پروفسور بهناز میرزایی، استاد دانشگاه براک مونترال کانادا، از معدود پژوهشگرانی است که در خصوص برده‌داری در دوران متاخر ایران کار کرده و آثار ارزنده ای در این زمینه از خود بر جای گذاشته است. تمرکز پژوهش‌های ایشان بر روی ایرانیان آفریقایی تبار بوده و در این خصوص کتاب «سرگذشت بردگی و آزادی بردگان در ایران» را به زبان انگلیسی تالیف کرده و بهمن‌دخت اویسی و مرتضی کاظمی یزدی نیز کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند.
کتاب در هشت فصل تدوین شده و بازه‌ی زمانی سالهای 1800 تا 1929 میلادی را در بر می‌گیرد.
«سرگذشت بردگی و آزادی بردگان در ایران» سرگذشت و میراث به جا مانده از مردمانی را جستجو می‌کند که در آن سال‌ها به عنوان برده توسط تاجران خرید و فروش شده و از جغرافیایی به جغرافیای دیگر ]در این جا ایران[ جا به جا شده و در کنار اربابان نهایی خود سکنی گزیده و زندگی خود را زیر نظر و خواست اربابان سپری کرده‌اند. مردمانی که صدایشان در تاریخ مسکوت مانده، اما بنا تغییر و تحولات زمانه، آزادی خود را باز می‌یابند. برده‌ها ممکن بود از هر جایی از آفریقا تا هند و یا مناطق شمالی ایران یعنی روسیه و قفقاز به ایران منتقل و مورد استفاده قرار بگیرند.
کتاب هم چگونگی نهادینه شدن برده‌داری در آن دوران می‌پردازد و هم نگاهی مردم شناسانه به تبار بردگان دارد.
شاید ترتیب عناوین فصل‌های کتاب بتواند دید بهتری در اختیار خواننده قرار دهد؛ ترتیب عناوین فصل‌های کتاب به این شکل است: نگاه کلی به تجارت و برده‌داری در مرزهای ایران 1800-1600 م، برده‌داری و تجدید مرزهای ایران 1900-1800 م، تجارت میان خود برده‌ها از آفریقا تا ایران 1900- 1800 م، الگوهای برده‌داری، بررسی نژادی، قانون منع تجارت برده، گفتمان‌های ضد برده‌داری در ایران، آزادی و رهایی از بردگی بردگان.
نظم جهانی آن زمان به وضوح مشخص می‌سازد که ایران و تحولات داخلی آن به شدت تحت تاثیر قدرت‌های غربی بوده و طلوع و غروب برده‌داری نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. هر چند که شیوه‌ی برده‌داری در ایران و به کل خاورمیانه با توجع به تفاوت در فرهنگ، جغرافیا و شرایط مادی، تفاوت‌های فرمی عمیقی با آن چه تحت عنوان برده‌داری در غرب می‌شناسیم تفاوت عمده داشته است.
با توجه به شرایط جدید حاکم بر جهان و دگرگونی ارزش‌ها در اوایل قرن بیستم، برده‌داری به صورت رسمی در ایران نیز مانند سایر کشورها و البته تحت فشار دول غربی خصوصا انگلستان لغو و از میان رفت و بردگان آزادی خود را باز یافتند.
در خصوص ایران می‌توان گفت بسیاری از بردگان خصوصا آفریقایی تبارها، پس از آزادی در ایران (جنوب ایران) ماندند و تاثیر فراوانی بر فرهنگ و زیست مردمان بومی گذاشتند.

نام کتاب: سرگذشت بردگی و آزادی بردگان در ایران
نویسنده: بهناز میرزایی
تاریخ انتشار: 1397
انتشارات: تاریخ ایران