کتاب “مبانی حقوق آب” اثر مشترک امیرحسین نوربخش و نسیم خداخواه، دو حقوقدان و پژوهشگر ایرانی است که به تازگی و با توجه به بحران آب کشور و تغییرات اقلیمی دنیا در تهران به چاپ رسیده است.

در چشم اندازی کوتاه به مطالب کتاب می خوانیم: در مراجعه به اسناد جهانی مشاهده می کنیم که در ماده ١١ میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و ‏فرهنگی به برخی حقوق اولیه بشر با لحاظ استاندارد مناسب برای زندگی شامل خوراک، پوشاک و ‏مسکن اشاره شده است. وقتی از “حق ‌برآب” به مثابه حقوق بشر سخن به میان می آوریم، یعنی تمام آحاد بشر بتوانند بدون تبعیض و به میزان کافی به آب آشامیدنی سالم برای مصرف دسترسی داشته باشند. در حال حاضر حقوق بشر یکی از مهم ترین موضوعات در حقوق بین الملل است و می دانیم که این روزها کشورمان و حتی بخش های وسیعی از جهان با بحران آب و خشکسالی مواجه است. در نتیجه به‌ نظر می رسد مدیریت این بحران به کمک دولت و نخبگان جامعه امری ضروریست و چنین خدماتی را ایجاب می کند: الف) قابلیت دسترسی ب) کیفیت ج) دسترسی د)قابلیت دسترسی فیزیکی ه)قابلیت دسترسی اقتصادی و)نبود تبعیض ز) قابلیت دسترسی به اطلاعات. در بعد مقررات بین المللی نیز مفاد بند 2 ماده 12 میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در برگیرنده گام هایی غیر تبعیض آمیز به منظور پیشگیری از تهدید سلامتی ناشی از شرایط آب سمی و ناسالم است. هم چنین برابر رویه بین المللی و مطابق قطعنامه شماره 292/64 آگوست 2010 مجمع عمومی سازمان ملل متحد با عنوان “حق برآب و سیستم دفع فاضلاب بهداشتی”، دسترسی به آب آشامیدنی سالم و سیستم تخلیه فاضلاب را یکی از حقوق اساسی انسان ها اعلام کرده است. بر اساس این قطعنامه “حق دسترسی به آب آشامیدنی سالم و پاکیزه” و نیز سیستم تخلیه فاضلاب یکی از حقوق بشر است که برای برخورداری از حق حیات ضروری است. هم چنین بر اساس اعلامیه‌ کنفرانس‌ جهانی‌ اسکان‌ بشر، استانبول‌ 1996، دولت ها متعهد شده اند تا به‌ منظور پایدار ساختن محیط‌ زیست‌ جهانی‌ و بهبود کیفیت‌ زندگی‌ خود، نسبت‌ به‌ رعایت‌ الگوهای‌ پایدار تولید، مصرف‌، جلوگیری‌ از آلودگی‌، احترام‌ به‌ ظرفیت‌ اکوسیستم‌ و حفاظت‌ از فرصت ها برای‌ نسل های‌ آینده‌ ملزم‌ باشند. در این‌ رابطه‌ باید در فضای‌ مشارکت‌ جهانی‌ از سلامت‌ و یکپارچگی‌ اکوسیستم‌ زمین‌ حفاظت‌ و حمایت‌ کنند. هم چنین‌ باید سطح‌ محیط‌ زیست‌ سالم‌ را به خصوص از طریق‌ تهیه‌ مقادیر کافی‌ آب‌ سالم‌ و مدیریت‌ موثر فاضلاب‌ افزایش‌ دهند. آزادی‌ لازمه برای اعمال حق بر آب نیز شامل حق حفظ دسترسی به مخازن آب مورد نیاز برای حق آب و حق آزاد بودن از مداخله، هم چنین حق آزادی از جداسازی و آلودگی های خودسرانه مخازن آب است. نیز اقدامات مشترکی توسط جامعه بین المللی تا کنون در این خصوص انجام گرفته تا آن جا که، سال ۲۰۱۵ میلادی سال پایانی یک دهه اقدام بین المللی بر آب است. به همین مناسبت، جامعه جهانی با صدور ‏قطعنامه ای در مجمع عمومی ‏سازمان ملل در سال ۲۰۰۳، دهه ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ را دهه “آب برای زندگی” نام گذاری کرد ‏تا با این روش بکوشد که ‏توجهات را به بحران جهانی آب و ابعاد گوناگون آن جلب کند. اما برای تعریف حق آب، در قوانین و مقررات مربوط به آب، به حقوق هر فرد برای استفاده از منابع آب اطلاق می‌گردد.

در یک نگرش کوتاه و به طور کلی حقوق آب در قواعد مدنی ایران عبارت است از: سهم شروع و مقرر روستا، مزرعه، باغ، خانه از آب رود، چشمه و غیره که از چشم انداز نسبتاً وسیعی در فقه و شریعت اسلامی برخوردار است. مسئله اصلی در آن جا این است که آیا بهره برداری از منابع آب باید از قواعد انسانی، اخلاقی و حقوقی خاصی پیروی کند یا استفاده از منابع آب، از ضابطه خاصی پیروی نمی کند و در آن قاعده فقهی معروف “الحق لمن غلب” حاکم است و هر کس قدرت داشت می تواند هر چه و هر کجا از منابع آبی استفاده کند؟ بعد بعدی در عرصه ملی قانون شناسی آب است که مصوبات پرشماری را در بر می گیرد.

نویسندگان کتاب ضمن پرداختن موشکافانه به قوانین و مصوبات داخلی مربوط به آب، در پایان نیز به بحث پیرامون مقررات بین المللی حقوق آب و نیز جرایم حاصل از کمبود آب در عرصه داخلی اشاره کرده اند. نگارش گران این اثر امید دارند تا بابی نوین در حوزه ی روابط آبی باز کنند.

نام کتاب: مبانی حقوق آب

نویسندگان: امیرحسین نوربخش و نسیم خداخواه

تاریخ انتشار: ۱۳۹۷

ناشر: جنگل