به مناسبت روز جهانی آگاهی از مین و اقدام علیه مین

زمین هم زخم‌های زیادی بر اثر جنگ‌های ما انسان‌ها بر پیکر خود دارد؛ زخم‌هایی که التیام آن شاید به سال‌ها تلاش نیاز داشته باشد.
مین واژه‌ای ست که هرگاه شنیده می‌شود، تداعی‌گر درد و خون و آتش است. وجود بیش از 100 میلیون مین بر پیکر زمین در کره‌ی خاکی و 60 کشور آلوده به مین، هر روزه قربانیانی از میان نظامیان و مردم غیر نظامی می‌گیرد. برای کاهش آلام و دردهای قربانیان مین و یادآوری خطر بالقوه این معضل جهانی، روز ۴ آوریل برابر با 16 فرودین ماه، از طرف مجمع عمومی سازمان ملل متحد، “روز جهانی آگاهی از خطر مین و اقدام علیه مشکل مین” (The International Day of Mine Awareness) نام‌گذاری شده است.

به عقیده‌ی سازمان‌های بین المللی حقوق بشر، استفاده از مین‌های ضد نفر ناقض پیمان نامه‌ها و معاهدات بین المللی حقوق بشر است. مدافعان حقوق بشر و سازمان ملل معتقد بودند که استفاده از مین‌ها برای جنگ‌ها باید به هر طریقی محدود شود و به همین دلیل کنوانسیون های برای ممنوعیت مین‌های ضد نفر به تصویب رسیده است. تشکیل کنوانسیون‌هایی مانند اتاوا و کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی از سلاح‌های متعارف Convention on Certain Conventional Weapons “CCW”)) و در مورد سلاح‌های خوشه‌ای کنوانسیون‌‌هایی که به پروسه‌ی اسلو معروف شده‌اند، از این جمله‌اند.

بعد از این‌که کنوانسیون منع به کارگیری مین‌های زمینی موسوم به اتاوا در دسامبر سال 1997 توسط سازمان ملل متحد به مرحله‌ی اجرا درآمد، در دسامبر سال ۲۰۰۵ مجمع عمومی سازمان ملل، ۴ آوریل را به عنوان روز “آگاهی از مین و اقدام علیه مین” نام‌گذاری کرد. برای ایجاد برنامه‌های ملی مبارزه با مین در کشورهایی که مین و بقایای انفجاری، خطری جدی برای امنیت، سلامت و زندگی مردم ایجاد کرده و یا توسعه اقتصادی و اجتماعی را در سطح محلی و منطقه‌ای با مشکل مواجه می‌کند دولت‌ها و سازمان‌های جهانی برای نخستین بار موظف شدند برنامه‌هایی برای آگهی رسانی مردم در معرض خطر انفجار مین با کمک سازمان ملل و نهاد ملی مین هر کشور در این روز ارائه دهند.

کنوانسیون منع به کارگیری مین‌های زمینی یک معاهده‌ی الزام آور است که کشورها موظف به رعایت مفاد آن هستند. روند کنوانسیون اتاوا روندی تلفیقی است؛ یعنی این‌که این معاهده ترکیبی از حقوق بشر دوستانه و خلع سلاح است. از لحاظ الحاق کشورها و گستردگی بعد از کمیسیون و معاهده‌ی حقوق کودک گسترده ترین معاهده حقوق بشری سازمان ملل متحد است. لازم به ذکر است که معاهده‌ی دیگری -و البته به نسبت کنوانسیون اتاوا قدیمی‌تر-، به نام CCW نیز در امر ممنوعیت به کارگیری مین‌های زمینی معروف است.

یکی از 6 بند اصلی حمایت از مصدومین مین در استانداردهای جهانی، اصل آموزش و آگهی رسانی است. خدمات پزشکی رایگان اورژانس و ادامه‌ی مراقبت‌های بهداشتی، توانبخشی فیزیکی، حمایت روانی و اجتماعی، تضمین فعالیت‌های اقتصادی فرد آسیب دیده، جمع‌آوری داده‌ها، آموزش و پیشگیری از خطر، شش رکن اساسی کمک به مصدومان مین است.

در بخش آموزش استانداردهای پاکسازی مین که به آیمس (IMAS)معروف است، در مورد آموزش ساکنین مناطق آلوده به مین بخش‌هایی به طور شفاف وظیفه‌ی نهاد ملی مین هر کشور در مورد آگهی رسانی به افراد در معرض خطر در مناطق آلوده را بیان کرده است. در بخش ارزیابی نیازها و آموزش، ارائه‌ی اطلاعات به مربیان آموزشی و فعالین ان.جی.اوها و در تبصره‌ها، این قانون مسئول بودن نهاد ملی مین در قبال شهروندان را شرح می‌دهد. بخش‌هایی از این استانداردها بدین‌گونه است: نهاد ملی مین باید تضمین نماید که نیازهای آموزش خطر مین با تسهیل و هماهنگی و نظارت در جمع ‌آوری اطلاعات مطابق با استانداردهای بین ‌المللی صورت گیرد. باید یک مرکز اطلاعاتی راه‌اندازی شود. این بانک اطلاعاتی باید در برگیرنده‌ی اطلاعات کامل و جامع از وضعیت منطقه، اطلاعات بخش‌های دیگری مانند بهداشت و رفاه را در بر گیرد تا برای مربیان آموزشی کار آموزش آسان‌تر گردد.

سازمان‌هایی که آموزش خطر مین (MRE) را بر عهده دارند، می‌بایست تمام شرایط فوق را برابر با استانداردهای آیمس و استانداردهای بومی  را مطابقت داده و سنجیده و کم و کاستی‌های آن را جهت آموزش اصولی و پایین آوردن تلفات، به واسطه‌ی آموزش صحیح در یک سازمان اطلاعاتی، گردآوری و نسبت به تصحیح و به روز کردن آن اقدام نمایند.

ایران، دومین کشور آلوده به مین

ایران دومین کشور آلوده‌ به مین جهان بعد از کشور مصر است؛ با وسعت میلیون‌ها هکتار زمین آلوده در پنج استان خوزستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی و بالغ بر 8000 قربانی انفجار مین.

افزایش 23 درصدی قربانیان انفجار مین در سال 95 نسبت به یک سال قبل از آن، نشان از عدم رویکرد مناسب نهاد ملی مین در خصوص پاکسازی مناطق آلوده به مین در کشور است. طبق آماری که نگارنده جمع آوری کرده، 59 تن در سال 95 قربانی انفجار مین شده‌اند که از این تعداد 18 تن کشته و 41 نفر مجروح گردیدند. در میان این تعداد کشته‌ها و قربانیان مین، 8 کودک و 3 زن وجود دارند. 3 کولبر و یا کاسبکاران مرزی نیز بر اثر تردد در مناطق آلوده، دچار حادثه‌ی انفجار مین شدند.(1)

عملکرد جمهوری اسلامی و نهاد ملی مین در قبال آموزش خطرات مین

جمهوری اسلامی تاکنون پیمان منع به کارگیری مین‌های زمینی(اتاوا) را امضا نکرده است در مورد کنوانسیون CCW نیز ایران عضو ناظر این معاهده است و هنوز آن را به طور کلی نپذیرفته است. براساس بند ۲ ماده‌ی ۵ این کنوانسیون، هر یک از دول عضو تمام تلاش خود را برای شناسایی همه‌ی مناطق مین‌گذاری شده یا مشکوک به مین‌گذاری، تحت صلاحیت یا کنترل خود به کار بسته و در کوتاه‌ترین زمان ممکن تضمین می‌نماید که کلیه‌ی مین‌های ضد نفر در مناطق مین‌گذاری شده تحت صلاحیت یا کنترل خود، علامت‌گذاری شده و تحت نظارت قرار گرفته و با حصارکشی یا سایر وسایل مورد حفاظت قرار می‌گیرند؛ تا ممانعت از ورود غیرنظامیان به این مناطق را تا زمانی که مین‌های ضد نفر موجود در آن نابود شوند، تضمین نمایند. علامت‌گذاری، حداقل می‌بایستی بر استانداردهای مندرج در پروتکل ممنوعیت یا محدودیت استفاده از مین‌ها، تله‌های انفجاری و سایر ادوات اصلاحی در ۳ می ۱۹۹۶ الحاقی به کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی از سلاح‌های متعارف که ممکن است موجب جراحات مفرط شوند و یا دارای اثرات غیر قابل تبعیض باشند، منطبق باشد.

حال آن‌که هیچ آموزش و یا علامت‌گذاری مشخص و مدونی از طرف نهاد ملی مین ایران (مرکز مین زدایی)، برای مردم مناطق آلوده طی سالیان اخیر انجام نشده است. هم‌چنین 4 سال است که روز جهانی آگهی رسانی از خطرات مین در ایران در سکوت مطلق طی می‌شود. در صورت وجود یک سازوکار منظم و منطبق بر استانداردهای جهانی برای آموزش قطعاً شاهد کم شدن قربانیان انفجار مین خواهیم بود؛ سازوکاری که وجودش در حال حاضر به شدت احساس می‌شود.

 از سوی دیگر، حمایت از مصدومان مین کنشی بشردوستانه است. حال که حاکمیت در این مورد کم کاری می‌کند، جای خالی افراد و ان.جی.اوها به شدت مشهود است. تلاش برای امر آگهی رسانی از خطرات مین باید به صورت گسترده در بین مردم صورت گیرد تا کودکان و تمامی افرادی که در معرض خطر انفجار مین هستند، بدانند که مین می‌تواند کابوسی شود برای همه‌ی عمر و حتی دردی باشد برای اطرافیان فرد قربانی.

همه با هم اقدام بر علیه مین، به امید زمینی پاک و عاری از مین برای همه‌ی ساکنین.

توضیح:

• نهاد ملی مین ایران، موسوم به مرکز مین زدایی، هیچ گونه اطلاعاتی در مورد مجروحین و کشته شدگان انفجار مین -چه به صورت عمومی و چه با عنوان گزارش سالیانه در معرض عموم قرار نداده است. بیش از سه سال است که سایت مرکز مین زدایی غیر فعال و دسترسی به آمار پاکسازی و قربانیان مین وجود ندارد و این آمارها به صورت رصد فردی و منابع داخلی تهیه شده است.