روی جلد کتاب این جمله خودنمایی می کند که «به نظر مسئولان پس از انقلاب، اعتیاد نوعی رفتار ضد انقلابی بود که استعمارگران برای نابودی اسلام و انقلاب اسلامی از آن حمایت می کردند و بنابراین باید با اتخاذ تدابیر قانونی و کیفری خشن و جدی برای همیشه به این معضل خاتمه داده می شد».

اما از همان پیشگفتار کتاب -که به قلم دکتر عمران محمد رزاقی است-، به نظر می رسد که کتاب آن نگاهی که مسئولان پس از انقلاب داشتند، موافق نیست. نویسنده پیشگفتار از آشنا بودن ما ایرانیان از دیرباز با تریاک و خواص آن خبر می دهد و اما می گوید که: «ایرانیان مروج مصرف نابجا و مشکل آفرین تریاک نبوده اند».

این روی جلد و پیشگفتار، مربوط به اثری به نام “اعتیاد در ایران” نوشته دکتر سعید مدنی، جامعه شناس، پژوهشگر و استاد دانشگاه است که سال ها بر معضلات اجتماعی در ایران متمرکز بوده و کار پژوهشی کرده است. دکتر مدنی در این کتاب با بررسی همه جانبه در خصوص مسئله معتادان و مواد مخدر در ایران، قوانین و برنامه های پیشگیرانه در ایران را در این خصوص از زمان پیروزی انقلاب بهمن 57 تا سال 1380 بیان می کند. در پایان مقدمه این کتاب هم خود نویسنده اشاره می کند که: «این کتاب بر مبنای گزارش تحقیقی که در سال 1384 و به پیشتیبانی “دفتر برنامه کنترل مواد و جرم سازمان ملل متحد در ایران” و “موسسه داریوش” انجام شده، تدوین گردیده است. روش کتاب مطالعه اسنادی است و هدف اصلی آن “بررسی و جمع بندی تجارب مدیریت کاهش تقاضا” در فاصله سال های 1358 تا 1380 بوده است. هم چنین تلاش شده تا نقاط قوت و ضعف سیاست های کاهش تقاضا در ابعاد مختلف، تجزیه و تحلیل شود».

این اثر پژوهشی هفت فصل دارد که در هر فصل نویسنده هدف مشخص را در آن تعقیب می کند. فصل اول، فصل واژه شناسی کتاب است و نویسنده منظور و مرادش را از کلماتی که در کتاب استفاده کرده بیان می کند. در واقع در این فصل، ترمینولوژی نویسنده در ادامه کتاب مشخص می شود. مفاهیم کلماتی چون “اعتیاد”، “سوئمصرف مواد”، “کاهش تقاضا”، “پیشگیری”، “درمان و بازپروری” و “کاهش زیان” در این فصل به بحث گذاشته شده است.

فصل دوم اما فصلی است که به تجارب کشورها در حوزه مبارزه با اعتیاد ارجاع می دهد. در این فصل حدود 20 کشور مورد بررسی قرار می گیرند. کشورهایی که با پراکندگی جغرافیایی آن ها -از قاره آمریکا تا اروپا و آسیا-، می توان فهمید که نویسنده تلاش دارد تا نمونه های موفق را در همه جای جهان شناسایی کند و تجارب آن ها را ذکر کرده و به خواننده معرفی کند.

کتاب بر سال های پس از انقلاب بهمن 57 تمرکز دارد. اما در فصل سوم نویسنده با زدن نقبی به گذشته، به بررسی مسئله اعتیاد پیش از این تاریخ می پردازد و تلاش می کند تا از مشروطه تا انقلاب بهمن را در این خصوص واکاوی کند و دوره های مختلف آن را به فراخور وسع کتاب شرح دهد.

فصل های چهارم تا هفتم هم به دوران هدف کتاب می پردازد و با تقسیم دوره ها به سال های 58-59، 60-67، 67-72 و 72 تا سال 1380، به شرح مفصل نیت اصلی کتاب در این خصوص نائل می شود. در خاتمه هم در فصل جمع بندی، به بررسی و نقد و طرح مسائلی چون “ثابت و تداوم مدیریت”، “مدیران غیر متخصص”، “مدیریت امنیتی-قضایی”، “روند اصلاحی و ارتقایی” و “عدم توازن بین پویایی اعتیاد و تحول مدیریت” می پردازد.

اما در پایان پیشگفتار دکتر رزاقی می نویسد که پژوهش های جامع مرتبط با سیاست های اعتیاد در کشور ما بسیار محدود اند. بنابراین مطالعه حاضر نه تنها به خودی خود ارزش علمی قابل توجهی دارد، امید است خود زمینه ساز پژوهش های مشابه در کشور گردد.

نام کتاب: اعتیاد در ایران

نویسنده: سعید مدنی قهفرخی

تاریخ انتشار: 1390

ناشر: نشر ثالث