دنیای بسته کتابی است از عماد الدین باقی و نشر سرایی. آقای باقی مدت طولانی از عمر خود را در زندان بوده و تجربه دسته اول از موضوع کتاب خود دارد. دنیای بسته قرار است به جامعه شناسی و روان شناسی زندان از درون بپردازد. این کتاب از دل تجارب و یادداشت های آقای باقی در زندان برآمده و هنگام تدوین و تکمیل این یادداشت ها، دوباره به عنوان پیش فرض و ایده حاکم بر سراسر کتاب بازگشته و چون نخ تسبیح در تمام بندها و فصول آن جریان یافته است. در این کتاب نگارنده تلاش دارد تا فلسفه نفی شکنجه و دلایل حق بودن ارتباط زندانی با جهان خارج را روشن کند و توضیح دهد.

عمادالدین باقی در یادداشتی که در وبسایت شخصی خودش پیرامون معرفی این کتاب منتشر کرده، می نویسد: «اگر قرار باشد که معیاری را برای سنجش کیفیت عدالت در یک جامعه نشان دهیم، شاید یکی از بهترین معیارها، کیفیت و چگونگی رعایت قانون و عدالت درباره زندانیان و رفتار با آنان است. چرا چنین ادعایی می شود؟ به این دلیل که حکومت و شاید جامعه مدعی است که زندانی به سبب تخلف از قانون مجازات می شود. اگر این ادعا درست باشد، به طریق اولی باید حقوق انسانی و تصریح شده زندانی نیز رعایت شود».

این کتاب از شش بخش تشکیل شده است. بخش نخست به ایده “زندانوارگی” پرداخته شده و تاکید شده که زندان برای کسانی که از درون با آن سروکار دارند، ملموس ترین و عریان ترین پدیده انسانی و انسان شناختی است. بخش دوم با نام “جامعه بسته و قربانیان”، مشتمل بر پنج فصل با نام های “پدیدارشناسی زندان”، “زندان مثل جامعه تمام”، “زندانی و خانواده”، “مفهوم زمان، طبیعت، زندگی” و “خبر و آگاهی” است. در این جامعه بسته، هر چقدر محیط بسته تر و کوچک تر می شود، ناخودآگاه جهان بینی انسان هم کوچک تر خواهد شد.

بخش سوم کتاب عماد الدین باقی، “رفتارشناسی و روانشناسی اجتماعی و فردی در زندان” نام دارد که مشتمل بر چهار فصل با عناوین “امید و جنون – سندرم زندان”، “رویاها و باورها”، “کار، آفریننده انسان” و “علل و منابع تنش” است. در این فصل ها مسئله روان و رفتار شناسی زندانی از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می گیرد؛ از وضعیت او در زندان تا دلایل تنش او در رفتار و زندگی اش. بخش چهارم کتاب به سراغ پدیده “زندانبانی” می رود. این بخش نیز مشتمل بر سه فصل است که با عناوین “کنش متقابل و مناسبات پیچیده زندانی و زندان بان”، تیپ ایده آل زندانبانی” و “ترس، شالوده جامعه بسته” مشخص شده است. در فصل اول با اشاره به جامعه بسته زندان و وضعیت سلطه زندان بان بر زندانی می پردازد و بعد تیپ ایده آل زندانبانی از دیدگاه زندان بانان را بررسی می کند. شاید عنوان بخش اول این فصل فضای این بحث را روشن کند. عنوان این است: “چرا زندان بان ها لاجوردی را دوست دارند؟” فصل سوم اما با پرداختن به رابطه میان زندان بان و زندانی، به این رابطه بعضاً پر رمز و راز، نگاهی کاوشگرانه می اندازد.

در بخش پنجم نیز، دنیای بسته به مقوله جرم و مجازات با دیدگاهی جامعه شناختی و روانشناختی پرداخته است. بخش ششم کتاب این زندانی سابق و محقق که از تجربه خود به طبع چنین کتابی رسیده، اما به فصل پایانی زندگی یک زندانی در زندان می پردازد؛ یعنی “پایان زندان”. فصلی که زندانی می بایست پس از خروج فیزیکی از زندان، به واقع از فضای ذهنی و روحی زندان هم آزاد شود. بارها تجربه شده که زندانیان پس از خروج از زندان هم چنان با ذهنیت درون زندان زندگی می کنند و این ذهنیت و روان در بند، گاه تا سال ها آن ها را همراهی می کند. نویسنده دنیای بسته تاکید می کند: «خروج اول به معنای خارج شدن از قاعده عادی رفتار است، به معنای قیام و شورش و طغیان کردن است. خروج دوم به معنای خارج شدن زندانی از زندان است و این دو نوع خروج پیوندی عمیق با همدیگر دارند. در اغلب زندان های دنیا، مرکزی به نام مرکز مراقبت های پس از خروج از زندان وجود دارد. اما وقتی که به خود دوره زندان و شرایط زندانی و حقوق او توجه نمی شود، چگونه می توان انتظار داشت به شرایط و به حقوق او پس از آزاد شدن توجه شود؟»

نام کتاب: دنیای بسته (جامعه شناسی و روان شناسی زندان از درون)

نویسنده: عمادالدین باقی

سال انتشار: 1394

ناشر: سرایی