کتاب بررسی راه‌های جذب و نگهداشت سرمایه‌ی انسانی داوطلب در سازمان‌های مردم‌نهاد با هدف پرداختن به یکی از مهم‌ترین چالش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران که به‌واقع دغدغه‌ی جذب و همکاری درازمدت با نیرو‌های داوطلب است، توسط «بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان (هم‌زی)» تدوین و انتشارات روشنگران و مطالعات زنان نیز اخیراً آن را منتشر کرده است. در مقدمه‌ی کتاب، کار داوطلبانه این‌گونه تعریف شده: «هرنوع فعالیت آزادانه به نفع گروه و یا جامعه‌ای بدون انتظار و چشم‌داشت مادی و با هدف بهبود زندگی افراد جامعه.»

این کتاب، حاصل پژوهشی حدوداً ده‌ساله با یک پرسش شفاف است: چطور می‌توان نیرو‌های داوطلب را در سازمان‌ها جذب کرد و چطور می‌توان آن‌ها را نگه داشت؟ با هدف یافتن پاسخ‌هایی قابل اعتنا برای این پرسش بنیادین، پژوهشگران این کتاب به سراغ ۱۵ سازمان مردم‌نهاد و خیریه در ایران رفته و با مدیران و نیرو‌های داوطلبشان بیش از ۸۰ مصاحبه‌ی علمی ترتیب دادند تا انتظارات هر دو طرف را بسنجند و به دلایل باقی ماندن داوطلبان در سازمان‌ها برسند. «جمعیت امام علی»، «موسسه‌ی محک»، «انجمن معتادان گمنام»، «بنیاد نیکوکاری رایحه»، «موسسه‌ی خیریه‌ی دهش‌پور»، «انجمن زنان مدیر کارآفرین»، «مجتمع نیکوکاری رعد»، «شورای کتاب کودک»، «انجمن حمایت از کودکان»، «جمعیت زنان مبارز با آلودگی محیط‌زیست»، «بنیاد خیریه‌ی امید مهر»، «بنیاد نیکوکاری آل‌یاسین»، «جمعیت خیریه‌ی امام حسن مجتبی»، «موسسه‌ی اسلامی خیریه‌ی قائمی تهران» و «جامعه‌ی یاوری فرهنگی» نام ۱۵ سازمان مردم‌نهاد و خیریه‌ای است که در این پژوهش مشارکت داده شده‌اند.

بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان، سازمانی مردم‌نهاد و غیرانتفاعی است که در سال ۱۳۸۴ تاسیس شده. وبسایت این بنیاد اهدافش را چنین تعریف کرده: «]این بنیاد[ با هدف ترویج و توسعه کسب‌وکار و کارآفرینی در بین زنان، جوانان، نوجوانان و سازمان‌های مردم‌نهاد محلی، و نهادسازی در گستره‌ی جغرافیایی ایران با اولویت ترجیحی مناطق کم‌برخوردار (به خصوص سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، و خراسان جنوبی) فعالیت می‌کند. رویکردهای کلیدی بنیاد برای انجام این ماموریت توانمندسازی، تسهیل‌گری و حمایت‌گری است. بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان برای تحقق این ماموریت از طریق آموزش، پژوهش، مشاوره و ترویج عمل می‌کند.»

فیروزه صابر، فعال مدنی پر سابقه، پایه‌گذار و مدیرعامل بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان است و در نشستی که اخیراً جهت رونمایی از کتاب فوق‌الذکر با حضور برخی از مدیران و نیروهای داوطلب سازمان‌های مردم‌نهاد در تهران برگزار شد، فعالیت داوطلبانه را به دو بخش «کار داوطلبانه» و «کمک داوطلبانه» تقسیم و گفت: «در سال ۲۰۲۱، ایران در کمک مالی داوطلبانه رتبه‌ی ۲۳ را داشته، ولی در کار داوطلبانه رتبه ۹۳ را داشته است، پس نتیجه می‌گیریم که در ایران هنوز کار داوطلبانه پا نگرفته است. وقتی ما در یک سازمانی کار داوطلبانه می‌کنیم، برایمان نگاه تشکیلاتی شکل می‌گیرد. این باعث می‌شود که در چنین فضایی مشارکت اجتماعی بیش‌تری رخ دهد و وقتی مشارکت اجتماعی بالا برود، توسعه اجتماعی رخ می‌دهد و این یک چرخه‌ی مثبت است. در جامعه‌ای که انحصار‌ها و انسداد‌ها بیش‌تر باشد مشارکت اجتماعی کم می‌شود و در نتیجه کار تشکیلاتی و نیز کار نیروی داوطلب سازمان یافته هم کم می‌شود.» (۱) در این نشست خانم صابر هم‌چنین با اشاره به سبقه‌ی بنیاد در مواجهه با مسئله‌ی جذب و تدام همکاری با نیروهای داوطلب خاطر نشان کرد: «ما در سال‌های ۸۹ و ۹۰ در بنیاد، نشست‌هایی تحت عنوان “کارآفرینان اجتماعی” داشتیم که از دل آن به این مسئله برخوردیم که سازمان‌های ما در جذب و نگهداشت نیروی داوطلب مشکل دارند. ما توانستیم در آن مقطع ۱۵ موسسه را به یاری بگیریم و به این کتاب برسیم. این کار پژوهشی در چهار محور انجام شد؛ بحث جامعه‌ی هدف این مجموعه‌ها، بحث سرمایه‌ی انسانی با صبغه نیروی داوطلب، سیر تعامل و تصمیم‌گیری در این سازمان‌ها و در نهایت چالش‌ها و راه‌کار‌هایی که این مجموعه‌ها دارند. این کار به همت الهام شهسوارزاده، زهرا حیدرزاده، زینب صفارزاده و ساناز قربانی انجام شد.»

***

به تجربه ثابت شده که حتی اگر جذب نیروی داوطلب کار چندان سختی برای شروع و یا ادامه‌ی یک کار تشکیلاتی نباشد، جذب نیروهای کارآمد و تاثیرگذار و به خصوص تداوم همکاری با آن‌ها کاری به غایت طاقت‌فرساست. پژوهش مذکور می‌تواند چراغ راهی برای افراد دغدغه‌مند و فعال در حوزه‌ی سازمان‌های مردم‌نهاد در جغرافیای ایران باشد؛ جغرافیایی که به دلایل متعدد اعم از ریشه‌دار بودن فرهنگ هیاتی و جان‌دار نبودن روحیه‌ی کار جمعی در آن، شروع و به خصوص تداوم کار تشکیلاتی و پاگیری و رشد ان.جی.او ها را چالش‌برانگیز کرده است.

نام کتاب: بررسی راه‌های جذب و نگهداشت سرمایه‌ی انسانی داوطلب در سازمان‌های مردم‌نهاد

نویسنده: به کوشش بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان

ناشر: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

سال انتشار: ۱۴۰۰

پانوشت‌ها:

۱- رونمایی از کتابی در رابطه با سرمایه‌ی انسانی داوطلب: عطش داوطلب در فعالیت مدنی ایران، وبسایت بنیاد توسعه‌ی کارآفرینی زنان و جوانان، ۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱.

۲- همان.