هر سال، روز 18 فروردین (7 آوریل)، روز جهانی سلامت است که به این مناسبت، سازمان جهانی بهداشت (WHO) برنامه هایی را با مشارکت دولت های کشورهای مختلف، برای بهبود سلامت مردم دنیا ارائه و اجرا می کند.

به سراغ تارنماهای فارسی بهداشت، از جمله تارنمای وزارت بهداشت و درمان ایران و تارنمای دفتر نمایندگی سازمان جهانی بهداشت در جمهوری اسلامی ایران و هم چنین تارنمای انگلیسی این نمایندگی می رویم که متاسفانه هیچ نشانه ای از مشارکت ایران در طرح سال 2014 سازمان جهانی بهداشت نیست.

در تارنمای وزارت بهداشت و درمان، تنها ابلاغیه ی آیت الله خامنه ای، تحت عنوان “سیاست ‌های کلی سلامت” در روز 18 فروردین روز جهانی سلامت، منتشر شده که در آن هیچ اشاره ای به طرح سازمان جهانی بهداشت نشده و بیش تر تاکید بر “بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه نمودن طب سنتی ایران” است. گویا در این بخش نیز سیاست جمهوری اسلامی مبنی بر خودکفایی و بازگشت به طب سنتی، بدون توجه به برنامه های سازمان جهانی بهداشت است.

در تارنمای دفتر نمایندگی سازمان جهانی بهداشت در ایران، هیچ خبر یا مطلب آموزشی به روز شده به زبان فارسی در این مورد و یا اجرای این طرح در ایران وجود ندارد و همگی مربوط به سال های گذشته اند و تنها در گوشه ای از آن، تیتری با عنوان: روز جهانی سلامت 2014 “مخلوقات کوچک، تهدید بزرگ” وجود دارد که با کلیک بر روی آن به تارنمای اصلی سازمان جهانی بهداشت و برنامه های آموزشی و اهداف آن به زبان انگلیسی متصل می شوید. از این رو، در این مقاله به ترجمه ی تفصیلی این برنامه های آموزشی به زبان فارسی برای هموطنان گرامی خواهیم پرداخت.

روز جهانی سلامت 2014، “گزش کوچک، خطر بزرگ”

سازمان جهانی بهداشت روز سلامت امسال را به افزایش آگاهی در مورد بیماری های منتقله توسط ناقلین کوچک (VBD) و به خصوص “تب دنگی” اختصاص داده؛ یک بیماری ویروسی که با گزش پشه های آلوده منتقل می شود و هر سال حدود صد میلیون را گرفتار می کند.

تقریباً نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به بیماری های منتقله توسط ناقلین کوچک (VBD) قرار دارند که سالانه 17 درصد از مبتلایان، یعنی بیش از یک میلیون نفر را به کام مرگ می کشد؛ در صورتی که این بیماری ها قابل پیش گیری و درمان هستند. برنامه ی روز جهانی سلامت در این سال به کنترل و پیش گیری این بیماری ها اختصاص یافته که بلند مدت بوده و تا سال 2020 را در بر دارد.

پیام های کلیدی روز جهانی سلامت

الف) حشرات کوچک هم چون مگس ها، پشه ها، کنه ها و حلزون های آب شیرین می توانند ناقل بیماری های خطرناکی برای شما و خانواده تان باشند که اغلب تنها با یک گزش ویروس را منتقل می کنند و می توانند باعث مرگ شوند.

ب) بیماری هایی از قبیل مالاریا، تب دنگی، لیشمانیوز، تب زرد و تب خون دهنده ی کریمه کونگو، قابل پیش گیری هستند اما با این حال بیش ترین اثر را در برخی از فقیرترین مردم جهان دارند.

ج) بیش از نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به این بیماری ها هستند که با مسافرت این آمار افزایش می یابد.

د) شما می توانید با انجام چند اقدام ساده در مسافرت ها و مناطق مشکوک، مثل خوابیدن در پشه بند، پوشیدن پیراهن آستین بلند و شلوار، استفاده از مواد دفع حشرات، خود و خوانواده تان را محافظت کنید.

سازمان جهانی بهداشت، در این راستا اقدام به انتشار جزوات، پوستر، چارت وعکس های آموزشی در مورد بیماری های منتقله توسط ناقلین کوچک کرده است که از مسئولین بهداشتی ایران انتظار می رود با مراجعه به تارنمای این سازمان، نسبت به ترجمه و چاپ گسترده ی آن ها در سطح کشور و هم چنین ساخت برنامه های آموزشی در این مورد در رادیو و تلویزیون در جهت ارتقائ آگاهی مردم انجام وظیفه نمایند.

بیماری تب دنگی در راه ایران

معاون مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می گوید: “احتمال دارد طی سال های آینده بیماری تب دنگی وارد کشور شود.” دکتر محمود نبوی، روز ۱۹ فروردین در گفت وگو با ایرنا افزود: “مواردی از این بیماری در کشور در مسافران خارج از کشور دیده شده اما هنوز این بیماری به کشور وارد نشده است.” وی خاطرنشان کرده است، با توجه به این که بیماری تب دنگی در کشور پاکستان وجود دارد، ممکن است از این کشور وارد ایران شود.

وی هم چنین به بیماری تب خونریزی دهنده ی کنگو در کشور اشاره کرد و گفت: “تعداد موارد ابتلا به این بیماری کم و سالانه 200 نفر بوده اما مرگ و میر آن قابل توجه است.”

تب دنگی چیست؟

یکی از مهم ترین بیماری ‌های مشترک بین انسان و حیوان که به همین ترتیب منتقل می‌شود، تب دنگی (Dengue Fever) است.

تب دنگی با اسامی مختلفی شناخته شده است از جمله؛ تب دانگ، تب خون‌ ریزی‌ دهنده ‌ی دنگی، سندرم دنگی، تب استخوان‌ شکن، تب سواهیلی دنگی، تب خون‌ ریزی ‌دهنده‌ ی فیلیپین، کره، تای یا سنگاپور، تب هفت روزه، دانگرو و تب داندی. دنگی یک واژه اسپانیایی است که از “Swahili Ki denga pepo” اخذ شده است و برای توصیف افرادی که دچار گرفتگی عضلات در این نوع بیماری هستند، به‌کار برده می ‌شد. کلمه ی دنگی در اسپانیایی به “ناز و ادا” نیز معنی می ‌شود که اشاره به طرز راه رفتن افراد درگیر در این بیماری به ‌دلیل درد و درگیری مفاصل دارد.

به‌طور کلی تب‌ دنگی نوعی تب خون ‌ریزی‌دهنده‌ ی متعلق به خانواده ی تب ‌های خون ‌ریزی ‌دهنده ‌ی ویروسی منتقل شونده توسط بندپایان (مانند کنه، پشه، مگس و غیره) بوده که با ایجاد تب خفیف تا خون ‌ریزی حاد، شوک و در نهایت مرگ، بشر را به چالش می کشد.

بر اساس طبقه بندی سازمان بهداشت جهانی، تب دنگی به چهار درجه تقسیم می ‌شود:

درجه ی یک: شامل کاهش پلاکت‌ های خون

درجه ی دو: خون ‌ریزی خود به ‌خودی

درجه ی سه: کاهش فشار خون

درجه ی چهار: شوک

در این طبقه بندی، درجه ی یک و دو که ملایم ‌تر هستند را تب خون ‌ریزی‌دهنده‌ ی دنگی (DHF) و درجه سه و چهار را که شدیدتر هستند، سندرم شوک دنگی (DSS) می ‌نامند.

راه های انتقال

ویروس تب دنگی یا DEN از خانواده فلیوی‌ویریده (Flaviviridae) و جنس فلیوی‌ویروس (Flavivirus) است. ماده ی وراثتی آن RNA و دارای 4 تیپ از 1 تا 4 است. ویروس توسط پشه‌ ی آئدس ایجبتی (Aedes Aegypti) ماده منتقل می ‌شود. پشه‌ ی آئدس ایجبتی که به “ببر آسیایی” نیز مشهور شده است، اکنون در سرتاسر دنیا وجود دارد و در مناطق مرطوب و مناطقی مانند چاله‌ های پر از آب، لاستیک ‌های فرسوده و انبار شده و غیره زندگی و تولید مثل می کند. پشه مجاری کوچک و تمیز حاوی آب را جهت تکثیر ترجیح می‌ دهد. محل زاد و ولد پشه ممکن است توسط انسان و در ارتباط با رسوم، همانند تایلند که آب در ظروف سفالین در داخل منازل یا اطراف آن نگه‌ داری می‌ شود، فراهم گردد. آب موجود در گلدان‌ ها، گودال ‌های کوچک، پوست نارگیل، قوطی‌های حلبی و غیره می تواند محل مناسبی برای تکثیر پشه باشد. تخم ‌های پشه به خشکی مقاوم اند و در داخل ظروف حاوی آب و در بالای سطح آب گذاشته می ‌شوند. تخم ‌ها تا شروع باران‌ های موسمی غیرفعال مانده و با شروع این باران‌ ها فعال شده و جمعیت زیاد پشه‌ ی بالغ ظاهر می‌ گردد. این پشه در روز هدف خود را مورد گزش قرار می ‌دهد و در اکثر نواحی گرمسیری اهلی و بومی شده است. تمامی 4 تیپ ویروس از آئدس ایجبتی جداسازی شده است، هم ‌چنین ویروس ‌های بیماری از پشه آئدس آلبوپیکتوس (Aedes Albopictus) با تکثیر در نی‌ زارها جداسازی شده‌ اند. موارد شیوع تب دنگی در نواحی شهری آلوده با آئدس ایجبتی ممکن است انفجاری بوده و بیش از 80 درصد جمعیت را مبتلا سازد. به‌ علت آن‌ که این پشه دامنه ی پروازی محدودی دارد، معمولاً اشاعه ‌ی اپیدمی‌ ها بیش ‌تر از راه حمل و نقل افراد ناقل ویروس با وسایل موتوری و انتقال مکانیکی پشه ناشی می ‌شود. آئدس ایجبتی ترجیح می ‌دهد که از انسان تغذیه کند، بنابراین در محل سکونت انسان به وفور یافت می ‌شود.

پیشگیری

بهترین و عملی ‌ترین راه پیشگیری، جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه است. این کار با رعایت اصول ایمنی و بهداشتی در هنگام سفر به مناطق پرخطر میسر می ‌شود. همان طور که گفته شد بیماری در 112 کشور جهان بومی شده است و در حال حاضر کانون اصلی آن در کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند تایلند، مالزی، اندونزی و غیره است. مسافران در سفر به این مناطق باید با همکاری با مسئولین بهداشتی محلی، رعایت جوانب احتیاط در جلوگیری از گزیده شدن با پشه آئدس را به‌ عمل آورند. این امر برای کشوری مانند ایران که آگاهی کمی در مورد پشه‌ های آلوده کننده و بیماری ‌های منتقل شونده از آن وجود دارد، هم‌ چنین عوامل دیگری چون اهمیت ندادن به پشه گزیدگی و تورهای مسافرتی متعدد بهاره و تابستانه به کشورهای یاد شده، بسیار مهم است. مبارزه با پشه که در دستور کار کشورهای آلوده قرار دارد، باید با جدیت بیش ‌تری دنبال شود. از بین بردن مکان ‌های تخم ‌ریزی و تکثیر پشه مانند چاله ‌های آب، بهترین راه مبارزه ی مستقیم با آن است. هم‌ چنین سم‌ پاشی مناطق آلوده با سموم حشره‌ کش راه حل در دسترس بعدی برای مبارزه ی مستقیم با پشه محسوب می‌ شود. می ‌توان به طور غیرمستقیم نیز به جنگ با پشه رفت. در این مرحله می ‌توان با آلوده‌کردن پشه به باکتری “وولباچیا” (Wolbachia) طول عمر آن را به نصف کاهش داد. تحقیقات نشان می ‌دهد که حشرات آلوده به این باکتری که از پشه ی میوه گرفته شده است، به ویروس دنگی مقاوم هستند. نکته ی دیگر در پیش‌گیری این است که افرادی که به مناطق آلوده سفر می‌ کنند، حتماً بعد از سفر تحت معاینه ی کامل بالینی و آزمایشگاهی قرار گیرند.(1)

بنابر گزارش انستیتو پاستور ایران گونه ی اجیبتی پشه آئدس، که انتقال دهنده‌ ی اصلی بیماری است، در ایران مشاهده نشده است اما دیگر گونه ‌ها در ایران وجود دارند. آئدس اجیبتی در کشورهای همسایه ی شرقی ایران چون پاکستان به وفور یافت می‌شود و این خطر گسترش بیماری به ایران را چند برابر می‌کند. در درک این خطر همین بس که تب خون‌ریزی‌دهنده‌ی کریمه- کنگو (CCHF) بیش از یک دهه قبل ابتدا از خاک پاکستان و افغانستان به ایران منتقل گردید و اکنون با سازگار شدن ویروس، بیماری در ایران بومی شده است.

1- جزوه ی آموزشی سازمان جهانی بهداشت در مورد تب دنگی، مرکز رسانه ای سازمان جهانی بهداشت