معرفی کتاب؛ شبکههای خشم و امید: جنبشهای اجتماعی در عصر اینترنت
مانوئل کاستلز، جامعه شناس اسپانیایی، از نظریه پردازان مطرح علم ارتباطات است. کاستلز را در بین نظریه پردازان این علم، به عنوان یک نویسندهی متمایز معرفی میکنند که با مطالعهی همزمان حوزههایی نظیر جامعهشناسی شهری، اقتصاد سیاسی، مطالعات سازمانی، مطالعات فضای مجازی و جنبشهای اجتماعی، سعی دارد تحلیلی میان رشتهای از جهانِ ممزوج با رسانهی امروز، ارائه دهد.
“سهگانهی عصر اطلاعات” را باید مهمترین اثر کاستلز دانست، با این حال وی آثار متعدد و ارزشمند دیگری هم دارد که “شبکههای خشم و امید: جنبشهای اجتماعی در عصر اینترنت” یکی از آنهاست. این کتاب که در سال 2012 وارد بازار شده، موافقان و مخالفان خود را هم دارد.
نویسنده در کتاب مورد اشاره، میگوید که تحولات حوزهی تکنولوژی در دو دههی اخیر، سبب شده است تا جنبشهای اجتماعی نیز با تاثیرپذیری از این دگرگونیها، مشخصهی متمایزی پیدا کنند و “شبکهای” شوند. مفهوم “جنبشهای شبکهای” -که وی به عنوان مدلی جدید از جنبشهای اجتماعی از آن نام برده است-، اینگونه در کتاب تعریف میشود: جنبشهایی مشارکتی که با توجه به شکل شبکهای افقی، سلسله مراتب کمتر در آنها معنا دارد و در نتیجه بدون رهبر هستند. جنبشهایی که در شبکههای اجتماعی مجازی شکل میگیرند و در دنیای امروز همچون ویروسی واگیردار به واسطهی تلفنهای همراه و با تبادل تصاویر و متن گسترش مییابند. از دید کاستلز، این جنبشها در جوامعی که امکان ساخت فضای عمومی و ایجاد اجتماعات در فضای شهری را مییابند، فضای عمومی جدیدی پیدا میکنند که دیگر محدود به فضای آنلاین نباشد. نحوهی پیوند این دو فضا(hybrid space)، از مباحث بسیار مهمی است که در این کتاب به تفصیل میتوان در مورد آن خواند. “خود ارتباطی تودهای”( mass self- communication)، از دیگر مفاهیم نوینی است که از آن سخن میرود.
دلیل شکل گیری چنین جنبشهایی در وحلهی اول احساس حقارت نشات گرفته از بدبینی صاحبان قدرت –و خصوصاً دیکتاتورها-، ذکر شده است که افراد جامعه را گرد هم آورده تا از ترس به خشم و سپس امید برسند؛ آنها میخواهند شکل نوینی از ما بودن و مردم بودن را تجربه کنند.
از انتقادهایی که به این کتاب شده است، توجه بیش از حد نویسنده به مفهوم فردی شدن و امتیازی است که برای آن در نظر میگیرد؛ چه بسیار پژوهشگرانی که معتقدند برای درک بهتر امکاناتی که شبکههای اجتماعی در اختیار جامعه میگذارد، باید همواره به مفهوم فردی شدن و خودمختاری حاصل از روابط در این شبکهها نگاهی انتقادی داشت. همچنین باید به ماهیت خودمحور رسانههای اجتماعی که اغلب خلاقیت جمعی جنبشها و سازمانهای سیاسی را به چالش میکشند نیز منتقد بود؛ چالشی که عموماً جمعهایی ضعیف را پدید میآورند و پروژهی سیاسی-اجتماعی مشترکی را به سرانجام نمیرسانند. اثرات چندجانبه و بعضاً متضاد شبکههای اجتماعی بر گروههای اجتماعی مختلف نیز از مسائل مهمی است که نمیتوان این چنین ساده از کنارش عبور کرد.
این کتاب –همان طور که اشاره شد-، در سال 2012 منتشر شده است و در آن زمان برخی منتقدان میگفتند که چطور کاستلز تا این حد جایگاه اینترنت، شبکههای اجتماعی و به تبع، اثرات ذهنی و رفتاری ناشی از آن بر کاربران را مهم قلمداد میکند. آنها بر این باور بودند که وی دست به یک بزرگنمایی آشکار زده است؛ حال آنکه در سال 2017 و با واقعیت انکارناشدنی گسترش و همهگیری شبکههای اجتماعی، میتوان به سادگی این انتقاد را رد کرد و مهر تاییدی بر پیشبینی وی زد.
نام کتاب: شبکههای خشم و امید: جنبشهای اجتماعی در عصر اینترنت
نویسنده: مانوئل کاستلز
مترجم: مجتبی قلی پور
انتشار فارسی: 1393 – نشر مرکز
برچسب ها
مانوئل کاستلز معرفی کتاب