وقتی صحبت از کار و اشتغال زنان، نابرابری علیه زنان و هر مبحثی که مربوط به جنسیت زن باشد می‌شود رویکرد غالب به صورتی نخ‌نما شده و کلیشه‌ای از این منظر که چقدر راجع به زنان قرار است صحبت کنیم و امروز وضعیت زنان خیلی بهتر شده است، به آن نگاه می‌کند. امروز شاید در مقایسه با صدسال پیش وضعیت زنان در جامعه‌ی ایران بهتر شده باشد اما این بهبودی امری مطلق است که در تمام ابعاد جهانی و کیفیت زندگی اتفاق افتاده است ولی درخصوص نگاهی نسبی و مقایسه‌ی وضیعت زنان در مقابل مردان با توجه به شرایط امروز جامعه‌ی ایرانی متوجه می‌شویم که هنوز راه درازی در پیش داریم.

به فعالیت‌هایی که مطابق با هنجارهای اجتماعی نیست یا آن‌که مورد رضایت فرد نبوده و وی را کفایت اقتصادی نمی‌کند چون از ثبات لازم برخوردار نیست، نمی‌توان کار و شغل اطلاق نمود، بلکه از آن‌ها به شغل دست‌دومی یا کاذب یاد می‌شود.

به‌رغم پیشرفت چشمگیر در دهه‌های اخیر، بازار کار هم‌چنان به‌صورت تفکیکی جنسیتی باقی‌مانده است و به نظر می‌رسد پیشرفت به‌سوی برابری جنسیتی متوقف‌شده است. مشارکت نیروی کار زنان کم‌تر از نیروی کار مردان است و زنان بیش‌تر شغل‌های بدون دستمزد را به خود اختصاص داده‌اند. حتی زمانی هم که آن‌ها در شغل‌های دارای حقوق و مزایا استخدام می‌شوند، بیش‌تر در بخش‌های غیررسمی و ضعیف به کار گرفته می‌شوند. آن‌ها اغلب با یک تبعیض و تفاوت دستمزدی نسبت به همکاران مرد مواجه هستند.

کتاب «تجربه‌ زیسته زنان در مشاغل کاذب» به توصیف شرایط زنان در مشاغل کاذب می‌پردازد که رسماً نقشی در تولید نداشته و فاقد حقوق ثابت، بیمه و شرایطی حقوقی هستند. از همین‌رو تجربه زیسته‌ی زنان بازاریاب تهرانی موردبررسی قرارگرفته است. نویسنده در این کتاب، تجربه‌ زنان بازاریاب در مواجهه با بازاریابی، شیوه‌های استخدام و ورود به شغل، مشکلات و سختی‌ها، نوع مواجهه با شرایط چالش‌برانگیز، نقاط مثبت و منفی بازاریابی، هم‌چنین نوع نگرش کارفرمایان مرد نسبت به زنان بازاریاب را مورد بررسی قرارداده است.

در این کتاب عنوان شده که بازاریابی تبدیل به شغلی زنانه شده که تاثیرات قابل‌توجهی بر هویت زنان دارد و به‌رغم ورود دمکراتیک و فرایند مدرن عرضه و تقاضا در این شغل که افراد از طریق آگهی‌های استخدامی و فارغ از روابط یا معرف به این شغل ورود پیدا می‌کنند، مشکلات و عدم نظارت مناسب، مواجهات بعدی با این شغل را با شرایطی خاص همراه ساخته است.

نویسنده عواملی چون تقاضای زیاد بازار، ورود آسان، عدم تخصص، عدم تعهد، پاره‌وقت بودن و غیره را ازجمله دلایل ورود زنان به این شغل دانسته و عدم مقبولیت اجتماعی، منزلت شغلی پایین، استفاده ابزاری، از بین رفتن حریم خصوصی و عدم وجود قوانین و نظارت دولتی و غیره را ازجمله مشکلات زنان در این شغل برشمرده است.

هویت باز اندیشیده شده (مبتنی بر خودِواقعی و خود کاذب، ابراز خود و سانسور خود)، ناامنی (اجتماعی، اقتصاد،روانی جنسی و عقیدتی)، سبک زندگی (مبتنی بر نیاز مالی، عادت، لذت، جاه‌طلبی و مدرن شدن)، تجربه‌ی شغلی (با ویژگی‌هایی چون عرف شغلی، باور به شرکت ایده‌آل، سختی کار، منطق سود، استثمار سلسله مراتبی، درگیری و خروج و کسب تجربه) ، مکانیسم بقا یا استراتژی عملکرد (بازاندیشی بر هویت) و ناآگاهی (نسبت به سازوکارهای بازاریابی و همچنین نسبت به حقوق و قوانین کار) مقولات اصلی حاصل از بررسی تجربه زیسته زنان در این کتاب است.

در بخشی از کتاب نویسنده درباره‌ی “شرایط نانوشته‌ی استخدام” از تجربه‌ دو زن می‌نویسد:

زن ۲۶ ساله: «برایم خیلی فرقی نمی‌کرد که منشی‌گری باشد یا بازاریابی ولی چیزی که بود این بود که معمولاً در منشی‌گری پذیرفته نمی‌شدم یعنی زمانی که برای مصاحبه رفتم مثلاً یک‌بار با دوستم رفتیم -یک دفتر وکالت بود- و دوستم یک آدم آرایش‌کرده‌ی و با چهره‌ی اوکی‌ای بود که خب با اون قرار مصاحبه‌ی دوم گذاشتند و نیم ساعت و چهل‌دقیقه‌ای با او صحبت کردند ولی در مورد من یک برانداز کافی بود تا این‌که من رد شوم».

زن ۳۱ ساله: «درواقع اولین چیزی که در بسیاری از مشاغل غیررسمی وجود دارد نوع مواجهه‌ی کارفرماست. بسیاری از کارفرمایانی که من دیده‌ام دوست دارند بازاریابشان جلوه‌ای داشته باشد که مشتری جذب کند».

فصل اول با عنوان “کلیات” به توضیح اشتغال زنان در فضاهای غیررسمی، اهمیت، ضرورت و اهداف تحقیق می‌پردازد. فصل دو شامل” هویت و سیاست زندگی زنانه در مشاغل غیررسمی” و “روش‌های جامع شناختی برای ورود به دنیای زنانه در مشاغل غیررسمی”، است. نویسنده در فصل سوم در مورد “زنان در اقتصاد ایران” می‌نویسد. عنوان فصل چهارم “تجربه‌ زیسته زنان بازاریاب” است که برخی از عناوین آن: مقولات زمینه‌ای، نحوه‌ی پیدا کردن کار، شرایط نانوشته‌ی استخدام، آگهی‌های استخدام، مصاحبه و شرایط استخدام، جایگاه و شرایط کار، عواملی که زنان را به ورود به بازیابی ترغیب می‌کند، مشکلات زنان در بازاریابی، پیامدهای مثبت در روابط اجتماعی و زندگی زن، کارفرمایان، مسائل بازاریابی و مشکلات بازاریاب‌ها، ویژگی‌هایی که باعث جذب زنان می‌شود و ویژگی‌های بازاریاب خوب، هستند. در فصل آخر نویسنده به تحلیل و نتیجه‌گیری موضوع می‌پردازد و پیشنهاد‌هایی برای بهبود وضعیت اشتغال زنان و حفظ هویت آن‌ها در بستر اجتماع پیشنهاد داده که اجباری کردن گذراندن حداقل سه واحد آشنایی با حقوق اجتماعی و بازار کار برای همه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، اصلاح و بازنگری قانون مشخصا براساس پرداخت حقوق بر مبنای جنسیت، مشخص کردن حد و حدود دقیق آزار و آسیب و تجاوز به حریم خصوصی زنان در محیط کار توسط قانون، پذیرش مفاد کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان سازمان ملل و ایجاد فرصت‌های بیشتر در مشاغل رسمی برای زنان از آن جمله‌اند.

نام کتاب: تجربه زیسته زنان در مشاغل کاذب

نویسنده: سارا بقایی

ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

سال انتشار: ۱۳۹۹