدافند غیرعامل نه تنها وظیفه‌ی ذاتی‌اش را انجام نداده و آن را قربانی انتخابات مجلس شورای اسلامی کرده، بلکه در شرایط کمبود کیت‌ها، از رسیدن کیت‌های سازمان بهداشت جهانی سخن می‌گوید و البته نمی‌گوید این کیت‌ها کجا هستند و در دستان چه کسانی؟
ایضا ایشان در آن زمان از یکی بودن ویروس در ایران و چین سخن می‌گویند و در آخرین مصاحبه‌ی تلویزیونی‌شان پیش از نگارش این مطلب، از تمرکز دشمن بر ژنوم ایرانی. حال که دقیقا ژنوم ایرانی (به فرض وجود و دقت و فراگیری) چه شباهتی به ژنوم چینی با آن همه تفاوت ها دارد، خدا عالم است و بس!
البته همان طور که گفته شد، جناب جلالی سابقه‌ی اظهارات عجیب و غریب دیگری را در حوزه‌های مختلفی دارند. زمانی می‌فرمایند که آمریکا از آتش زدن دلار می‌ترسد، و زمانی دیگر، علی رغم تائید دو بخش از دولت بر کنترل و رعایت استانداردهای بین‌المللی برای واردات و استفاده از اقلام تراریخته، سردار جلالی موضوع ایجاد بیماری‌‌های ناشناخته با استفاده از بذر وارداتی و محصولات کشاورزی‌ اصلاح ‌شده را به‌ عنوان فوری‌ترین تهدید پیش‌ روی کشور می‌داند. از شبکه تلگرام و تروریسم تا سیل و زلزله و خشکسالی و … از مسائل مورد علاقه جناب جلالی است که هر از چندی با اظهار نظرهای عجیب و غریب خود این نکته را روشن می‌کند که دقیقا در سازمان مطبوعشان چه می‌گذرد و تا چه حد برخوردهای علمی و دقیق با مسائل در آن جا صورت می‌گیرد!
این اظهار نظرهای خاص البته تنها محدود به ریاست این نهاد نمی‌شود. در وضعیتی که کشور با بحران کرونا درگیر است، ناگهان مدیرکل پدافند غیرعامل استانداری قزوین می‌گوید که «کارگران برای آزمایش کرونا نباید به بیمارستان‌ها معرفی شوند.»(9) استدلالش هم این است که ازدحام و تجمع کارگران برای تست کرونا، موجب افزایش زنجیره انتقال بیماری می‌شود. البته او راه حلی هم ارائه نمی‌کند که بالاخره کارگران چطور باید آزمایش بشوند که بیمار هستند یا خیر!
اما آن چه توسط این ستاد انجام می‌گیرد، کارهایی از قبیل «رزمایش پدافند زیستی» است که مثلا یک نمونه‌ی آن در استان اردبیل انجام شده است. حال مشخص نیست که این رزمایش و حرکت‌های مشابه آن دقیقا چه هماهنگی‌ای با ستاد مقابله با کرونا و یا وزارت بهداشت کشور دارد؟ در این همایش پک‌های بهداشتی شامل دستکش و ماسک و تب سنج پخش شده است. این که چنین کارهایی که «با همراهی حوزه‌ی پدافند غیرعامل و مدیریت بحران و پایگاه مقاومت بسیج و با حضور اعضای شورای معاونین در بهزیستی استان» اردبیل انجام شده دقیقا چه انطباقی با وظیفه‌ی ذاتی تعریف شده پدافند غیرعامل در کشور دارد، باز هم قابل نقد و بررسی است!(10)
مشکل این جاست که سردار جلالی تنها از چه ساخته‌های پدافند غیرعامل در مورد کرونا سخن می‌گوید. مثلا می‌گوید که قرارگاه پدافند زیستی از اوایل بهمن ماه آغاز به کار کرده و یا از «نخستین کارگروه‌های هماهنگی بین دستگاه‌‌های متولی بخش بهداشت، سلامت و امداد کشور» خبر می‌دهد(11) و اما نمی‌گوید که بالاخره قرار است که قرارگاه‌ها و کارگروه‌ها و امثالهم دقیقا چه بکنند؟ فراموش نکنیم که در مملکت ستاد ملی مبارزه با کرونا با مسئولیت شخص اول اجرایی کشور تشکیل شده و قاعدتا سازمان پدافند غیرعامل می‌بایست که هماهنگ با آن ستاد و در مدیریتی واحد عمل بکند. اما با توجه به تجربه‌ی مدیریتی قبیله‌ای در ایران پسا جمهوری اسلامی، متاسفانه هرکسی کار خودش را می‌کند، با دیگری هماهنگ نمی‌کند و به کسی هم پاسخگو نیست.
البته مشکل این‌طور فرضیه پردازی‌ها و مدیریت‌های دوگانه تنها از این سازمان نیست. وقتی با هماهنگی با رهبر نظام نهادی تاسیس می‌شود که به صورت سازمانی ذیل نیروهای مسلح است، اما فرمانده‌اش مستقیما و با دور زدن سلسله مراتب فرماندهی توسط فرمانده کل منصوب می‌شود، وقتی نهادی در قضیه‌ای مثل کرونا باید ذیل یک فرماندهی واحد در ستاد ملی کرونا عمل بکند، اما مستقلا کار خودش را می‌کند و حتی به وزارتخانه‌ها پیام می‌دهد که باید این کار و آن کار را بکنید، مثلا سردار جلالی به وزیر کشاورزی پیام داده که «نقش وزارت جهاد کشاورزی باید در ساختار دفاع بیولوژیک بازیابی و ارتقائ یابد»(12)، و بعد ذهنیت‌های رهبر نظام در خصوص حمله‌ی بیولوژیکی به ایران از سوی آمریکا را پیگیری می‌کند و حتی نماینده‌ی مجلس مملکت هم از آن‌ها می‌خواهد که پیگیر این مسئله باشند(13)، دیگر توقعی نیست که از این نهاد حرف‌های عجیب و غریب در نیاید و بودجه‌ی مملکت را صرف رزمایش‌های نمایشی و ادعاهای غیرعلمی و خنده دار نکنند.
نکته‌ی قابل توجه در این میانه هم این است که رسما به جز حرف‌های کلی و اقدامات شعاری، هیچ خروجی و نتیجه‌ای از این سازمان، دستکم به مردم گزارش نشده و نمی‌شود. فرمانده‌ی آن از کارهای مختلفی مثل «تدوین اسناد راهبردی پدافند زیستی» و حتی «تعیین استانداران به عنوان فرمانده‌ی قرارگاه زیستی استانی و جانشینی فرمانده سپاه استان» سخن می‌گوید و اما نمی‌گوید که بالاخره نسبتش با نهاد اصلی ملی در خصوص کرونا و نهاد اصلی اجرایی مملکت یعنی دولت چیست؟ جلالی می‌گوید که رهبر نظام سطح مقابله با کرونا را از سطح دولت به سطح نظام ارتقا داده است.(14) اما نمی‌گوید که خب سطح نظام یعنی چه؟ مگر نه این که رئیس ستاد ملی مبارزه با کرونا رئیس جمهور است؟ دقیقا این سطح نظام با سطح دولت چه تفاوتی دارد؟ آیا در واقع سازمان پدافند غیرعامل و بسیاری از نهادهای دیگر در کشور، همان بخشی از دولت پنهان هستند که مستقل از دولت و در واقع برای حفظ امور در ید قدرت رهبر نظام تشکیل شده‌اند تا به وقت لزوم با دور زدن روندهای تقنینی و اجرایی کشور، کار خود را بکنند و عمل خود را به کرسی بنشانند؟ این دولت پنهان که عموما از نظامیان تشکیل شده بارها ثابت کرده‌اند که از هر فرصتی برای این مانور قدرت سود می‌جویند. از سیل و زلزله گرفته تا بحران کرونا و رویدادهای دیگر.
قرارگاه پدافند غیرعامل می‌تواند هماهنگ با سایر نهادهای اجرایی در کشور، پشتوانه‌ای برای هدف پدافندی غیرعامل نوشته بر روی کاغذش باشد. اما عملکرد، ساختار فرماندهی و تشکیل آن از ابتدا نشان می‌دهد که ما با یک سازمان پدافندی برای کشور روبرو نیستیم. بلکه با بخشی از دولت پنهان روبرو هستیم که در پوشش پدافندی و در واقع برای حفظ و مانور قدرت بخش نادیدنی قدرت در ایران سازمان یافته است. این سازمان در واقعه‌ی کرونا هم به مانند زمان‌های دیگر، تنها نقشی نمایشی دارد. با حرف‌های عجیب و غریب و گنده‌گویی‌های شبه علمی رئیس و فرمانده‌ی آن که فکر می‌کند همه چیز می‌داند، اما وقتی حرف‌هایش را اهل دانش می‌شنوند متوجه می‌شوند که او بیش‌تر داستان سرایی می‌کند نه این که سخن جدی بگوید! حال دقت کنیم که این سازمان میلیاردها تومان از بودجه عمومی ارتزاق می‌کند. می‌توان فهمید چه بر سر بودجه‌ی عمومی مردم ایران در تمام این سالیان آمده است. باید حدیث مفصل خواند از این مجمل!

پانوشت‌ها:
1- سردار جلالی: امروز آمریکا بزرگترین متهم در توسعه ویروس کرونا است ، خبرگزاری موج ، 30 فروردین 1399
2- توضیحات سازمان پدافند غیرعامل درباره صحبت های سردار جلالی ، مشرق نیوز ، 16 تیر 1398
3- پاسخ رییس پدافند غیرعامل به کنایه مجری تلویزیون ، فرارو ، 18 اسفند 1398
4- جزئیات طرح تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور ، پایداری ملی، پایگاه اطلاع رسانی پدافند غیرعامل ، 6 مرداد 1398
5- معرفی سازمان – پایداری ملی، پایگاه اطلاع رسانی پدافند غیرعامل
6- با تصمیم نماینده ویژه رئیس جمهور بودجه پدافند غیرعامل کشور به نهاد ریاست جمهوری انتقال یافت ، روزنامه کیهان ، 22 شهریور 1388
7- جزئیات بودجه نیروهای مسلح در سال 99 – پایداری ملی، پایگاه اطلاع رسانی پدافند غیرعامل ، 18 آذر 1398
8- مانورها و بودجه‌های پرابهام/ از سازمان پدافند غیرعامل چه می‌دانید؟ – رویداد24 – 20 اسفند 1398
9- کارگران برای آزمایش کرونا نباید به بیمارستانها معرفی شوند ، ایرنا ، 26 فروردین 1399
10- برگزاری رزمایش پدافند زیستی با هدف مقابله با ویروس کرونا در بهزیستی استان ، سازمان بهزیستی کشور، اداره کل استان اردبیل ، 24 فروردین 1399
11- در نشست تخصصی با فرهنگستان علوم پزشکی؛ گزارش سردار جلالی از اقدامات پدافند غیرعامل درباره کرونا ارائه شد ، ایرنا، 20 فروردین 1399
12- سردار جلالی در پیامی به وزیر جهاد کشاورزی مطرح کرد؛ نقش وزارت جهاد کشاورزی باید در ساختار دفاع بیولوژیک بازیابی و ارتقائ یابد، باشگاه خبرنگاران جوان، 22 فروردین 1399
13- صادقی: سازمان پدافند غیرعامل احتمال ساختگی بودن ویروس کرونا توسط آمریکا را بررسی کند، ایسنا، 3 فروردین 1399
14- سه سناریو درباره منشائ ویروس کرونا؛ رد پای ورزشکاران آمریکایی؛ چرا کشورهای متهم بحرانی شده‌اند؟، روزنامه همشهری، 17 فروردین