گردشگری امروزه به صنعتی پر سود در سطح جهان، بخشی جدایی ناپذیر از اقتصاد جهانی تبدیل شده است. برخلاف گذشته، صنعت گردشگری محدود به بازدید از مکان های تاریخی و شهرهای زیبا و با آیین ها و سنت های مختلف و یا مکان هایی برای گذراندن تعطیلات آفتابی همراه با سواحل زیبا نیست، بلکه مرزهای این صنعت بسیار فراتر رفته و امروزه با انواع مختلفی از گردشگری از جمله گردشگری ورزشی، گردشگری درمانی، گردشگری کاری، گردشگری مذهبی و … روبه رو هستیم.
موضوع این نوشتار به صورت مشخص به گردشگری ورزشی و پتانسیل های نهفته در این سبک از گردشگری در کشوری چون ایران تمرکز دارد.
صنعت رو به رشد گردشگری، نه تنها می تواند محرکی مناسب برای به جریان انداختن چرخ های اقتصاد برای یک کشور باشد، بلکه می تواند به اشتغال زایی در مناطق دور افتاده و محروم بیانجامد. اما قبل از هر چیز باید به مفهوم گردشگری ورزشی پرداخت.
گردشگری ورزشی اصطلاحا به سفرهایی درون کشوری و یا برون مرزی که جهت تماشای یک مسابقه ورزشی، شرکت در چنین مسابقاتی و انجام برخی ورزش ها که صرفا در یک منطقه خاص و یا با یک امکانات خاص و ویژه ارائه می شود، انجام می گیرد، اطلاق می شود.
یا این تعریف، گردشگری ورزشی یکی از زیرمجموعه های صنعت گردشگری به حساب می آید که روز به روز در حال گسترش و پیشرفت است و بر تعداد طرفداران آن نیز افزوده می شود. بر همین اساس گردشگری ورزشی به پنج دسته تقسیم می شود:
• گردشگری رویدادهای ورزشی
• گردشگری ورزشی فعال
• گردشگری ورزشی نوستالژیک و مشاهیر
• گردشگری ورزشی-درمانی
هر کدام از دسته های مورد اشاره، نیازمند امکانات و زیرساخت های لازم برای جذب مخاطبان و طرفداران خاص خودش است. گردشگری ورزشی به دلیل این که در زمره گردشگری صنعتی دسته بندی می شود، از این رو در هر مکانی و به نسبت هرنوع شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، امکان فراهم آوردن شرایط آن میسر است. امروزه به خصوص در جوامع غربی، افراد بیشتر از گذشته به تفریحات و سرگرمی اهمیت می دهند. همین مسئله موجب می شود که تمایل برای انجام تفریحات ورزشی و به دنبال آن گردشگری ورزشی افزایش پیدا کند. یکی از مشخصه های این تغییر فکر این است که امروزه کلینیک های تناسب اندام با اهداف تجاری روز به روز در حال گسترش هستند. این کلینیک ها بیشتر بر جنبه های فردی و شاید لذت گرایی ورزش تاکید دارند.
در عین حال که شرکت در مسابقات ورزشی و پیروزی در آن ها برای گروه زیادی از افراد و دوستداران ورزش دارای اهمیت است اما عده زیادی نیز بیشتر تمایل دارند تا فعالیت های ورزشی را برای تفریح و سرگرمی انجام دهند.
تحقیقاتی که در زمینه گردشگری ورزشی و تاثیرات آن بر مسائل اقتصادی کشورهای میزبان صورت گرفته، نشان از رونق اقتصادی چشم گیر و جذب توریست دارد. سیاستمداران، برنامه ریزان و اقتصاددان ها برای احیای اقتصاد محلی، بر گسترش گردشگری ورزشی تاکید ویژه ای دارند، چرا که عناصر مورد نیاز برای گردشگری سنتی، در گردشگری ورزشی مورد نیاز نیست. این بخش از گردشگری از آن جایی که شامل دو بخش پرطرفدار و پرسود است، بدون شک به بهبود شرایط اقتصادی یک جامعه کمک قابل توجهی خواهد کرد. آمار و ارقام زیادی درباره تاثیر رویدادهای بزرگ ورزشی بر اقتصاد مناطق گوناگون تاکنون منتشر شده و بررسی آن ها این مسئله را ثابت می کند که رشد این بخش از صنعت گردشگری تحول اقتصادی را برای میزبان این رویدادها به همراه داشته است.
اگرچه برگزاری رویدادهای ورزشی، منافع اقتصادی زیادی برای میزبان ها به دنبال دارد، اما برنامه ریزهای این رویدادها باید تاثیرات جنبی آن را نیز در نظر بگیرند. این تاثیرات ممکن است مثبت و حتی منفی باشند. این تاثیرات مثبت و منفی در رویدادهای ملی و بین المللی بسیار قابل توجه تر هستند.
یکی از مسائلی که باید به دقت مورد بررسی قرار بگیرد بحث هزینه های برگزاری رویداد و فراهم کردن امکانات و تجهیزات لازم برای ورزش های مختلف است. علاوه بر این ها، برگزاری یک رویداد بزرگ و جذب گردشگران زیاد از سراسر دنیا تاثیرات فرهنگی و زیست محیطی بی شماری بر کشور و منطقه میزبان و زندگی اهالی آن دارد.
تبدیل امکانات ورزشی از امکانات محلی به امکانات ملی و بین المللی ممکن است تاثیر منفی در محیط زیست داشته باشد. البته در کنار این، نباید جنبه اشتغال زایی و کسب درآمد برای اهالی آن منطقه خاص را فراموش کرد.
اما آیا در ایران گردشگری ورزشی تا چه اندازه مورد توجه قرار گرفته است؟ آیا فدارسیون های ورزشی ایران که فقدان مدیران کارآمد و سرمایه گذاری لازم در بخش های مختلف آن رنج می برند، توانسته اند گامی در سوی استفاده از پتانسیل گردشگری ورزشی بردارند؟
ایران نه تنها از تنوع فرهنگی، زبانی و جغرافیا بهره مند است، بلکه از ورزش های باستانی، محلی و متفاوتی که خاص همین جغرافیا است، برخوردار است. اما متاسفانه گردشگری به طور عام و گردشگری ورزشی به طور خاص در ایران با موانع زیادی دست به گریبان است. توسعه توریسم ورزشی علاوه برموانع موجود، مانند دیگر بخش های توسعه گردشگری موانع مخصوص به خود نیز دارد که از جمله مهم ترین مشکلات این حوزه، نداشتن برنامه استراتژیک برای گردشگری ورزشی کشور با توجه به قابلیت های موجود است.
یکی دیگر از مشکلات توسعه توریسم ورزشی، عدم توانایی در برگزاری تورنمنت های بزرگ ورزشی نظیر المپیک، جام جهانی و بازی های آسیایی در ایران است .
در سال 1383 با شکل گیری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، کمیته توریسم ورزشی نیز در این سازمان شکل گرفت. سال 1384 میان سازمان میراث فرهنگی و و کمیته ملی المپیک، تفاهم نامه توریسم ورزشی به امضا رسید. فراهم آوردن تمهیدات لازم در خصوص ورود و خروج ورزشکاران و گردشگران ورزشی، ایجاد بانک اطلاعات گردشگری ورزشی و تهیه تقویم حاوی رویدادهای ورزشی برای راهنمایی هیات های ورزشی و هواداران، تاسیس مراکز آموزشی و پژوهشی برای گسترش امور فرهنگی آموزشی و تحقیقاتی در زمینه توریسم ورزشی و نیز تاسیس موزه ای برای معرفی اساطیر و چهره های ماندگار ورزشی و شناساندن فرهنگ و آداب و رسوم و سنت های ورزشی ایران به گردشگران از جمله مفاد این تفاهم نامه بود. اما بر خلاف آن چه که انتظار می رفت، فاز اجرایی این تفاهم نامه و اهمیتی که این بخش از گردشگری می توانست به صنعت توریسم و ورزش ایران ایفا کند، کاملا به فراموش سپرده شد.
در آخر باید اشاره کرد هنگامی که ایران با موج فرار/مهاجرت ورزشکاران روبه رو است و به دلیل بی کفایتی ها وضعیت فدراسیون های روزشی روز به روز رو به وخامت می رود، نباید چندان امیدوار بود که وضعیت گردشگری ورزشی چندان آش دهن سوزی از آب در بیاید و توانایی جذب مخاطب، آن هم در سطحی بین المللی داشته باشد.