واژه‌ی “سايبر تروريسم” در دهه‌ی ١٩٨٠ از سوي باري کالين ابداع شد. امروزه “سايبر تروريسم” خطرناک‌تر از تروريسم سنتي است. سايبر تروريسم را مي‌توان اين گونه تعريف کرد: اقدامات برنامه‌ريزي شده و هدفمند با اغراض سياسي و غيرشخصي که عليه رايانه‌ها و امکانات و برنامه‌هاي ذخيره شده در درون آن‌ها، از طريق شبکه‌ی جهاني اينترنت صورت مي‌گيرد و هدف از چنين اقدامي نابودي يا وارد كردن آسيب‌هاي جدي به آن‌هاست.

همان‌طور که مواد منفجره و سلاح‌هاي گرم، اصلي ترين ابزار تروريسم کلاسيک هستند، محتمل ترين اسلحه‌ی سايبر تروريست‌ها نيز، رايانه است. روش‌هاي زيادي وجود دارد که تروريست‌ها مي‌توانند از رايانه به عنوان يک وسيله‌ی تروريستي استفاده کنند. اساسي‌ترين روش‌هاي سايبر تروريسم عبارتند از: هک کردن و ويروس‌هاي رايانه‌اي،  جاسوسي الکترونيک، دزدي هويت و تخريب يا دستکاري اطلاعات.

از آن‌جایی که اینترنت در حال گسترش یافتن است و ابعاد مختلف فعالیت‌های انسانی را روز به‌ روز بیش‌تر در بر می‌گیرد، تروریست‌های مجازی قدرت بیش‌تری می‌یابند و از طریق استفاده از مزیت گمنامی و پنهان‌سازی هویت در اینترنت، تهدید خود بر امنیت، سلامت، ثبات و استقلال افراد، گروه‌ها و احزاب را افزایش می‌دهند. این تهدیدها اغلب احزاب سیاسی، روشنفکران، نویسندگان و روزنامه‌نگاران را با آسیب‌های اجتماعی و حتی خطرات جانی مواجه می‌کند. در بحثي كلان‌تر مي‌توان گفت سايبر ترريسم امنيت ملي كشورها را به چالش مي‌كشد.

هر از چند گاهي اخباري مبني بر رخداد حملات سايبري مي‌شنويم؛ تازه‌ترين نمونه‌ی اين حملات، يك حمله‌ی سايبري منسوب به دولت كره‌ی شمالي است كه بر عليه سايت شركت “سوني پيكجرز” صورت گرفت. تهاجمي مجازي كه هفته‌ها موجب جنگ لفظي شديد ميان واشنگتن و پيونگ يانگ شد. سناتور جمهوريخواه، مك كين، در سخنراني خود در ايستگاه راديويي آريزونا، درباره‌ی حملات سايبري به شرکت سوني اعلام داشت: “اين بزرگ‌ترين ضربه به آزادي بيان است که من تا به حال در طول عمر خود ديده‌ام. ما نسبت به اين مسائل پاسخگو هستيم. ايالات متحده قابليت‌هاي زيادي در فعاليت‌هاي سايبري دارد و ما بايد کار را از همين الان شروع کنيم.”

اما به راستي تاثير حملات سايبري به چه ميزان شديد است كه دولت‌ها را رودروي يكديگر قرار مي‌دهد؟ بي ترديد بدون بررسي ميزان تاثير تبادل اطلاعات در فضاي مجازي بر تحولات در فضاي واقعي نمي‌توان به اين پرسش پاسخ مناسبي داد.

رخداد پديده‌ی “بهار عربي” در كشورهاي عربي شمال آفريقا با همه‌ی پيشامدهاي تلخ و شيرين خود، يك نكته را بر همگان روشن ساخت؛ نيروي نهفته در فضاي مجازي. حضور گسترده‌ی توده‌ی مردم توانست دولت‌هاي بن علي و مبارك را در ظرف چند هفته سرنگون كند، جوانان با استفاده از امكانات فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي تظاهرات عظيمي را ترتيب دادند. گردهمايي هزاران تن در خيابان‌هاي تونس و قاهره، نه به وسيله‌ی فراخوان احزاب شناخته شده و پرمهره‌اي چون اخوان المسلمين يا النهضه انجام شد نه به كمك دول خارجي، فضاي مجازي قدرت تاثير خود را در فضاي واقعي نشان داده بود.

حكومت‌هاي ديكتاتور با نگاه به سرنوشت رفقاي خود در شمال آفريقا دريافتند كه سركوب ديگر تنها به وسيله‌ی ارتش و پليس مجهز امكان پذير نيست، در كنار توپ و تانك به نيرويي مجهز جهت سركوبي اين نيروي مجازي كه اتفاقاً قدرت واقعي هم دارد نياز است. تشكيلات جديدي به نام “ارتش سايبري” جهت كنترل تبادل اطلاعات، رصد فعاليت در فضاي مجازي و شناسايي فعالان اينترنتي تولد يافت. كاركرد نسبتاً موثر اين ارتش در كنترل فضاي مجازي، دولت‌هاي اقتدارگرا و برخي گروه‌هاي ستيزه جو را مشتاق بهره مندي آن ساخت. خيل عظيمي از نيروهاي متخصص در امور رايانه‌اي به استخدام اين ارتش‌ها درآمدند و جبهه‌ی جديدي به نام “جبهه‌ی سايبري” نيروهاي متخاصم را رودروي يكديگر قرار داد.

از سوي ديگر، با پیشرفت و افزایش پیچیدگی در صنایع مختلف، کنترل دستی تاسیسات به سرعت جای خود را به سیستم‌های اتوماتیک کنترل صنعتی داده است. این سیستم‌ها با افزایش سرعت و دقت کنترل تاسیسات، امکان استفاده‌ی بهینه از زمان، مکان و تجهیزات را در تمام صنایع فراهم کردند. اما استفاده از کامپیوترها و تجهیزات مخابراتی برای ارتباط بین تاسیسات و اجزای سیستم کنترل، احتمال وقوع خطرات جدیدی را به وجود آورد. خطراتی که امنیت اطلاعات کل پروسه‌های صنعتی تحت کنترل، و نیز ایمنی تاسیسات را تهدید می‌کند. تاکنون حمله‌های سایبری، صنایع مختلف را تحت تأثیر قرار داده و خسارات بزرگی به بار آورده است. با گسترش شبكه‌هاي اتوماسيون، امروزه کلیه‌ی زیر ساخت‌های حیاتی از جمله شبکه‌های برق، سيستم‌هاي نظامي، نيروگاه‌هاي اتمي، واحدهای صنعتی، و تجهیزات مدرن شهری و کشوری از سیستم‌های کنترل مبتنی بر شبکه، برای پایش، حفاظت و کنترل فرآیندهای خود استفاده می‌نمایند. این سیستم‌ها، امکان مدیریت، هماهنگی و بهره برداری ایمن، موثر و کارآمد را از این واحدها ممکن می‌سازند. به بیان دیگر سیستم‌های کنترل و اتوماسیون را می‌توان به مغز و سیستم عصبی پیکره زیر ساخت‌های حیاتی تشبیه کرد. حال تصور اين موضوع كه مغز اين سيستم عظيم مورد آسيب قرار گيرد بسيار هراس انگيز است. براي نمونه بر پايه‌ی گزارش موسسه‌ی نورثراپ گرومن كه برای ارائه در کنگره‌ی امریکا تهیه شده بود، ارتش آزادی بخش خلق چين، اهمیت ویژه‌ای برای این تئوری نظامی قائل است که “موفقیت در جنگ بستگی به میزان کنترل و دسترسی به اطلاعات دارد.” برای مثال در این گزارش با اشاره به حمایت نظامی امریکا از تایوان عنوان شده که چین توانایی حمله‌ی سایبری و الکترونیکی علیه امریکا را دارد و می‌تواند ضمن تدارک دیدن چنین حمله‌هایی از ابزار خود برای تحت کنترل در آوردن سیستم‌های امریکایی هم استفاده کند.

حملات موفق سايبري و هك كردن سيستم‌هاي مراكز حساس كمتر از خطر داشتن بمب هسته‌اي نيست. در سال‌های ٢٠٠٩ و ٢٠١٠ ايران مدعي شد كه کرم سایبری “استاکس‌نت” تاسيسات غنی‌سازي اورانیوم این کشور را هدف قرار داده است.  پس از انتساب این کرم سایبری به ایالات متحده و اسرائیل، نرم‌افزارهایی مثل “اسکریپت استارز، دوگو و فلیم” هم به برنامه‌ی هسته‌ای ایران یورش بردند. شايد اگر تاسيسات اتمي ايران به سرانجام رسيده بود و مهاجمين سايبري قصد نابودي اين مجموعه را داشتند، فاجعه‌اي بزرگ رخ داده بود.

به باور برخي كارشناسان مسائل امنيتي، اگر سایبر تروریست‌ها را به مثابه‌ی قاتلان یا اراذل و اوباش در جهان واقعی تصور کنیم، هکرها و قفل‌شکنان اینترنتی مانند دزدان و زورگیرانی هستند که دسترسی غیرقانونی و دزدی اطلاعات، تنها ابزار و روش کار آن‌هاست.

با توجه به حساسيت اين موضوع، سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی برخی از کشورها که سایبر تروریسم را تهدیدی بر امنیت مردم و نخبگان و اهالی سیاست خود می‌دانند، دپارتمان‌ها و نهادهایی ویژه را برای مبارزه با این پدیده‌ی نوظهور طراحی کردند. به نظر مي‌رسد در سال‌هاي نه چندان دور شاهد جنگ در فضاي مجازي و تلفات انساني در دنياي غيرمجازي باشيم، تلفاتي كه به يقين كم‌تر از تلفات جنگ‌هاي كلاسيك نخواهد بود.

منابع:

1- North Korea deep into cyber warfare, defector says, Kyung Lah and Greg Botelho

2- Iran Nuclear Facilities ‘Under Massive Cyber Attack

Thomas Brewster

3- Cyber War, Free Speech, and National Security, Jongsoo Lee

4- Taking power through technology in the Arab Spring, Ramesh Srinivasan