یکی از واقعیت‌هایی که در دنیای ورزش جریان دارد، این است که اغلب گمان می‌کنند زمین فوتبال قلمرویی مردانه است و  هوادار فوتبال، مردی‌ست که سرسختانه از یک تیم هواداری می‌کند. اغلب هم این هواداری را از پدرش به ارث برده است. بااین‌حال زنانی وجود دارند که هوادار فوتبال‌اند که حتی در پژوهش‌های دانشگاهی پیرامون فوتبال نیز کم‌تر به آن‌ها پرداخته شده است؛ چراکه جریان اصلی آثار دانشگاهی، پیرامون گروه‌های هواداران فوتبال همیشه به تجربیات مردان از این بازی پرداخته است.

 با مطالعه‌ی کتاب “مستطیل جنسیت‌نگر: پژوهشی درباره‌ی زنان هوادار فوتبال” درمی‌یابیم آن‌چه پیرامون فوتبال می‌گذرد صرفاً درباره‌ی مردان است و طرفداران زن معمولاً نادیده گرفته می‌شوند و اکثریت افراد تصور می‌کنند فوتبال قلمرویی کاملاً مردانه است. در میان هواداران زن فوتبال، جنبه‌های خاص و منحصربه‌فردی به چشم می‌خورد. علاوه بر خانواده، محیط زندگی و محل تولد، عاملی که تعیین می‌کند زنان تیم موردعلاقه خود را انتخاب کنند، هویت آن‌هاست. هواداری وفادارانه و متعهدانه از فوتبال مهم‌ترین بخش این هویت است.

موضوع دیگر این است که اراده‌ای برای حذف جنسیت‌نگری بین طرفداران و مسئولان فوتبال نیست اما در دهه‌های اخیر باوجود حضور گسترده‌ی زنان در میان تماشاچیان، بی‌توجهی به آن‌ها و نادیده گرفتنشان از لحاظ اقتصادی هم قابل‌قبول نیست. به همین دلیل خانواده و زنان در اولویت بازاریابی بعضی از باشگاه‌های فوتبال قرارگرفته‌اند. با این‌وجود آن‌چه که بیش‌تر باید موردتوجه قرار بگیرد به رسمیت شناختن حق زنان برای شرکت در این ورزش است و دلیلش این است که زنان هوادار، بازیکنان و مدیران به ‌اندازه‌ی هر مردی، عاشق فوتبال و نقش خود در آن هستند.

“کری دان” نویسنده‌ی کتاب از معدود پژوهشگرانی است که به نوع رابطه‌ی زنان با فوتبال پرداخته است، ورزشی که به گفته‌ی او به شکل نهادینه‌‌ای جنسیت‌‌نگر است و چندان پذیرای زنان نیست. او با تکیه بر روایت‌‌های زنان هوادار فوتبال در انگلستان، می‌‌کوشد پاسخی برای پرسش‌‌هایی ازاین‌دست بیابد که زنان اساساً چرا هوادار این ورزش هستند و از چه راه‌‌هایی بخشی از این «قلمروی مردانه» را دل‌پذیرتر و پذیراتر کرده‌‌اند. نویسنده بیش از پانزده سال است به تحقیق و آموزش در زمینه‌های مختلفی چون فمینیسم، فرهنگ عامه، فوتبال زنان در سراسر دنیا، تاریخچه‌ی ورزش زنان و هواداری ورزش می‌پردازد. از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به کتاب‌های «spandex»، «غرش شیرزنان: فوتبال زنان در انگلیس» و «افتخار شیرزنان» اشاره کرد.

نویسنده درباره‌ی کتاب می‌گوید: تلاش کرده‌ام تجربیات نسل‌های مختلف زنان هوادار فوتبال را بررسی و درک کنم. هنجار این است که گروه‌های هواداری مردانه‌اند؛ این حق مردان است که به ورزشگاه‌ها بروند؛ گروه‌های هواداری‌شان هم بازنمایی ارزش‌هایشان است. بیش‌تر این گروه‌ها را مردانی از طبقه‌ی کارگر تشکیل می‌دهند که مانند اجتماع یا «قبیله»‌ای خاص رفتار می‌کنند و آداب‌ورسوم خاص خود را دارند. ممکن است فقط شعار بدهند و آواز بخوانند یا خشونت به خرج بدهند. مشارکت زنان در گروه‌های هواداری فوتبال تا حد زیادی در این پژوهش‌ها نادیده گرفته یا حتی حذف شده است. این در حالی است که پژوهش‌های جدید تصدیق کرده‌اند که از میانه دهه ۱۹۸۰ گروه‌های هواداری مردانه بسیار تغییر کرده‌اند.

کری دان کتابش را در هفت فصل و به زبان اول‌شخص نوشته است و در آن از تجربیات خودش به‌عنوان دختری که از نوجوانی از هواداری فوتبال و حضور در استادیوم لذت می‌برد و البته با کلیشه‌های جنسیتی مواجه بود، حرف می‌زند. او در آغاز کتاب انگیزه‌اش را از نوشتن کتاب بیان می‌کند و سپس زندگی خودش در دوران هواداری را به تصویر می‌کشد. در ادامه او از تاریخچه‌ی هواداری فوتبال از سوی زنان می‌گوید و در تمام کتاب از نقل‌قول‌هایی استفاده می‌کند که منابعش را در پایان آورده است. او تلاش کرده است با جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌های مختلف و مصاحبه به اطلاعاتی نظیر این‌که زنان چقدر در هواداری متعصب هستند، آیا سهام‌دار باشگاه‌ها هم هستند یا خیر و چقدر در استادیوم حضور پیدا می‌کنند و چیزهایی ازاین‌دست اطلاعات جمع کند. او در ادامه کتاب از نوع ارتباط زنان هوادار فوتبال با خانواده و دیگر هواداران می‌گوید و پس‌ازآن از الگوهای عملکردی و رفتاری زنان در حمایت از باشگاه‌های مورد علاقه‌شان صحبت می‌کند. او از تجربیات زنان مختلفی که در طول پژوهش به آن‌ها برخورده می‌نویسد و درباره‌ی تجربیات آنان از جنبش بنیاد هواداران حرف می‌زند. کری دان در فصل ششم کتابش به سراغ باشگاه‌های فوتبال و مسئولان آن‌ها رفته و نظر آن‌ها درباره‌ی زنان هوادار و نقششان را بررسی کرده است. در واقع می‌توان کتاب مستطیل جنسیت‌نگر را یک پژوهش جدی و جامع در زمینه‌ی زنان و فوتبال دانست. یافته‌های کری دان نشان می‌دهد اگرچه درهای استادیوم‌ها در بسیاری از نقاط جهان رو به زنان باز است و بسیاری از باشگاه‌ها به حمایت زنان از باشگاه علاقه نشان می‌دهند اما در عمق ورزش فوتبال و مسئولانش جنسیت‌نگری بسیار شدیدی وجود دارد.

‌در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

به‌طور سنتی گمان بر این بوده است که مردان خانواده هوادار فوتبال‌اند و هواداری از فوتبال را هم به پسرها می‌آموزند، یعنی این امکان در نظر گرفته نشده است که سنت هواداری از پدر به دختر یا از مادر به پسر منتقل شود، و حتی این احتمال که دختری هواداری از فوتبال را از مادرش یاد بگیرد. پاسخ‌هایی که من در مصاحبه‌ها دریافت کرده‌ام نشان می‌دهند که اگر پیشینه‌ی هواداری خانواده، محل زندگی و محل تولد زنان هوادار فوتبال را در نظر بگیریم، در انتخاب تیم فوتبال می‌توان ردپایی از هویت آنان را نیز مشاهده کرد. آن‌ها به‌واسطه‌ی «دیگریِ خاص» به «خرده‌فرهنگ فوتبال» پا می‌گذارند و گروه‌های هواداری آن‌ها هم با گسترش شبکه‌های اجتماعی تقویت می‌شود. حالا فقط تولد یا زندگی در شهری خاص اهمیت ندارد بلکه درکی ویژه از پیشینه‌ی مشترک نیز مهم است.

کتاب مستطیل جنسیت نگر پژوهشی تامل‌برانگیز با سرفصل‌هایی که هر کسی را در فکر فرو می‌برد؛ «نوع ارتباط زنان هوادار فوتبال با خانواده و با دیگر هواداران در کودکی و بزرگ‌سالی»، «برخی از الگوهای عملکرد و رفتار زنان هوادار در حمایت از باشگاه‌ها»، «تجربه‌ی زنان هوادار از اهمیت جنبش بنیاد هواداران» و «تلقی باشگاه‌ها و مقامات مسئول از فعالیت‌های زنان هوادار فوتبال» ازجمله موضوعاتی است که سرفصل‌های این اثر پژوهشی‌ را به خود اختصاص داده‌اند.

نام کتاب: مستطیل جنسیت‌نگر: پژوهشی درباره‌ی زنان هوادار فوتبال

نویسنده: کری دان

مترجم: عطیه حسین زاده

ناشر: انتشارات خوب

سال انتشار: ۱۳۹۹