حقوق بشر از جمله موضوعاتی است که همواره نقش بارزی در روابط میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا داشته است. برابر منشور اتحادیه اروپا، حقوق بشر، سنگ‌بنای سیاست خارجی مشترک این اتحادیه محسوب می‌شود. در این راستا، اعضای اتحادیه اروپا همواره در مذاکرات سیاسی با مقامات ایرانی، از وضعیت حقوق بشر در ایران انتقاد کرده و خواستار بهبود این وضعیت شده‌اند. آن‌ها مجازات‌های خشن مانند اعدام، شلاق، سنگسار و یا تبعیض در سهم‌الارث زنان با مردان، نابرابری در اشتغال زنان، نقض آزادی اندیشه و بیان، آزادی مطبوعات و مسائلی از این قبیل را مبنای دغدغه‌های حقوق بشری خود مطرح می‌کنند. در مقابل، برخی منتقدان سازمان‌های حقوق بشری در ایران بر این باورند که از مقوله‌ی حقوق بشر سوئاستفاده‌ی سیاسی می‌شود و در این مورد با استانداردهای دوگانه در جهان مواجهیم. وانگهی، اجرای بسیاری از قواعد و هنجارهای حقوق بشری به موقعیعت‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و غیره جوامع بستگی دارد و گاهی تفاوت‌هایی در جوامع گوناگون وجود دارد که باید پذیرفته شود. این گروه معتقدند که مبانی حقوق بشر در دین اسلام در مرتبه‌ای بالاتر از مکاتب قرار دارد و با عمل به دین اسلام حقوق بشر بهتر محقق می‌شود.

چندی پیش وزارت امور خارجه کشورمان اعلام کرد که ایران با اتحادیه‌ی اروپا گفتگوی حقوق بشری خواهد داشت. البته ایران انجام این گفتگو را به موضع برابر و احترام متقابل مشروط کرده‌ است. نخست باید خاطر نشان کرد که گفتگو و یا شاید بهتر باشد بگوییم، “گفت‌وشنود” کنشی است فعالانه، نه منفعلانه. بنابراین، در این گفت‌وشنودها ایران نیز می‌تواند، دیدگاه‌ها و دغدغه‌های خود را به طرف مذاکره منتقل کرده و از نگرانی‌ها، انتقادها و پیشنهادهای آنان نیز آگاه گردد و به طور کلی طرفین گفت‌وشنود به درکی مشترک برسند. بدون شک این روش از قهر با نهادهای حقوق بشری هوشیارانه‌تر، فعالانه‌تر و مسئولانه‌تر است. برای نمونه یکی از مواردی که همواره مسئولان کشورمان در مقابل گزارش‌ها یا موضع‌گیری‌های نهادهای بین‌المللی حقوق بشری از آن انتقاد می‌کرده‌اند، این موضوع است که بی‌طرفی در این گزارش‌ها رعایت نمی‌شود؛ اما به نظر می‌رسد بخشی از این انتقاد به رویکرد منفعلانه‌ی خود ایران باز می‌گردد. در واقع، گفت‌وشنود فرصتی را برای تعامل میان طرفین فراهم می‌کنند.

شایان ذکر است که ایران پسا برجام باید بتواند در جهان و منطقه نقش بهتری ایفا کند و از همه‌ی ظرفیت‌های خود برای ارتقای سطح زندگی شهروندان و توسعه استفاده نماید. به طور قطع تحقق این هدف مستلزم تعامل با کشورهای توسعه ‌یافته و گسترش روابط با جهان است. از سویی دیگر، با توجه به شدت گرفتن فرایند جهانی شدن و فراگیر بودن بسیاری از پدید‌ها با ویژگی جهانی بودن، تفکیک‌ناپذیری و وابستگی متقابل، حل بسیاری از معضلات بشری تنها در پرتو همکاری و همبستگی جهانی امکان‌پذیر است. به طور مسلم گفت‌وشنود و تعامل در سایه‌ی احترام متقابل، یکی از بهترین راهکارهای پیشروی بشریت است. بنابراین به نظر می‌رسد، دولت فعلی ایران با آگاهی از اهمیت راهبردی این موضوع در ایران پسا برجام، ابتکار عمل را در این خصوص به دست گرفته است. از این رو، امید است با هوشیاری و تدبیر از ظرفیت‌های دیپلماتیک در این خصوص استفاده شود.

نگارنده بر این باور است که می‌توان، چالش‎ حقوق بشری میان ایران و اتحادیه اروپا را به فرصت تبدیل کرد و با حضور فعالانه و مسئولانه، به درک و تفاهم مشترک رسید و بستر ارتقائ بیش‌تر حقوق بشر در ایران را فراهم کرد. برای این منظور شایسته است، مسئولان از کارشناسان، کنشگران، متخصصان و استادان مستقل حقوق بشر استفاده کنند.