اخرین به روز رسانی:

نوامبر ۲۴, ۲۰۲۴

زنگ خطر وضعیت دفع پسماندهای ویژه در ایران/فرزاد صیفی کاران

دنیای مدرن، در کنار تمام پیشرفت های متنوعی که برای رفاه هرچه بیشتر نسل بشر می کوشد، معضلات عدیده ای را نیز با خود به همراه آورده است. مشکلاتی که هر کدام به تنهایی قدرت و توان این را دارند تا هرچه را که پیشرفت، تکنولوژی، رفاه، امکانات و سلامت می نامیم، در خود ببلعند و زمینه ساز ویرانی و نابودی شوند.
پسماند یا همان زباله و معضل دفع پسماندهایی چون پسماند بیمارستانی، صنعتی، شیمیایی، کشاورزی و الکترونیکی، همچنین به طور خاص پسماندهای ویژه (پسماندهایی که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمی بودن، بیماری زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن که پسماند بیمارستانی نیز جزو آن است و به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد)، از جمله مهم ترین معضل های دنیای مدرن امروز است که سلامت انسان، محیط زیست و دیگر جانداران را به شکلی بسیار جدی تهدید می کند. برای مقابل با بحران پسماندهای ویژه، تدابیر مختلفی اندیشیه شده تا میزان آلودگی محیط را کاهش دهد و نحوه صحیح دفع و یا بازیافت آن ها را در پی دارد.
در این میان اما مسئولان ایرانی، کوچک ترین توجهی به این امر مهم ندارند و در حال حاضر ایران با مشکل جدی دفع و بازیافت پسماندهای ویژه روبه رو است. معضل دفع پسماند و طور خاص پسماندهای ویژه ای مانند بیمارستانی و صنعتی، دامن گیر سلامت شهروندان و محیط زیست و مسئولان ناکارآمد در ایران است. از آسان ترین بخش که همان تولید زباله باشد و سخت ترین بخش آن که تفکیک، دفع و یا بازیافت آن است، معضل مدیریت پسماند، بیداد می کند.
امروزه با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی، دانش دفع و بازیافت پسماندها بسیار گسترده و حائز اهمیت و به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی انسان در جوامع مدرن بدل شده است. اما وجود دانش و تکنولوژی لازم برای دفع و بازیافت پسماند و به طور مشخص پسماندهای ویژه، تنها یک روی این سکه است، بلکه روی دیگر آن، همان فقدان اراده و عزم مسئولان برای عملی کردن این امر است. اراده ای که در میان مسئولان ایرانی، به ندرت به چشم می خورد و دغدغه دفع پسماندهای ویژه در آخرین مرحله اهمیت قرار دارد.
پسماندها بر اساس قانون مدیریت پسماند، به پنج گروه عادی، صنعتی، پزشکی، کشاورزی و پسماندهای ویژه تقسیم بندی می شوند. در ایران علاوه بر زباله های عادی و شهری، روزانه ۴۰۰ تن زباله بیمارستانی، ۸۰ تن ویژه بیمارستانی، بیش از ۹۰ هزار تن صنعتی و ۳۸۰ تن پسماند لجن اسیدی و خاک رنگ بر تولید می شود.
خانوارهای شهری کشور در سال ۱۳۹۵ به طور متوسط در هر هفته ۱۷۵۵۴۸ تن پسماند تولید کرده اند. سرانه پسماند تولید شده توسط هر خانوار شهری در ایران ۹.۷ کیلوگرم در هفته بود که بخش عمده ای از این پسماندها را پلاستیک ها و ظروف یک بار مصرف تشکیل داده اند.
به گفته علی مریدی، سرپرست دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، مصرف پلاستیک در ایران بسیار بی رویه است و سالانه هر نفر سه کیلوگرم پلاستیک مصرف می کند. ربیعی تاکید می کند بر طبق آمار روزانه بیش از سه هزار تن و سالانه بیش از یک میلیون تن مصرف کیسه پلاستیکی در ایران وجود دارد که به جز عوارض بهداشتی و محیط زیستی، یک سری عوارض اقتصادی هم به همراه دارد.
علاوه بر این، به گفته محمدحسین بازگیر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران، تنها در پایتخت به طور میانگین روزانه حدود ۸ تا ۹ هزار تن پسماند عادی و زباله خانگی تولید و جمع آوری می شود. بر این اساس سرانه تولید زباله در شهر تهران برای هر نفر حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ گرم در روز است در حالی که میزان میانگین سرانه تولید زباله برای هر نفر در دنیا به طور میانگین حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ گرم است.
اما معضل اصلی در جوار پسماندهای شهری، نگرانی از انباشت و چگونگی امحای پسماندهای بیمارستانی است که یکی از چالش های این روزهای کارشناسان محیط زیست است. در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی نزدیک به سه کیلوگرم زباله تولید می شود، در حالی که این رقم در کشورهای پیشرفته به یک کیلوگرم هم نمی رسد؛ ۲۰ تا ۳۰ درصد پسماندهای هر تخت بیمارستانی را پسماندهای عفونی تشکیل می دهند. هنوز تعدادی از بیمارستان ها و اکثر درمانگاه ها در ایران فاقد سیستم ضدعفونی کردن و همچنین امحائ پسماندهای عفونی هستند. باید به شهرداری ها هم اشاره کرد، چرا که آن ها هم فاقد زیر ساخت ها و تجهیزات لازم برای جمع آوری و دفع پسماند های بیمارستانی و عفونی هستند. اگر این پسماندها به درستی جداسازی و امحا نشوند، بسیار خطرآفرین و مضر خواهند بود و عواقب ناگواری به همراه خواهند داشت. در میان پسماندهای بیمارستانی بخشی از پسماندها عفونی هستند و در بخش دیگری نیز پسماندهای تیز و برنده وجود دارند که باید از یک دیگر تفکیک شوند. دفن پسماندهای بیمارستانی، علاوه بر آلودگی های زیست محیطی و آب های زیرزمینی ، خطر گسترش برخی از بیماری ها (مخصوصا بیماری های واگیردار) را در پی دارد. لذا این امر مستلزم اهمیت و حساسیت بالایی است.
بنا بر اعلام مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست، 25 درصد پسماندهای پزشکی که از بیمارستان های کشور خارج می شوند، خطرناک هستند. بر اساس قانون مدیریت پسماند، تفکیک و امحای پسماندهای بیمارستانی بر عهده بیمارستان ها است و باید قبل از دفن، ضدعفونی شود. اما در حال حاضر با وجود این که بیمارستان ها و درمانگاه های ایران فاقد سیستم ضدعفونی و امحائ هستند و 25 درصد از پسماندهای بیمارستانی خطرناک هستند، چگونه باید به دفع صحیح و بدون خطر این پسماند امیدوار بود؟
باید توجه داشت که پسماندهای بیمارستانی، از جمله خطرناک ترین پسماندها هستند که شامل پسماندهای عفونی، پسماندهای پاتولوژیک، اجسام تیز و برنده، پسماندهای دارویی، پسماندهای سرطان زا، پسماندهای شیمیایی، پسماندهای رادیواکتیو، کپسول های حاوی گازهای پرفشار و پسماندهای حاوی فلزات سنگین هستند. در ایران تاکنون اقدامات زیربنایی مهم و اساسی برای ازبین بردن پسماندهای بیمارستانی صورت نگرفته و همچنان شیوه های موقتی که برای مناطق کوچک کاربرد دارد و یا روش سنتی دفن کردن مورد استفاده قرار می گیرد.
پسماندهای ویژه طبق قانون مدیریت پسماند در ایران، مصوبه ۹ خرداد ۱۳۸۳ شامل چند گروه اصلی می شود که مهم ترین این گروه پسماندها، همین پسماندهای بیمارستانی است که اشاره شد. اصول درست این شیوه ها در استانداردهای ناظر بر بهداشت محیط و حفاظت محیط زیست از قبیل استاندارد EPA مربوط به ایالات متحده آمریکا و راهنمای EC مربوط به اتحادیه اروپا است. بیمارستان ها و مراکز درمانی با توجه به وظیفه اصلی آن ها که حفظ و تامین سلامت شهروندان است، باید مراقب آسیب های بهداشتی و زیست محیطی که به وجود می آورند، نیز باشند. در این استانداردها به آسیب های زیست محیطی پرداخته شده است و سازمان جهانی بهداشت (WHO) در این زمینه و همچنین اثرات بهداشتی آن ها در سال ۱۹۹۹ میلادی با انتشار مجموعه ای اقدام به طرح راهنمایی هایی برای همه کشورها کرده است که بیشتر آن ها در ایران رعایت نمی شود.
بر طبق آخرین آمار، جدای از درمانگاه ها، در حال حاضر 945 بیمارستان در ایران وجود دارد که روزانه 50 هزار تن پسماند بیمارستانی تولید می کنند. فاجعه بار اما این است که از این تعداد بیمارستان با تولید این حجم بالای پسماند بیمارستانی و خطرناک، تنها 11 بیمارستان از پسماندهای خود را ضدعفونی می کنند.
با توجه به وضعیت ناگوار دفع و امحائ پسماندهای و طور خاص پسماندهای ویژه در ایران، فاجعه بزرگی در آینده شهروندان و محیط زیست ایران را تهدید می کند. فاجعه ای که طبعات زیان بار و ممکن است مهار آن به سادگی پیشگیری اش نباشد و باید دید آیا مسئولان مربوط این مهم را در دستور کار خود قرار خواهند داد، یا به مانند دیگر معضلاتی که دامن گیر جامعه این روزهای ایران است، بر رویش سرپوش می گذارند.

توسط: فرزاد صیفی کاران
نوامبر 22, 2019

برچسب ها

پسماندهای بیمارستانی پسماندهای عفونی پسماندهای ویژه خط صلح شماره 103 فرزاد صیفی کاران ماهنامه خط صلح