محیط بانان و جنگل بانان، افرادی هستند که در خط مقدم دفاع از محیط زیست قرار دارند. محیط بانان تحت استخدام(یا نیروی قراردادی) سازمان حفاظت محیط زیست، به حفاظت و کنترل از عرصه ‌های طبیعی و حیات وحش کشور می پردازند و جنگل بانان نیز از نیروهای تحت اختیار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران به شمار می روند. محیط بانان سازمان حفاظت محیط زیست از نظر قوانین استخدامی، کارمند دولتی محسوب می‌ شوند اما با توجه به شرایط کاری شان، وضعیتی شبیه نیروهای انتظامی یا شبه نظامی دارند.

کمتر از سه هزار محیط بان(آخرین رقم رسمی 2 هزار و 700 تن بوده) مسئول حفاظت از محیط زیست کل ایران اند و این در حالیست که طبق استاندارد جهانی باید از هر 2 هزار هکتار عرصه ی خشکی و هر یک هزار هکتار عرصه ی تالابی، یک محیط بان حفاظت کند که با توجه به چنین استانداردی، جغرافیای ایران نیاز به 11 هزار محیط بان دارد.

این افراد دارای جایگاهی فرودست در هرم اداری سازمان های متبوع خود هستند و بسیاری از ایشان صرفاً به علت علاقه ای که به جنگل ها و حیات وحش دارند، این شغل را انتخاب کرده اند و به دور از خانه و خانواده ی خود و با امکانات و تجهیزات بسیار ناچیز زندگی و کار می کنند.

محیط بانان به علت زندگی در زیستگاه حیوانات، با رفتار آنان آشنایی کافی دارند؛ به همین خاطر بیش ترین خطرات جانی که ایشان را تهدید می کند، نه از سوی حیوانات که از سوی انسان ها باید دانست. به گفته ی شهرام امیری شریفی، رئیس انجمن دیده ‌بان حقوق حیوانات، از ابتدای تاسیس سازمان حفاظت محیط زیست و طبق آمار 116 محیط ‌بان توسط شکارچی ‌ها یا توسط کسانی که تفنگ شکار دارند، کشته شده اند.

تعداد افرادی که در این درگیری ها دچار نقص عضو یا معلولیت شده اند نیز حدود چهار برابر این رقم تخمین زده می ‌شود.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، این رقم را اندکی پایین تر اعلام می کند و می‌گوید: “در سه دهه ی گذشته 113 محیط بان توسط مهاجمان به منابع طبیعی کشور کشته شده‌ اند و در هشت سال گذشته، 7 محیط بان هم به دلیل شلیک به شکارچیان در زندان به سر می‌برند.”

تعداد محیط بانان زندانی نیز، با آن چه خانم ابتکار می گوید، مغایرت دارد. حمیدرضا خیلدار، فرمانده ی یگان حفاظت محیط زیست شهریور ماه 92، در گفتگو با مهر اعلام کرد 11 محیط بان زندانی هستند. و این در حالیست که  یکی از محیط بانان محکوم به اعدام پارک ملی بمو به نام “علی جامیشی”، تیرماه 92 با رضایت خانواده ی متوفی از مرگ نجات پیدا کرده است.

به غیر از “اسعد تقی زاده” و “غلام حسین خالدی”، دو تن از محیط بانان منطقه ی حفاظت شده ی دنا که در درگیری با شکارچیان غیرمجاز و با شلیک به ایشان متهم به ارتکاب قتل شده و حکم قصاص ایشان نیز تایید شده است، تقریباً اسامی و مشخصات سایر محیط بانان زندانی در رسانه ها موجود نیست و مشخص نیست که چه سرنوشتی در انتظار آنان خواهد بود.

غلام حسین خالدی، محیط ‌بان محکوم به اعدام، در نامه ‌ای از زندان مرکزی شهر یاسوج به معصومه ابتکار، از او خواسته کاری کند که جوانی ‌اش در زندان یا پای چوبه ی دار تباه نشود. او در این نامه ی سرگشاده برای ابتکار و همکارانش از پشت میله‌ های زندان مرکزی یاسوج، موفقیت وی و نجات محیط زیست ایران را آرزو کرده است.

محیط بانان در حالی به دلیل عدم وجود قوانین حمایتی، از سوی دستگاه قضایی و معمولاً به “علم قاضی” به اعدام محکوم می شوند که بر اساس ماده ی 32 آئین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست،”افراد گارد محیط زیست‌ به‌ سلاح‌ مناسبی‌ که‌ نوع‌ آن‌ با موافقت‌ وزارت‌ دفاع‌ تعیین‌ می شود، مجهز می گردند.” در ماده‌ ی 33 همین آیین نامه نیز آمده است: “سازمان‌ مکلف‌ است‌ دوره‌ های‌ آموزشی‌ لازم‌ برای‌ مامورینی‌ که‌ باید در گارد محیط‌ زیست‌ انجام‌ وظیفه‌ نمایند، دایر کند.”

با این همه، قضات پرونده های مذکور می گویند: “محیط بانان ضابط دادگستری نیستند و چون ضابط نیستند نمی توانند از اسلحه استفاده کنند.”

تناقض موجود در قانون در زمینه ی مسلح بودن محیط بانان و چرایی صدور احکامی از این دست- جدا از ضد انسانی بودن صدور و اجرای حکم اعدام- مسئله ای مبهم و سوال برانگیز است.

در چنین شرایطی بسیاری از فعالان محیط زیست، در صورت عدم مصونیت محیط بانان در قبال برخورد با متخلفان، مخالف مسلح بودن محیط بانان هستند.

برای اطلاعات بیش تر به وبلاگ های محیط بان و زیست بوم مراجعه کنید.