ایران با دارا بودن منابع غنی انرژی فسیلی و توان بالقوه برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی از کشورهای مهم در حوزه‌ی تولید برق در منطقه‌ی خاورمیانه است. این نوشته به بررسی وضعیت کنونی نیروگاه‌های تولید برق در ایران، ظرفیت‌های اسمی و واقعی، مصرف، صادرات و استراتژی‌های افزایش تولید می‌پردازد.

***

ایران یکی از کشورهای با ظرفیت بالا در تولید برق است و شبکه‌ی برق ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های برق در منطقه‌ی خاورمیانه شناخته می‌شود. بااین‌حال هم‌زمان با افزایش تقاضا برای برق در سال‌های اخیر و رشد اقتصادی، گاهی اوقات ناترازی در تولید و مصرف برق به‌ویژه در فصول اوج مصرف، به ‌وجود می‌آید. این نوشته به تحلیل وضعیت کنونی نیروگاه‌های برق در ایران، ظرفیت‌های تولیدی و راهکارهای ممکن برای افزایش این ظرفیت و صادرات مازاد آن می‌پردازد.

وضعیت نیروگاه‌های تولید برق در ایران

نیروگاه‌های برق در ایران شامل انواع مختلفی از نیروگاه‌های حرارتی، آبی، بادی، خورشیدی و هسته‌ای هستند. در حال حاضر بیش‌ترین سهم تولید برق کشور مربوط به نیروگاه‌های حرارتی است.

ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها در ایران نشان‌دهنده‌ی حداکثر توان تولیدی آن‌ها در شرایط ایده‌آل است، اما تولید واقعی ممکن است به دلیل عواملی چون وضعیت فنی نیروگاه‌ها، محدودیت‌های سوختی و مشکلات نگهداری کمتر از این مقدار باشد.

مقاصد صادرات برق ایران

ایران در حال حاضر برق را به کشورهای مختلف صادر می‌کند که عمده‌ی آن به کشورهای همسایه است. بیش‌ترین صادرات برق ایران به کشورهای عراق و افغانستان است. در حالی که ایران قادر به صادرات بیش‌تر برق است، اما مشکلات زیرساختی و محدودیت‌های فنی در برخی مناطق مرزی باعث کاهش این صادرات می‌شود.

میزان مصرف برق در ایران

مصرف برق در ایران به‌طور کلی در بخش‌های خانگی، صنعتی، کشاورزی و اداری تقسیم‌بندی می‌شود. بخش خانگی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌ی برق در کشور است.

بخش خانگی در ایران بیش‌ترین مصرف برق را دارد. این موضوع به‌ویژه در تابستان‌ که مصرف برق برای سیستم‌های سرمایشی افزایش می‌یابد، باعث بروز بحران‌های ناترازی می‌شود.

راهکارهای افزایش تولید برق

برای افزایش تولید برق در ایران چندین راهکار وجود دارد که می‌توان به برخی از آن‌ها به صورت اجمالی اشاره کرد:

افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها: با بهینه‌سازی نیروگاه‌های موجود و کاهش اتلاف انرژی می‌توان تولید برق را افزایش داد.

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر: انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌ویژه انرژی‌های خورشیدی و بادی می‌توانند سهم بیش‌تری از تولید برق کشور را به‌خود اختصاص دهند.

افزایش ظرفیت نیروگاه‌های آبی: با توجه به منابع آبی کشور، ساخت و توسعه‌ی سدها و نیروگاه‌های آبی جدید می‌تواند به تامین برق کمک کند.

تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی نیروگاه‌ها

تفاوت بین ظرفیت اسمی و واقعی نیروگاه‌ها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود، از جمله:

کاهش کارایی تجهیزات: بسیاری از نیروگاه‌ها –به‌خصوص نیروگاه‌های حرارتی و گازی— نیاز به تعمیر و نگهداری دارند که بر تولید برق آن‌ها تاثیر می‌گذارد.

محدودیت‌های سوختی: ایران به‌طور عمده از گاز طبیعی برای تولید برق استفاده می‌کند و در برخی مواقع محدودیت‌هایی در تامین سوخت وجود دارد.

شرایط فنی و نگهداری: برخی از نیروگاه‌ها به‌دلیل مشکلات فنی و قدیمی‌بودن تجهیزات قادر به دستیابی به ظرفیت اسمی خود نیستند.

***

ظرفیت تولید برق ایران به‌طور کلی قابل قبول است، اما به‌دلیل مشکلات فنی، کمبود سوخت و ناترازی در مصرف، این ظرفیت در عمل به‌طور کامل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. برای افزایش تولید و صادرات برق، ایران نیاز به سرمایه‌گذاری بیش‌تر در حوزه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه‌سازی نیروگاه‌ها و حل مشکلات زیرساختی دارد. هم‌چنین توجه به مدیریت مصرف و فرهنگ‌سازی می‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیرات مثبتی در کاهش ناترازی برق داشته باشد.

پانوشت‌ها:

۱- وزارت نیرو، «گزارش سالانه‌ی وضعیت انرژی در ایران»، ۲۰۲۳.

۲- صالحی، علی اکبر، «مدیریت انرژی در ایران» ، دانشگاه تهران.

۳- «تحلیل بازار برق در ایران»، مجله‌ی انرژی، ۲۰۲۳.

۴- موسسه مطالعات انرژی ایران، «چالش‌ها و فرصت‌های صنعت برق ایران»، ۲۰۲۲.

۵- گزارش‌های انرژی سازمان ملل متحد (IEA).

۶- «ظرفیت‌های برق ایران و چالش‌ها»، روزنامه‌ی اقتصاد، ۲۰۲۳.

۷- «مقالات علمی انرژی در ایران»، دانشگاه صنعتی شریف.

۸- گزارش‌های شرکت توانیر ایران، ۲۰۲۲.

۹- تفرشی، حسین.«بازار برق ایران».

۱۰- «آینده‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران»، فصلنامه‌ی انرژی‌های نو، ۲۰۲۳.