نسل اول حقوق بشر شامل حقوق مدنی-سیاسی مانند آزادی قلم، آزادی بیان و حق رای است و نسل دوم حقوق بشر دربرگیرنده ی حقوقی مانند حق مسکن، حق کار و حق تندرستی است. مواد سوم تا بیست و یکم منشور جهانی حقوق بشر محتوی نسل اول حقوق بشر یا حقوق منفی است و مواد بیست و دوم تا بیست و هفتم متضمن نسل دوم حقوق بشر یا حقوق مثبت است.

مواد نسل اول منشور جهانی حقوق بشر یا حقوق منفی (حقوقی که دولت را از نقض حقوق شهروندان نفی می کند) برگرفته از معیارها و ارزش های موجود در قوانین اساسی کشورهای اروپای غربی و به ویژه 10 تبصره ی آغازین قانون اساسی امریکا است. نسل دوم حقوق بشر یا حقوق مثبت (از آنجایی که بر دولت برای رفاه همگان وظیفه القا می کند) برآمده از قانون اساسی اتحاد جماهیر شوروی سابق است. در کشورهایی مانند امریکا وزنه ی قوانین در جهت نسل اول و در برخی کشورها سنگینی قوانین به سوی نسل دوم حقوق بشر است. حق به تندرستی و سلامتی که از پایه های نسل دوم حقوق بشر است، در دنیای امروز بسیار ارزشمند است. حق برخورداری از سلامت جسمی، فکری، روانی و اجتماعی جزئی جدا ناشدنی از حقوق بشر است. تندرستی برای دسترسی و بهره بردن از سایر موارد حقوق بشر نیز ضروری است. به همین دلیل حق تندرستی و سلامت در تمام منشورهای حقوق بشر شناخته شده است.

در مقدمه ی اساسنامه ی سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، حق هر انسان برای دسترسی به بالاترین سطح ممکن تندرستی به رسمیت شناخته شده است. در ماده ی 25 اعلامیه ی جهانی حقوق بشر، واژه ی بالاترین سطح ممکن سلامتی موجود نیست ولی در آن جا نیز تاکید شده که هر شخص حق دارد که از سطح زندگی مناسب برای تامین سلامتی و رفاه خود و خانواده اش، به ویژه از حیث خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبت های پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری برخوردار شود. هم چنین تاکید شده که هر فرد حق دارد تا در مواقع بی کاری، بیماری، نقص عضو، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به عللی بیرون از اراده ی خویش وسایل امرار معاشش را از دست داده باشد، از تامین اجتماعی بهره مند شود.

حق سلامت در جامع ترین مفهوم در ماده ی 12 میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است؛ بر اساس بند 2 این ماده کشورهای عضو این پیمان متعهد به پیشگیری و معالجه ی بیماری های مسری، بومی، حرفه ای و سایر بیماری ها، هم چنین مبارزه علیه این بیماری ها و ایجاد شرایط مناسب برای تامین خدمات و کمک های پزشکی برای عموم و در صورت ابتلائ به بیماری خواهند بود.

بنابر مفاد منشورهای حقوق بشر، حکومت ها در وهله ی نخست در قبال تندرستی شهروندان خود مسئول هستند. این مسئولیت ها شامل خدمات پیشگیری، غربال گری، و تامین داروهای اساسی و درمان بیماری ها است. اما به دلایل گوناگون حکومت ها همیشه قادر به تضمین سلامت افراد جامعه به صورت پذیرفته شده و مصوب در میثاق های بین المللی نیستند. در چنین شرایطی، شهروندان جامعه، به عنوان یکی از مسئولیت های مدنی خود در جامعه ی مدرن، قدم به عرصه عمل اجتماعی می گذارند و مراکز غیر دولتی حقوق بشر و موسسه های خیریه فعالیت خود را در این زمینه آغاز می کنند.

موسسه های خدمات رفاهی و خیریه ی بخش شهروندی عبارتند از: تشکل هایی که ارائه خدمات به شهروندان یک جامعه را بدون هدف سود اقتصادی و صرفاً برای بالا بردن سطح رفاه جامعه دنبال می کنند. در درون و برون ایران موسسه ها و بنیادهای گوناگونی سلامتی و تندرستی هموطنان را پیگیری و با توانایی ها و ظرفیت های خود در بهبود وضع ایرانیان کوشا هستند. این نوع فعالیت تازه و ارزنده، با توجه به آسیب های جامعه ی ایرانی در خارج از ایران می تواند بسیار مفید باشد. به منظور ایفای نقش حقوق بشری لازم است که کارآفرینان بخش شهروندی برای افزایش رفاه و بهروزی جامعه ی ایرانی، موسسه هایی تاسیس کنند که با بهره گیری از خلاقیت لازم به پاسخ دادن به نیازهای جامعه بپردازند. این نوع فعالیت در سال های اخیر در بین جامعه ی ایرانی بیش تر دیده شده و کمی بیش تر جا افتاده است و نشانی از یادگیری لازم برای ارتقای سطح سلامت و رفاه ایرانیان است.

برای نمونه نگاهی بیندازیم به برخی آسیب های اجتماعی جامعه ی ایرانی در امریکا. با توجه به آن چه گفته شد و با عنایت به آمارهای مرکز سرشماری و آمار حیاتی ایالات متحده ی امریکا، به نظر می رسد، در شرایط کنونی جامعه ی ایرانی خارج از ایران بیش از پیش نیاز به اتحاد و کمک رسانی به یکدیگر دارند. برخی آمار مربوط به شرایط جامعه ی ایرانی مقیم امریکا، بسیار نگران کننده است. آمار نشان دهنده ی این واقعیت است که بیش از 7.5 درصد ایرانیان ساکن امریکا فاقد بیمه ی درمانی هستند. ایرانیان مقیم امریکا برای دریافت مراقبت های پزشکی، با موانعی مانند زبان، درآمد، جنسیت، تفاوت های فرهنگی، نداشتن بیمه ی درمانی، و نبود درک مناسب از ساختار های فرهنگی خانواده ی ایرانی روبه رو هستند. به علاوه 7 درصد ایرانیان ساکن امریکا قادر به مکالمه ی حداقلی به زبان انگلیسی نیستند و اساساً نمی توانند از خدمات بخش عمومی برای تندرستی استفاده کنند.

 جامعه ی مدنی ایران در عرصه ی حقوق بشر و نسل اول حقوق بشر پیشرفت های بسیار مهمی داشته و تشک لهای اجتماعی برای پیشبرد حقوق بشر زاییده ی این پیشرفت ها است. ولی با توجه به این مهم که حقوق بشر تفکیک ناپذیر هستند، شک نیست که وظیفه ی فعال حقوق بشر منحصر به حوزه ی نسل اول حقوق بشر نیست. عملکرد کوشنده ی حقوق بشر فشار بر قدرت و تحمیل هزینه بر سیاستگذاران و جلوه دادن به آزارهایی است که نقض حقوق بشر بر انسان ها تحمیل می کند. فعالان حقوق بشر با توجه به اصل تفکیک ناپذیری حقوق بشر باید در حوزه ی نسل دوم حقوق بشر نیز فعال باشند و نقش مخرب و منفی نقض حقوق بشر حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را نیز در نظر داشته باشند. وظیفه ی فعالان حقوق بشر رساندن صدای آسیب دیدگان و محرومان به عموم مردم و گوشزد کردن وظایف حاکمیت به سیاستگذاران جامعه است. یک لایه ی مهم فعالیت، بنیادنهادن موسساتی است که برون از بخش خصوصی و بخش دولتی باشند. این بخش شهروندی متشکل از نیروهایی است که با سازماندهی خلاق و کارآفرینی اجتماعی کار انجام دهند. کارآفرینی اجتماعی بهره بردن از خلاقیت و ابتکار عمل شهروندان نیک اندیش برای افزایش رفاه دیگر شهروندان است. بخش خصوصی در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم نقش بسزایی دارد ولی هدف بخش خصوصی افزایش مستقیم رفاه مردم و برطرف کردن نیازهای آنان نیست. بخش دولتی نیز با سیاستگذاری سعی بر بهبود وضع مردم دارد ولی همیشه پاسخگو نیست و کوشندگان عدالت اجتماعی را رقیب می بیند، نه همراه. کارآفرینان اجتماعی برای پیشبرد عدالت اجتماعی باید با فعالان حقوق مدنی، بخش خصوصی و بخش دولتی در تعامل باشد. بخش دولتی سرمایه و قدرت را در اختیار دارد ولی خلاقیت لازم را برای حل مشکل ندارد. مدافعان عدالت اجتماعی و دولت در بسیاری از موارد در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند. کارآفرینان شهروندی خود را ملزم به همکاری با دولت و فعالان حقوق بشر می بینند.

در سال های اخیر حقوق شهروندی به بحثی داغ در حوزه ی حقوق بشر تبدیل شده است. هنوز بحث حقوق شهروندی با محوریت حقوق منفی یا نسل اول حقوق بشر است که تعریفی محدود است. فعالیت حقوق بشری بخش شهروندی کوششی در راه ساختن موسسه ها و سازماندهی منظم نیروها برای پیشبرد حقوقی است که در مواد 22 تا 27 منشور جهانی حقوق بشر درج شده است. محوریت مباحث حقوق بشری در جامعه ی ایران گفتمان نسل اول حقوق بشری و حقوق منفی است.

امید آن می رود که در سال های آینده روشنفکران و نیروهای خلاق جامعه ی ایرانی، دست به دست هم داده و با توجه به اصل تفکیک ناپذیری حقوق بشر، بحث مربوط به حقوق بشر نسل دوم و حقوق مثبت از جمله حق به سلامتی و تندرستی را نیز وارد بحث های نظری و کوشش های عملی جامعه ی ایرانی در خدمت به هم نوعان کنند.