در دهه‌های اخیر مساله‌ی ترافیک و مشکلات حمل و نقل تبدیل به یکی از مهم‌ترین و بحث برانگیزترین مسائل و نگرانی‌های روز دنیا به خصوص در کلان‌شهرهای پر جمعیت شده است. این مساله در حجمی گسترده هزینه‌های هنگفتی را بر شانه‌ی مردم و دولت‌ها گذاشته است. این در حالی است که بسیاری از این شهرها نه تنها در زمینه‌ی کنترل و بهبود ترافیک و مشکلات تردد، موفقیت قابل توجهی را به دست نیاورده‌اند بلکه به علت برنامه‌ریزی‌های غیر عقلانی و ناکارآمد، مساله‌ی ترافیک در این شهرها دچار پیچیدگی و دشواری بیشتری نیز شده است.
بنابراین با توجه به اهمیت مساله، در سراسر جهان کارشناسان و صاحب‌نظران در حیطه‌ها و حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سعی کرده‌اند برای کنترل تعادل ترافیکی شهرها، با بررسی راهکارها و پیامدهای احتمالی حاصل از برنامه‌ریزی‌های خرد و کلان، راه‌حل‌ها و پیشنهاداتی را طراحی کرده و ارایه دهند. این حجم گسترده از تلاش‌ها و فعالیت‌ها با هدف بهبود وضعیت جامعه‌ی شهری، شهروندان و محافظت از محیط زیست در مقابل صدمات متعدد ناشی از استفاده‌ی بی حد و اندازه از وسایل نقلیه شخصی و عمومی صورت می‌گیرد.
این دغدغه‌ها در کلان شهرهای ایران خصوصا تهران بزرگ، به عنوان بزرگترین کلان شهر ایران که با مساله‌ی ترافیک و نتایج ناخوشایند آن همچنان در حال دست و پنجه نرم کردن است، بسیار شدت گرفته و مردم، نهادهای مختلف مدیریتی و سازمان‌های طرح ریزی و تصمیم گیری در این زمینه را درگیر خود کرده است.
هزینه‌هایی که مشکل ترافیک به وجود می‌آورد به راحتی از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پا را فراتر گذاشته و حتی شیوه‌های ناسالم و نامطلوب سبک زندگی را در میان افراد یک جامعه به وجود می‌آورد. به طور روزانه میلیون‌ها شهروند که قریب به اتفاق، جمعیت فعال به حساب می‌آیند، وقت، انرژی و سرمایه‌ی خود را در خیابان‌های کند، پر ازدحام و شلوغ شهرهای بزرگ از دست می‌دهند. جنبه‌های روانی و فردی این پیامد به آسانی همه را درگیر کرده است. شیوع روز افزون اضطراب، خستگی مفرط، فشارهای عصبی و نزول چشمگیر آستانه‌ی تحمل انسان‌ها و همچنین تاخیر افراد و اتلاف وقت، تنها گوشه‌ای از ابعاد روانی این ماجرا است.
علاوه بر کاهش ضریب ایمنی و سلامت روانی شهروندان، رشد چشمگیر آمار تصادفات و انواع خسارت‌های جانی و مالی ناشی از افزایش حجم تردد اتومبیل‌ها برای افراد جامعه مساله‌ساز شده است. در موارد اورژانسی نیز سرعت رساندن خدمات کادر درمانی به بیماران کند شده و سرنوشت مرگ و زندگی بسیاری از افراد تحت تاثیر ساعات شلوغی و پر ازدحام خیابان ها قرار گرفته است. همچنین اجرای عملیات اطفائ و خاموش کردن حریق و یا حوادث غیرمترقبه‌ی این چنینی، همراه با افزایش زمان کمک رسانی و امداد، میزان خسارت‌ها و آسیب‌های جانی و مالی را بسیار بالا برده است. از طرفی دیگر روزانه هزاران لیتر از سوخت و بنزین مورد استفاده به وسیله‌ی خودروهای روشن از بین می‌رود و آلودگی‌های حاصل از دود آن‌ها اغلب ازحد مجاز خود فراتر رفته و در نتیجه به محیط زیست انسان‌ها و سایر جانداران لطمه‌ی جدی وارد می‌کند. به طور بصری، چهره‌ی شهرها نیز هر روز دلگیرتر می‌شود و خیابان‌‍‌ها تبدیل به یک پارکینگ بزرگ و غول پیکر شده‌اند.
اما ترافیک شهری چیست و نقش مدیریت بهینه در سیاست گذاری‌های خرد و کلان یک کشور تا چه اندازه در کنترل ترافیک و عبور و مرور اهمیت دارد؟ ترافیک در واقع یک واژه‌ی شناخته شده در عرصه‌ی بین‌الملل است و در قوانین کشورها به مجموعه‌ی عبور و مرور وسایل نقلیه، افراد و حیوانات در طول راه‌ها اطلاق می‌شود. ترافیک برای معنا یافتن به سه عامل تشکیل دهنده‌ی خود متکی است: وسیله‌ی نقلیه، راه و انسان. این به آن معنا است که حضور این سه عامل برای وجود پدیده‌ی ترافیک ضروری است و اگر هر کدام از این عوامل تشکیل دهنده وجود نداشته باشد، ما با پدیده‌ی ترافیک نیز مواجه نخواهیم بود. بنابراین در صورتی که هماهنگی بین این سه عامل در راه‌های شهری دچار مشکل شود، تعادل و توازن در ترافیک شهری نیز بر هم خواهد خورد.
این دست از ناهماهنگی‌ها و عدم تعادل در ترافیک شهری مرتبط به عوامل و شرایط محیطی خاصی است. مثلا ممکن است میان ظرفیت و گنجایش راه و تعداد وسایل نقلیه هماهنگی وجود نداشته باشد، یا این‌که شرایط راه و نوع وسیله‌ی نقلیه با هم سازگار نباشند، یا تعداد استفاده‌کنندگان وسیله نقلیه و زمان حرکت آن‌ها با هم متناسب نباشد. همچنین ناهماهنگی‌هایی در تقاضای استفاده‌کنندگان از وسیله نقلیه خاص و شرایط زمانی و مکانی می‌تواند منجر به بر هم خوردن تعادل ترافیک شهری شود.
بنابراین می‌توان گفت که هر گونه بر هم خوردن تعادل و توازن در میان این سه عامل یاد شده یعنی انسان، راه و وسیله‌ی نقلیه‌ی مورد استفاده، می‌تواند در ترافیک یک مسیر ایجاد مشکل نموده و امر عبور و مرور را با دشواری‌هایی رو به رو کند که هر یک به نوبه‌ی خود می‌توانند سایر حوزه‌های انسانی و محیطی را دچار اشکالات فراوان کنند. لذا توجه به امر ترافیک و شیوه‌های مدیریتی آن همواره مورد توجه مسئولین ذی‌ربط است تا تبعات ناشی از این مشکل را با کمترین هزینه و بهترین روش حل و فصل کنند.
در ایران یکی از مهمترین شهرهایی که با مشکلات جدی در زمینه‌ی عبور و مرور وسایل نقلیه رو به رو است، کلان‌شهر تهران است. در به وجود آمدن چنین شرایطی عوامل بسیاری دست به دست هم داده‌اند. یکی از مهمترین عوامل مشکلات و مسائل برآمده از حدود نیم قرن توسعه‌ی شهری است که بدون برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های دوراندیشانه و عقلانی صورت گرفته است. به همین دلیل است که هر گونه تلاش برای حل یا کاهش دشواری‌ها و معضلات ترافیکی به خاطر ضرورت به کارگیری نیروی انسانی و منابع مادی زیاد، در مدت زمان کوتاه امکان‌پذیر نیست و چشم‌انداز وسیع‌تر و طولانی‌تری را می‌طلبد. اما به علت تغییر مدیران و تغییر رویکردها همواره این مساله به زمان و مدیر دیگری موکول شده است.
از سویی دیگر، تمرکز در امکانات و مشاغل همراه با افزایش مهاجرت‌ها به سوی این شهر، ظرفیت خیابان‌ها را بیش از توان آن لبریز کرده است. علاوه بر این، تمایل مردم به داشتن خودروهای شخصی و عموما تک‌سرنشین بودن این خودروها، حتی برای افراد مختلف خانواده، خود باعث هجوم افسار گسیخته‌ی وسایل نقلیه در خیابان‌ها شده است. مساله‌ی دیگر محدودیت و ناکارآمدی سیستم حمل و نقل عمومی این شهر است. اگرچه حرکت‌های مفیدی در این زمینه صورت گرفته است، همچون ایجاد ایستگاه‌های زیرزمینی مترو و اتوبوس که در مکان‌های پر تردد تا حدودی راه‌گشا بوده است. اما همچنان تعداد این وسایل نقلیه‌ی عمومی جواب‌گوی این جمعیت انبوه نیست و بسیاری از آن‌ها کهنه و فرسوده شده‌اند.
از عوامل دیگری که باعث ناکارآمدی در اجرای سیاست‌های کنترل تعادل ترافیکی در ایران شده است، می‌توان محدود کردن سیاست‌ها در زمینه‌ی ساخت راه‌ها و مسیرها دانست. اگرچه این امر به کمک سایر عوامل می‌تواند در بعضی مواقع جوابگو باشد اما عملا در بسیاری از موارد درست نبوده است. زیرا به برون‌ریزی تقاضای پنهان افراد برای داشتن وسایل نقلیه شخصی شده است. یعنی به محض این‌که شرایط مهیا شده، تعداد وسایل نقلیه شخصی موجود در مسیرها افزایش چشمگیری داشته است.
عامل دیگر عدم هماهنگی نهادهای مختلف برای بهبود وضعیت ترافیک است. نهادهای مرتبط راهسازی، شهرداری‌ها، سیستم ساخت و ساز، سیستم حمل و نقل، آموزش و رسانه‌ها برای جلب توجه افکار عمومی و فرهنگ سازی در زمینه‌ی عبور و مرور شهری باید با یکدیگر همصدا و همفکر باشند. همچنین آن‌ها با در نظر گرفتن معیارهای مختلف و تبادل آرا و نیز کنار گذاشتن منافع شخصی و گروهی، می‌توانند به بهبود معضلات ترافیک، کمک شایانی بکنند.
با این وجود آن‌چه که بیشتر از هر چیزی می‌تواند معضلات ترافیکی را کم کند، کاهش تقاضای افراد برای حضور در مسیرهای پر تردد است. بنابراین با اتخاذ رویکردهای عمومی و فرهنگی می‌توان تا حدود زیادی این مساله را مدیریت کرد و آن را سامان‌دهی کرد.
یکی از بهترین راهکارهای مدیریتی در کاهش تقاضای افراد برای حضور در مسیرهای پر تردد، ترویج و گسترش خدمات از راه دور است. این‌که افراد بتوانند به جای حضور در سازمان‌های مختلف که اغلب دور از هم هستند، کارهای خود را به صورت اینترنتی انجام دهند و یا به مراکز خرید و سازمان‌های الکترونیک دسترسی قابل قبولی داشته باشند. در واقع رشد و ارتقای خدمات خرید از راه دور به طور چشمگیری بر کاهش سفرهای درون شهری اثر گذار است.
از دیگر عوامل تاثیرگذار می‌توان به دورکاری و آموزشی از راه دور، اشاره کرد که البته این‌ها نیز زیر مجموعه‌ی خدمات اینترنتی محسوب می‌شوند. سفرهای شغلی و سفرهای آموزشی از مهمترین عوامل بروز عدم تعادل در ترافیک‌های سطح شهر هستند. بنابراین کاهش این سفرها و سمت و سو دادن به آن، در سامان‌دهی مسیرها اغلب مورد توجه مدیران است. دورکاری از روش‌های مدیریتی در کاهش تقاضای سفرهای درون شهری است که در بسیاری از کلان شهرها بسیار کارآمد بوده است و موجب محدود کردن سفرهای شغلی به ویژه در ساعات اوج ترافیک می‌شود. سفرهای آموزشی نیز پس از سفرهای شغلی سهم عمده‌ای در سفرهای درون شهری دارند. بنابراین بسیاری از برنامه‌ریزان، به طور جدی گسترش سیستم آموزش از راه دور را مد نظر دارند. در این سیستم از آن جایی که محدودیت زمانی و مکانی برای یاد گیرنده وجود ندارد و یاد گیرندگان می‌توانند بدون نیاز به حضور در کلاس از آموزش بهره‌مند شوند، شیوه‌ی کار‌آمدی در مدیریت کنترل ترافیک شهری محسوب می‌شود.
روش دیگر جابجایی ساعات کار است. در شیوه‌ی جابجایی ساعات کاری می‌توان زمان آغاز و پایان ساعت کاری را جابجا کرد. علاوه بر این با اضافه کردن ساعت کاری در برخی از روزهای هفته و در نتیجه حذف یک روز کاری، می‌توان زمان سفر افراد شاغل را به ساعتی غیر از ساعت اوج تردد منتقل کرد و از شدت آن کاست.
روش‌های برشمرده در بالا تنها بخشی از کارهایی است که می‌توان به کاهش سفرهای درون شهری کمک کرد. با این حال در کنار عواملی چون بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای وسایل نقلیه عمومی، انتخاب فضاهای مناسب برای انواع ساخت و ساز، ایجاد طرح‌های مختلف رانندگی و فرهنگ‌سازی، می‌توانند پاسخگوی بهبود وضعیت ترافیک شهرها باشند.