نقش پررنگ اما نادیده گرفته شده زنان در صلح جهانی/اعظم بهرامی
بر اساس اسناد رسمی منتشر شده توسط سازمان ملل از سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷، در روند صلح جنگ های داخلی در سراسر جهان ۲ درصد از زنان به عنوان واسطه گران صلح و ۸ درصد ناظر و ۵ درصد شاهدین توافق نامه های صلح بودند. این در حالی است که بر اساس همین گزارش طی یک کار تحقیقی بر تاریخ و روند ۸۲ توافق نامه صلح در درگیری های مسلحانه ای که در سال های ۱۹۸۹ تا ۲۰۱۱ رخ داده، حضورزنان هم به دوام و پایدار صلح و هم بر کیفیت آن تاثیر معناداری داشته است. علی رغم این که زنان جزئ نخستین قربانیان جنگ و تهاجم هستند، دربسیاری از توافق نامه و صلح نامه ها، هیچ بخش جنسیتی لحاظ نمی شود.
آمار حضور زنان در عرصه های مختلف صلح و سیاست
گفتگوی برابری جنسیتی در حوزه های مختلف از جمله حوزه سیاست، سال هاست در سازمان ملل و تحت مجموعه قوانین مصوب و مورد توافق قرار گرفته، طرح شده است اما در تلاش ناکارآمد و غیرموثر؛ شاید این مثال گویا باشد که در سال ۲۰۱۸ برای نخستین بار یک زن، به ریاست امور سیاسی سازمان ملل منصوب شد.
این مرکز(DPPA) نقش اصلی را در جلوگیری از درگیری های مرگ بار و طولانی دارد و به دنبال صلح پایدار در جهان است. از سال ۲۰۱۷ برای ماموریت های صلح و ابتکارات توافق نامه، یک مشاور ارشد امور جنسیتی نیز در نظر گرفته شد. این مشاورین در طیف وسیعی از فعالیت ها و ابتکارات صلح و امنیت و فعالیت های بشر دوستانه با سفیران و نمایندگان سازمان ملل همکاری می کنند.
دریافت نوبل صلح توسط دنیس موکوه و نادیا مراد برای تلاش در پایان دادن به استفاده از خشونت جنسی به عنوان سلاح جنگ و درگیری مسلحانه، نیز یکی از نقاط عطف حضور موثر زنان در حوزه صلح و امنیت است. بنا به آخرین گزارشی که سازمان ملل در سال ۲۰۱۸ ارائه داد، ۱۹ کشور هنوز درگیر خشونت های جنسی ناشی از جنگ و درگیری ها هستند. موضوع مهم دیگری که زنان به آن ورود کردند تشکیل نهادهای عدالت در انتقال قدرت و سیستم های حکومتی بود و همین طور کمیته های حقیقت یاب که بتواند به بازماندگان خشونت های ناشی از جنگ کمک کند. در ۳۰ درصد این موارد نیز اعضای اصلی زنان بودند. بیش ترین سهم را نیز کشورهای افریقایی و امریکای لاتین داشتند. کلمبیا، گامبیا بیش ترین آمار را داشتند.
مطابق آمار سازمان ملل در سال ۲۰۱۸، حدود ۱۳۶ میلیون نفر در سراسر جهان نیاز به کمک فوری بشر دوستانه داشتند. از جمله ۵ میلیون زن باردار و ۳۴ میلیون دختر و زن جوان که درگیر شرایط اضطراری جنگ و مهاجرت و نا امنی جنسی بودند. تعداد زیادی از دختران نیز سالانه امکان تحصیل را در سراسر جهان از دست می دهند. در سال ۲۰۱۷ در کشور مالی از هر ۱۰ دختر در سن دبستان 3 کودک از مدرسه باز می ماند. این نرخ در سال ۲۰۱۸ دو برابر شده است یعنی ۶ کودک از هر ۱۰ کودک دختر. در کشورهای آفریقایی با افزایش سن این آمار هم افزایش می یابد. زنان در مقام مشاور و تصمیم گیرنده در سیاست گذاری های کمک رسانی و ابقای صلح و توسعه پایدار می توانند به تمام این نکات توجه کنند.
در حالت صلح در برخی کشورها مستقل از این که آن کشور در حال جنگ بوده یا نه آمار ازدواج دختر بچه ها و ترک تحصیل و همچنین مرگ و میر در هنگام زایمان چنان بالاست که گویا زنان همواره در شرایط جنگ زندگی می کنند. آن ها سهم کمی در مراودات سودآور مالی دارند و مالک زمین و خانه نیستند و به همین دلیل شرایطشان درجنگ و درگیری های داخلی و یا صلح چندان تغییری نمی کند. این موضوع در فاکتورهای مربوط به زنان در شاخص توسعه پایدار قابل پیگیری است.
نقش زنان در سیاست های داخلی کشورها نیز هنوز با برابری جنسیتی مورد نظر تعهدات توسعه پایدار فاصله معنا داری دارد. تنها برای یک نمونه، نسبت کرسی های اشغال شده پارلمان های جهان توسط زنان، در بهار سال ۲۰۱۸ برابر 23/8 درصد بود.
در بهار سال ۲۰۱۸ دستور کار تازه ای برای خلع سلاح در برنامه راهبردی سازمان ملل قرار کرد. هدف این بود که زنان در این پروژه تازه به مشارکت داده شوند. فقط در سال ۲۰۱۷، حدود ۸۵۷ میلیون سلاح کوچک در اختیار غیر نظامیان قرار داشت که انواع خشونت و از جمله جابجایی اجباری، گروگان گیری و خشونت جنسی انجام شده با آن ثبت شده است. تمام این ها در حالی بود که در سال ۲۰۱۷ در جلسات چند جانبه خلع سلاح، تنها یک چهارم شرکت کنندگان زنان بودند.
بر خلاف آمار و اعداد، زنان ثابت کردند کجا ایستاده اند
زنان گوآتمالا برای عدالت در یک کشور جنگ زده قیام کردند. در طول جنگ سی و شش ساله داخلی در گواتمالا زنان بومی به شکل سیستماتیک مورد تجاوز و بردگی ارتش قرار گرفتند. تاریخ تغییر کرد و روزی ۱۵ زن که بعدها به مادر بزرگ های زاکربرگر، معروف شدند برای برقراری عدالت در بالاترین دادگاه گواتمالا از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ جنگیدند. آن ها در انتظار اجرای عدالت بودند و پیگیری آن ها منجر شد تا دو افسر سابق ارتش به جنایت علیه بشریت محکوم شوند و در بیش از ۱۸ مورد هم خسارت به زنان آسیب زده برگشت. آن ها جزئ نخستین گروه هایی بودند که عدالت خواهی پس از صلح را تبدیل کردند به دست مایه ای برای دسترسی به امکاناتی برای توسعه روستاهای جنگ زده و دسترسی به بیمارستان و درمانگاه و ابزار لازم برای کار بر زمین های کشاورزی. جبران سال ها فقر و جنگ زدگی به مردمی که زمین ها و منابع آب خود را از دست داده بودند. بسیاری از آن ها آخرین بار که فرزندان پسر و همسرانشان را دیدند را به خوبی به یاد دارند، در این روستا حتی فرزندانی حاصل تجاوزهای آن روزهای جنگ و تجاوز نیز زندگی می کنند.”دمیس یت” یکی از این مادربزرگ ها می گوید: “ما سال ها تنها برای اجرای عدالت صبر کردیم”.
توانمندسازی زنان علیه افراطی گری
زنان، مادران، کنار هم گرد آمدند تا فرزندانشان، برادران و همسران و پدرانشان را از پیوستن به گروههای افراطی باز بدارند. آنها این برنامه را با عنوان “زنان توانمند، جامعه صلح آمیز” اجرا کردند. این برنامه تلاش داشت تا از طریق ایجاد کارگاه های تجاری کوچک و دامداری و کشاورزی زنان را توانمند کند. به این ترتیب زنان می توانند مادرانی توانمند باشند و از فرزندانش در ادامه تحصیل حمایت کنند و از پیوستن آن ها به گروهها ی تندرو و افراطی جلوگیری کنند.
بر اساس فهرست جهانی در سال ۲۰۱۶ آسیای جنوبی دومین منطقه آسیب دیده جهان در اثر گسترش تروریست و گروه های افراطی بود. زنان اولین قربانیان این گروه های خشونت طلب بودند. به این ترتیب به خاطر محدودیت های بسیار در جابجایی و نا امنی های دیگر زنان بسیار بیشتر از مردان امکان کار و فعالیت های اقتصادی را از دست دادند. اما بعد از اجرای پروژه های حمایتی برای توسعه مشاغلی برای آن ها به عنوان مادر و همسر و خواهر و دختر توانستند، در برگردان امنیت و ارزشهای اجتماعی به خانواده های خود نقش مهمی ایفا کنند. به این ترتیب ایده توانمند سازی اقتصادی زنان برای جلوگیری از پیوستند مردان خانواده به گروههای افراطی، توانست موثر باشد. این امر شبکه های محلی را تقویت کرد و درک رفاه و زندگی در امنیت را برای مردم مناطقی که تحت تاثیر تبلیغات این گروه های افراطی بودند، افزایش داد. به این ترتیب آمار تمایل نوجوانان و کودکان به شرکت در کلاس های درس نیز به شکل معناداری افزایش یافت.
پیوستن به سازمان پلیس برای دفاع از حق زنان
در تانزانیا اما، تلاش زنان اندکی که در سازمان پلیس فعال بودند برای جذب و آموزش و تعلیم به افسران زن پلیس دیگر و اختصاص یک دفتر کار به بررسی مشکلات کودکان و زنان هم تبدیل به تجربه ای موفق شد. این زنان با با پیوستن به شبکه پلیس تانزانیا توانستند برای زنان آسیب دیده از ناامنی خیابان ها و جاده ها و یا آسیب دیده از خشونت خانگی، شرایط متفاوتی برای پیگیری شکایت، اعتراض و حمایت پس از آن را فراهم کند.
شبکه درهم فشرده زندگی قبیله ای و قوانین نامشخص ارث اغلب زنانی را که در سنین پایین ازدواج می کنند پس از مرگ همسرانشان با مشکلات جدی مواجه می کند. یکی از بسترهای تلاش این زنان ارائه راهکارهای قانونی و حمایت از این زنان بود که بتوانند پس از مرگ املاک و زمین و خانه همسرشان را داشته باشند و خودشان و فرزندانشان به لحاظ اقتصادی تامین باشد. شرایطی که هنوز وضعیت ناعادلانه و سختی را پس از مرگ مردان برای زنان بیوه و فرزندانشان پدید می آورد.
این مجموعه ها، تنها مثال هایی است از حضور موثر زنان در برقراری صلح وامنیت. نادیده گرفتن نقش زنان در این فاکتور مهم توسعه پایدار در حالی که اولین گروه مورد آسیب از هر جنگ و نزاعی هستند، فرایند صلح پایدار در جهان را کند و مخدوش می کند. مادران و همسران و خواهرانی که خواهان اجرای عدالت برای عزیزانشان بودند، نیز کم نیستند. آن ها سالها برای اجرای عدالت تلاش می کنند و نام بسیاری از آن ها در هیچ آمار و عددی نمی آید و در هیچ نظام سیاسی جهانی نیز جایگاهی به آنان به عنوان ناجیان صلح و امنیت و عدالت داده نشده است.
برچسب ها
اعظم بهرامی خط صلح زنان شماره 102 صلح جهانی ماهنامه خط صلح